انواع لکه در قارچ دکمه‌ ای

داشتن محصول قارچ سالم و سفید آرزوی هر تولیدکننده و صاحب مزرعه قارچ است، اما متاسفانه لکه های مختلفی که بر روی قارچ ایجاد میشوند؛ کیفیت آن را پایین می‌آورند و محصول را به سطح درجه دو و سه می‌کشانند. برای پیشگیری از این اتفاق باید منشا آن را شناخت و از آن جلوگیری کرد.

بطور کلی لکه ها بر روی سطح بیرونی کلاهک و پایه قارچ بر اساس منبع ایجاد آن به دو گروه تقسیم می شود.

• لکه های آنزیمی یا لکه های ناشی از ضربه و صدمات فیزیکی، اقلیم نامناسب سالن و رطوبت سطحی قارچ در زمان برداشت.
• لکه های ناشی از فعالیت موجودات زنده یا عوامل بیماری زا (قارچ ها و باکتری ها) بر روی قارچ.

گروه اول : لکه های آنزیمی

از آنجا که قارچ ها فاقد لایه محافظتی مناسب در مقابل ضربه و صدمات فیزیکی در سطح بیرونی خود هستند هر گونه ضربه و رفتار نامناسب با قارچ در زمان برداشت (نظیر ضربه انگشت یا ناخن قارچ چین ،پرتاب قارچ به داخل سبد برداشت و لمس بیش از حد قارچ توسط دست قارچ چین)، ضربات در حین انتقال قارچ از سالن برداشت به واحد بسته بندی در اثر روش نامناسب حمل قارچ ، ضربه به قارچ به دلیل عدم رعایت رفتار نامناسب در بسته بندی (نظیر پرتاب قارچ و سبد حاوی قارچ) و ضربه به قارچ در اثر بکارگیری روش نامناسب انتقال قارچ به بازار ، همگی ضرباتی را بر پیکر قارچ وارد خواهند نمود که نتیجه آن تغییر رنگ قارچ و اصطلاحا قهوه ای شدن در محل ضربه خواهد بود.

علت این تغییر رنگ فعال شدن آنزیم های پلی فنیل اکسیداز در محل ضربه است که البته از ارزش غذایی قارچ نکاسته و تنها اثر آن کاهش اقبال فروش قارچ های لکه دار در بازار فروش و کاهش بازار پسندی آن خواهد بود. یکی دیگر از دلایل افت کیفیت ظاهری و تغییر رنگ در قارچ ، مرطوب بودن سطح قارچ در زمان برداشت به دلیل اسیب سطحی قارچ و پاره شدن لایه بیرونی قارچ در اثر چسبیدن به دست قارچ چین است که مجددا سبب  فعال شدن آنزیم های پلی فنل اکسیداز و تغییر رنگ خواهد شد.

گروه دوم : لکه های ناشی از فعالیت موجودات زنده یا عوامل بیماری زا

از انجا که قارچ خوراکی مانند سایر موجودات دیگر دارای آفات و بیماری های متنوعی است که به انحاء گوناگون به قارچ صدماتی (از جمله لکه دار کردن قارچ) را وارد می کنند، بصورت اختصار و متمرکز به معرفی اجمالی آنها پرداخته و به تفاوت های ظاهری لکه ها با یکدیگر اشاره می شود.

لکه ناشی از فعالیت باکتری ها

مهم ترین عامل این بیماری باکتری بنام Pseudomomnas tolaasii است که در صورت مرطوب ماندن سطح بیرونی قارچ به مدت طولانی و همچنین اختلاف دمایی بالا میان شب و روز شروع به فعالیت می کند. رنگ لکه ها از قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره بوده که ممکن است تمام سطح کلاهک قارچ را یک پارچه بپوشاند و یا در اغلب موارد لکه های از هم جدا در اندازه های مختلف (1-2 میلیمتر به تعداد زیاد تا لکه های5-10 میلیمتری با تعداد کم تر) مشاهده می شود. این لکه ها هم بر روی کلاهک و هم بر روی ساقه قارچ ایجاد خواهند شد.

