بسیاری از موجودات برای بقای خود از چیزی به نام هاگ یا اسپور (spore) کمک می‌گیرند که در زیست‌شناسی و باکتریولوژی ساختاری تولید مثلی است که وظیفه پراکنش نسل و بقای آن موجود را به عهده دارد.
هاگ چیست؟
هاگ در چرخه زندگی بسیاری از گیاهان، گونه‌های متنوع قارچ‌ها، تک‌سلولی‌ها، جلبک‌ها، گیاهان و باکتریها، و برخی پروتوزوآ و باکتری‌های گرم مثبت وجود دارند. آنها در هاگدان‌ها قرار دارند که معمولاً به صورت تجمعی دیده می‌شود و به این اجتماع سور (sori) می‌گویند. سور توسط ساختاری به نام ایندوزی (endusium) محافظت می‌شود.
آناتومی هاگ چگونه است؟
ابعاد هاگ ها عموما میکروسکوپی است و بنابراین با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند. آناتومی اصلی آنها از یک سلول واحد تشکیل شده است که توسط دیواره سلولی محصور شده است و در داخل هاگ، مواد ژنتیکی، سیتوپلاسم، آنزیم‌ها، اسیدها و ریبوزوم‌ها قرار دارند.
هاگ دارای دیوارهای دولایه است که لایه خارجی، بیرونه (exine) و لایه داخلی، درونه (intine) نام دارد. بیرونه دارای دو لایه است که خارجی‌ترین اکتین یا sexine-syn و داخلی‌ترین انتین یا nesine-syn نام دارد. لایه خارجی بیرونه یا اکتین دارای تزیینات مختلفی است که این تزیینات مربوط به برآمدگی اکتین است. این الگو نقش مهمی در علم تاکسونومی دارد.
رنگ اسپورها از سفید تا سبز، زرد، قرمز، قهوه‌ای و یا سیاه تغییر می‌کند و در رنگهای بسیار متنوع در طبیعت وجود دارند.
هاگ چگونه به وجود می‌آید؟
هاگ ها که به عنوان واحدهای تولید مثل، در بدن موجودات، نقش‌آفرینی می‌کنند؛ در فرآیندی به نام هاگ‌زایی یا هاگ‌سازی به وجود می‌آیند. در این فرآیند، به بخش تولیدکننده هاگ، سلول‌های رویشی گفته می‌شود. تشکیل هاگ‌ها در موجودات مختلف متفاوت است.
به عنوان مثال، هاگ ها در قارچ ها در ساختارهای ویژه‌ای به نام میوه تولید می‌شوند که تولید مثل هاگ را آغاز می‌کنند. اسپورانژیوم یکی از اندام‌های باردهی قارچ ها است. در باکتری ها و مخمرها، هاگ زایی زمانی آغاز می‌شود که این موجودات سعی می‌کنند خود را با شرایط محیطی جدید وفق دهند. در این فرآیند، اگر شرایط خیلی شدید شود، هاگ ها از طریق میوز تشکیل می‌شوند.
نقش هاگ چیست؟
اسپورها با تولید افراد جدید تداوم نسل را تضمین می‌کنند. پس از بالغ شدن موجود، هاگ ها آزاد شده و از والد پراکنده می‌شوند و رشد می‌کنند یا به افراد جدید جوانه می‌زنند. هاگ های آزاد شده می‌توانند هاگ های غیرجنسی یا جنسی باشند. هاگ های غیرجنسی از طریق میتوز تشکیل می‌شوند و خلقت آنها برای پراکندگی مناسب است؛ در حالی که هاگ های جنسی از طریق میوز تشکیل می‌شوند.
هاگ ها همچنین می‌توانند به عنوان وسیله‌ای برای بقا در شرایط محیطی سخت، از ژنوم ماده محافظت کنند. این گونه هاگ ها تا زمانی که شرایط مساعد برای بقای آنها فراهم شود، غیر فعال می‌مانند و در نتیجه ماده ژنتیکی حفظ می‌شود. این پدیده در باکتریها بسیار رایج است.
هاگ ها چگونه طبقه بندی می‌شوند؟
هاگ ها را می‌توان بر اساس عوامل مختلفی طبقه بندی کرد که شامل موارد زیر است:
- تحرک – برخی از هاگ‌ها می توانند با استفاده از تاژک حرکت کنند. به این نوع هاگ ها زئوسپور گفته می‌شود. برخی ممکن است تاژک داشته باشند اما نتوانند حرکت کنند. به این نوع هاگ‌ها آپلانوسپور می‌گویند. برخی از هاگ‌ها دارای تاژک نیستند و بنابراین غیر متحرک هستند. به این نوع هاگ‌ها اتوسپور می‌گویند.
- اندام‌های میوه‌دهی – بدن‌های میوه‌ای مختلف انواع مختلفی از هاگ‌ها را تولید می‌کنند. به عنوان مثال، بازیدیاها بازیدیوسپور تولید می‌کنند، کونیدیوفورها توسط کنیدی‌ها، آسکوسپورها توسط آسک، تلیوسپورها توسط تلیم و اوسپورها توسط اوگونیا تولید می‌شوند.
- عملکرد – هاگ‌های مختلفی را می‌توان برای عملکردهای مختلف تولید کرد: برخی برای پراکندگی و برخی دیگر برای بقا هستند. اندوسپورها عمدتاً برای بقا و دیاسپورها برای پراکندگی تشکیل می‌شوند. برخی از هاگ‌ها هم به ویژه در باکتریها صرفا برای ایجاد عفونت آزاد می‌شوند.
- اسپوروژنز – تشکیل هاگ می‌تواند از طریق میتوز یا میوز رخ دهد. میوسپورها از طریق میوز و میتوسپورها از طریق میتوز تشکیل می شوند. علاوه بر این، برخی از هاگ های هاپلوئید توسط گامتوفیت والد در گیاهان عالی تشکیل می‌شود. این گونه هاگ‌ها عبارتند از میکروسپورها و مگاسپورها.
چند نوع هاگ وجود دارد؟
انواع مختلفی از هاگ وجود دارند که از ارگانیسمی به موجود دیگر متفاوت است. آنها عبارتند از:
- هاگ جنسی – که از طریق میوز تولید می‌شوند و شامل اتحاد دو هسته می‌باشند
- هاگ غیرجنسی – که از طریق میتوز تشکیل می‌شوند.
- هاگ رویشی – آنها با تمایز مستقیم میسلیوم تشکیل می‌شوند، یک مثال شامل کلامیدوسپورها است.
- مگاهاگ – این هاگ‌ها در ژیمنوسپرم‌ها و آنژیوسپرم‌ها رایج هستند. مگاسپورها به گامتوفیت ماده جوانه می‌زنند.
عالی ممنون بابت تمامی مطالبی که گفتید برا من خیلی جالب بود