خاک پوششی، مزایا و ترکیبات آن
پرورش قارچ دکمه ای در ایران طی مراحلی صورت می‌گیرد، بدین ترتیب که بعد از عمل آوری کمپوست قارچ، آن را به تونل پاستوریزه انتقال می‌دهند تا کمپوست در دمای ۵۸ الی ۶۰ درجه سانتیگراد پاستوریزه شود. بعد از پاستوریزه کردن کمپوست، نوبت به اسپان قارچ یا اسپانینگ میرسد. بعد از عمل بذرزنی، کیسه‌های کشت شده به سالن های پرورش قارچ انتقال پیدا می‌کنند. حدود ۱۵ روز طول می کشد تا اسپان در کمپوست عمل کرده (ریسه دوانی کند) و کمپوست را سفید نماید. به تدریج با رشد بذر قارچ در کمپوست، بوی مطبوع قارچ فضای سالن را پر می‌کند. معمولاً پس از ۱۴ الی ۱۵ روز، میسلیوم قارچ کاملاً در کمپوست نفوذ می‌کند و کلنی قارچ در سطح بستر مشاهده میشود که به تدریج به هم متصل می‌گردد و یک پوشش سفید رنگ یکنواخت را در سطح بستر تشکیل می‌دهد. بعد از سفید کردن بستر، نوبت به خاک پوششی میرسد که در ادامه درباره آن بیشتر توضیح خواهیم داد.
چرا از خاک پوششی استفاده میشود؟
خاک پوششی یکی از مراحل اساس در تولید و پرورش قارچ دکمه ای است و به منظور متوقف کردن رشد رویشی قارچ و وادار کردن میسلیوم به تولید اندام باردهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما غیر از اینکه میسلیوم را به تولید اندام باردهی وادار می‌کند، مزایای دیگری هم دارد.
این خاک، تکیه‌گاه مناسبی برای استقرار اندام باردهی ایجاد می‌کند و رطوبت لازم را برای تشکیل و رشد این اندام ها فراهم می‌آورد و علاوه بر آن، از تبخیر رطوبت بستر در زمانی که وجود آن بسیار حیاتی است، جلوگیری می‌کند.
خاک پوششی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
بنابراین باید از کیفیت مناسب برخوردار و دارای خصوصیات زیر باشد:
- نباید شور باشد، یعنی EC آن باید حدود 7/0 باشد
- PH آن باید خنثی ، یعنی بین 5/6 تا 7 باشد
- ضریب نگهداری آب آن باید بالا باشد، یعنی در نگهداری آب از ظرفیت بالایی (بین ۸۵ تا ۹۰ درصد) برخوردار باشد
- بافت خاک پوششی نه زیاد سنگین و نه زیاد سبک باشد. بدین صورت که تبادلات گازی و نفوذ هوا در آن به راحتی امکان پذیر گردد. اگر بافت خاک پوششی سنگین باشد، به شدت روی تولید محصول تأثیر منفی می گذارد و اگر این بافت بیش از حد سبک باشد باعث رشد سریع قارچ می‌گردد که به بیرون آمدن آن از سطح بستر و عدم جذب کافی غذا از کمپوست منجر میشود. بنابراین قارچ‌ها پنبه‌ای و فاقد بافت گوشتی می‌گردند.
ترکیب خاک پوششی چیست؟
موفقیت در تولید قارچ و کمیت و کیفیت آن با کیفیت و نحوه مصرف خاک پوششی ارتباط تنگاتنگی دارد. در ترکیب خاک پوششی مواد مختلفی را مورد استفاده قرار می‌دهند و هر واحد تولید قارچ، فرمولی را برای خاک پوششی دارد که معمولاً جزء اسرار واحدهای تولید قارچ می‌باشد. می‌توان به خاک پوششی مواد مختلفی را همچون پوکه معدنی، پرلیت، ورمیکولایت، کمپوست برگشتی و … اضافه کرد.
خاک پیت چند نمونه دارد که در معادن مختلف، بافت آن متغیر است. خاک پیت ریشه‌دار که باید از ریشه پوسیده گیاهان تشکیل شود، خاک پیت سبک سیاه و خاک پیت سنگین (که از بافت سنگین و خاک رسمی وسیلتی تشکیل شده است) می‌باشد.
در بعضی واحدهای تولید قارچ به ترکیب خاک پوششی، کمپوست برگشتی عمل‌آوری شده را نیز اضافه می‌کنند، اما در تجربه‌ای که بنده کسب نموده‌ام، کمپوست برگشتی (s.m.c) در خاک پوششی باید مراحلی را بگذراند تا بتوان از آن در ترکیب این خاک استفاده کرد. در مرحله اول باید کمپوست برگشتی را به مقدار لازم (مثلاً برای یک سال) در گودالی که از قبل حفر شده است، ریخت و روی آن را با خاک پوشاند. بعد از یک سال، وقتی کمپوست برگشتی را مجدداً از دل خاک بیرون آوریم، بافت به قدری پوسیده شده که همچون خاک پیت ریشه‌دار، سبک می‌باشد. بعد از استخراج کمپوست برگشتی، باید پوسیده شده آن را خرد و الک نمود و بعد از آن با فرمالین 37 درصد، ضدعفونی و سپس در ترکیب خاک پوششی استفاده کرد.
به طور مثال، یک ترکیب مناسب خاک پوششی بدین صورت می باشد:
- خاک پیت ریشه دار ۱۰ تا ۲۰ درصد
- کمپوست برگشتی عمل آوری شده ۲۰ تا ۳۰ درصد
- خاک پیت سنگین یا رس سیلت دار ۱۰ تا ۲۰ درصد
- سنگ گچ خالص 10 تا 15 درصد (برای تنظیم PH)
- خاک پیت سبک ۳۰ تا ۴۰ درصد
به ترتیب خاک پوششی می توان پوکه معدنی (برای سبکی و آسانی تبادلات گازی) نیز اضافه کرد. باید دقت کرد که خاک پیت مورد استفاده در خاک پوششی، رس زیاد نداشته باشد، چون باعث چسبندگی بیش از حد خاک و کاهش شدید چین های دوم و سوم تولید می شود. هچنین هنگام خرید خاک پیت باید دقت کنیم شور نباشد که این عمل به صورت ظاهری نیز قابل تشخیص است . اگر خاک پیت شور باشد، شوری به صورت سفید رنگ، براق و کریستالی مشخص میشود. حتی می توان «EC متر» و «PH متر» دیجیتالی تهیه نمود و با دقت، PH و EC خاک را اندازه گیری کرد.
قطر خاک پوششی چه قدر باید باشد؟
قطر خاک پوششی برای بستر در واحدهای تولیدی، مختلف می باشد و از ۳ تا ۱۰ سانتیمتر متغیر می‌باشد که معمولاً در واحدها (درایران) ۴ سانتیمتر استفاده میشود. قبل از مرحله خاک دهی حتماً باید سطح بسترصاف شود، زیرا اگر صاف نباشد یا خوب صاف نشده باشد باعث تفاوت و اختلاف قطر خاک در محل های مختلف می شود و بنابراین در جایی که قطر خاک کمتراست، میسلیوم قارچ زودتر درخاک نفوذ می کند و قارچ، اندام باردهی خود را تشکیل می دهد. بنابراین یکنواختی در سطح بستر به وجود نمی آید.
ماهنامه کشاورز – شماره۳۳۸ – ص ۵۲الی ۵۳
تجهیزات تولید خاک پوششی کلیپی است که جهت آشنایی با دستگاه های تولید خاک پوششی تهیه شده است آن را تماشا نمایید.
