آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ

تا سال 1378 فقط یک مزرعه پرورش قارچ دکمه ای در ایران، دارای آزمایشگاه آنالیز کمپوست بود که به واحدهای متقاضی خدمات ارائه می کرد. متأسفانه به دلیل فاصله واحدها با واحد مذکور و عدم رعایت شرایط خاص نگهداری و انتقال نمونه به آزمایشگاه، عموماً نتیجه آزمایش ها صحت چندانی نداشت و از طرفی، آگاهی به موقع از نتیجه آنالیز مواد اولیه، نظیر کود مرغی، مکمل ها و مراحل مختلف فرآیند کمپوست سازی جهت تهیه فرمول کمپوست قارچ در زمان مناسب میسر نبود.

غالباً تولیدکنندگان بدون اطلاع از نتیجه نهایی آنالیز، به صورت تجربی به تولید کمپوست قارچ اقدام می نمودند و در عمل، نتایج حاصله در حد یک گزارش صرف، کمک چندانی به تولیدکننده نمی کرد و همچنان سیر آزمون و خطا ادامه داشت.

در همین سال با حمایت مدیریت قارچ صدف و مشاوره با اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و مؤسسه آب و خاک، روش های آنالیز شیمیایی کمپوست قارچ به صورت کاملاً منحصر به فرد و با دقت بالا و توانایی ارائه فاکتورهای رطوبت، اسیدیته، ازت کل، آمونیوم، کربن آلی، نسبت به کربن به ازت در کمتر از چهار ساعت در محل مزرعه به تولید کمپوست محقق گردید.

بستر رشد و نمو قارچ دکمه ای (کمپوست قارچ) دارای مقادیر مختلفی از مواد معدنی، آلی و موجودات زنده کمپوست پرداخته نشده است که در حد امکان به معرفی مواد آلی و مؤثر در فرآیند کمپوست سازی، نقش آنها در این فرآیند و میزان مناسب هریک می پردازیم.

به دلیل داشتن خاصیت بافری (تنظیم اسیدیته)، جذب رطوبت آزاد و کمک به تهویه و … بسیار مهم است.

کود اوره به عنوان تسریع کننده فرآیند تخمیر و همچنین سوخت مورد نیاز میکروارگانیسم ها جهت شروع فرآیند به دلیل داشتن ازت بالا (n= %46) نقش مهمی در تهیه فرمول کمپوست دارد.

کود مرغ ، حاوی مقادیر فراوانی مواد مغذی جهت رشد و نمو میکروارگانیسم ها می باشد. لذا مهم ترین بخش در تهیه فرمول به شمار می رود. به دلیل تفاوت میزان ازت کودهای مناطق مختلف کشور و حتی یک استان، تعیین میزان ازت کل کود مرغ در تهیه فرمول کمپوست ضروری است.

مکمل های مورد استفاده نظیر ملاس چغندر قند، تفاله میوه ها، پودر پنبه دانه و غیره نیز با توجه به میزان ازت کل آنها در فرمول استفاده می شوند.

میزان بهینه فاکتورهای مؤثر در کمپوست قارچ

در جدول زیر، میزان بهینه هر یک از فاکتورها در مراحل مختلف ذکر شده است.

	% MO	PH	(ppm) NH4	N%	C/N
هنگام پرشدن تونل پاستوریزه کمپوست	75 – 72	– 58	800	71،5. 1-	-20
هنگام تخلیه تونل پاستوریزه کمپوست	72 – 69	57	10	1،8  2،0  –	17 – 15

معرفی مواد معدنی و آلی مؤثر و نقش آنها

فرمول عمومی کمپوست مصرفی در ایران شامل کلش گندم، سنگ گچ، کود اوره، کود مرغی و در مواردی نیز از مکمل ها در فاز 1 و 2 فرآیند کمپوست سازی می باشد و میزان ازت کل هر یک از مواد مصرفی جهت تهیه فرمول کمپوست ضروری است.

کلش گندم به علت داشتن مقدار کم ازت (0.4 % = N) نقش مهمی در محاسبه میزان ازت ندارد، اما به عنوان منبع اصلی کربن آلی حائز اهمیت است.

سنگ گچ همانند کلش فاقد ازت می باشد و فقط وزن خشک آن محاسبه می شود، البته نقش سنگ گچ با داشتن مقادیر فوق و آنالیزهای مکرر طی فرآیند کمپوست سازی (در سیستم  بلندمدت، برگردان اول، دوم، سوم، هنگام تخلیه تونل های پاستوریزه و در سیستم کمپوست سازی کوتاه مدت در بونکرها، قبل از ورود به تونل پاستوریزه و هنگام تخلیه آن) و درنظر گرفتن خصوصیات فیزیکی نظیر بافت، استحکام الیاف، رنگ و بو می توان مبادرت به تولید کمپوستی مطابق با استانداردهای تعریف شده نمود.

ماده ترکیبی	وزن تر (kg)	درصد رطوبت	وزن خشک(kg)	درصد ازت	میزان ازت(kg)
کلش گندم	900	10	810	5/0	05/4
کود مرغی	900	20	720	3	5/21
پودر سنگ گچ	2/56	–	2/56	–	–
–	–	–	2/1586	–	55/25

روش های تجزیه شیمیایی کمپوست قارچ

الف ) اندازه گیری کربن آلی

روش مورد استفاده در این اندازه گیری «والکلی – بلک» است که براساس آن، کمپوست را با اسیدسولفوریک غلیظ و بی کرومات مجاور می کنند و بعد از اتمام واکنش اکسیداسیون و احیاء، زیادی بی کرومات، باقیمانده آن با فروآمونیوم سولفات تیتر می گردد.

ب ) اندازه گیری ازت کل

روش های توصیه شده برای اندازه گیری ازت کل، روش kjeldahl” (1883) با هضم تر (wet digestion)” روش Dumas” (1931) اکسیداسیون خشک (Dumas)” می باشد. در روش «کجلدال»، ازت آلی بر اثر حرارت و اسید سولفوریک و کاتالیزور تبدیل به N – 4 NH می شود. اضافه کردن املاحی مثل سولفات پتاسیم یا سولفات سدیم برای بالابردن درجه حرارت حین هضم نمونه و اضافه کردن se و Hy یا cu برای تسریع در اکسیداسیون مواد آلی می باشد.

ج) اندازه گیری ازت آمونیاکی (N – + NH₄)

به صورت عصاره گیری کمپوست تازه با کلرورپتاسیم دو مول و سپس با استفاده از Mgo به عنوان ماده قلیایی در اندازه گیری آمونیوم استفاده می شود. روش اندازه گیری ذکر شده بسیار ساده، سریع و دقیق می باشد.

د) اندازه گیری PH کمپوست قارچ

PH عبارت است از لگاریتم منفی فعالیت یون هیدروژن در سوسپانسیون یا گل اشباع کمپوست (⁺H) Log – = PH کمپوست که در آن ⁺H نماینده فعالیت یون هیدروژن بر حسب گرم بر لیتر در سوسپانسیون آب و کمپوست می باشد. یون هیدروژن شامل کلیه یون های هیدروژنی است که از منابع مختلف به وجود آمده است. اندازه گیری PH توسط دستگاه های «PH» متر انجام می شود.

ه ) اندازه گیری رطوبت کمپوست قارچ

فرمول های تهیه در هر کشور، بسته به نوع مواد اولیه در دسترس یا تجربه های کسب شده کمی متفاوت می باشد. کمپوست مورد استفاده توسط تولیدکنندگان در ایران دارای یک فرمول عمومی است که فقط در میزان مواد یا استفاده از مکمل هایی نظیر ملاس پنبه دانه و … متفاوت می باشد.

به طور کلی هدف از هر فرمول، رسیدن به میزان 77 – 5/1 درصد ازت در ابتدای فرآیند تهیه کمپوست قارچ است (جدول 2). درصد میزان ازت = جمع کل وزن خشک ÷ جمع کل مقدار ازت 62/1%=2/1586÷55/25

فرمول فوق به صورت نمونه می باشد و می توان با اضافه کردن مواد ترکیبی دیگر، درصد ازت را به راحتی محاسبه کرد.

 

منابع: حشمدار، فرشید، شرح روش های تجزیه شیمیایی، در دست چاپ.

Oei , P . (2003) . The mushroom cultivation .Ed   3.Bakhius Publication . Vedder, P.j. (1978) . Modern  mushroom growing .Educaboek Publication .

نشریه کشاورز – شماره 338