لکه ها با منشا باکتریایی عمدتا لزج و کمی چسبانک هستند که در صورت کاهش رطوبت نسبی سالن، ممکن است بر روی کلاهک قارچ ترک هایی ایجاد گردد. شکل ظاهری این لکه ها فاقد نظم ظاهری و غیر هندسی خواهد بود.

از انجا که مهمترین دلیل بروز فعالیت و طغیان این باکتری، مرطوب ماندن طولانی مدت ویا حتی دائمی سطوح قارچ ها بویژه پس از ابیاری (در فاصله بین قارچ های بهم چسبیده) است، کاهش رطوبت نسبی سالن با هدف خشک کردن سطوح قارچ های روی بستر پس از هر آبیاری با افزایش  30 درصدی سرعت جریان هوای سالن و حتی تغییر در ترکیب نوع هوای ورودی به سالن به مدت 2-5 ساعت توصیه می شود.

دلیل دوم طغیان این بیماری، وجود اختلاف دمای بین شب و روز در سالن در ایام انقلابات فصلی ( شروع بهار و پاییز) است و بنابراین اعتدال و ثبات در دمای هوای سالن در شبانه روز در مهار این بیماری بسیار مفید خواهد بود.

در گام سوم برای کنترل این بیماری، استفاده از کلر در اب ابیاری (محلول کلرین) با هدف کاهش جمعیت باکتری موجود در بستر و روی سطح قارچ توصیه می شود.

لازم بذکر است که چندین گونه از جنس این باکتری بعنوان مثال p.gingeri ، p.aeruginosa و p.flourescens نیز وجود دارد که لکه هایی به رنگ های زرد تا قهوه ای در قارچ ایجاد میکنند.

لکه ناشی از حباب خشک یا ورتیسیلیوم

عامل این بیماری قارچی بنام  verticillium fungicola  است که علاوه بر علایم متعدد بیماری و اختصاصی خود بر روی قارچ و بستر، قادر است بر روی ساقه و کلاهک قارچ لکه های خاکستری تا قهوه ای تیره با شکل منظم و هندسی (بیضی و دایره ای) ایجاد کند و از آنجا که علایم این بیماری بر اساس زمان ایجاد آلودگی یا Time Infection  متنوع و متغیر است، لکه ها با نشستن اسپور بر روی کلاهک  ویا ساقه قارچ و تندش ان و رشد میسیلیوم ورتیسیلیوم بر روی قارچ تشکیل می شود. اندازه این لکه ها متفاوت از چند میلی متر تا 2سانتی متر است.لکه های ورتیسیلیومی در برخی اوقات دارای هاله ای به رنگ ابی تا زرد استکه با توجه به سن لکه، در مرکز لکه های قدیمی تر فرو رفتگی هایی نیز مشاهده می شود. که عمدتا با گذشت چند روز این فرو رفتگی ها با توده خاکستری ابی رنگ که در حقیقت اسپور ورتیسیلیوم است، پر می شوند.

واریته های دیگری از ورتیسیلیوم V.fungicola  var.aleophilum تنها ایجاد لکه نموده و سایر علایم شاخص ورتیسیلیوم (تغییر شکل و بد شکلی قارچ) را بروز نمی دهد.

رعایت شدید نکات بهداشتی، مبارزه با مگس ها وانجام ابیاری پس از نظافت بستر و جمع اوری قارچ های الوده در بستر از مهمترین نکات مبارزه و کنترل این بیماری است.

لکه ناشی از حباب تر یا مایکاگون

عامل این بیماری قارچی بنام Mycogone perniciosa  است که مانند بیماری حباب خشک قادر است بر روی کلاهک و بعضا بر روی ساقه قارچ لکه هایی با شکل منظم و هندسی ( دایره ای یا بیضی) با رنگ قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره با هاله روشن (زرد تا سفید) ایجاد کند که البته میزان فراوانی این لکه و خسارات آن در صنعت بسیار کم گزارش شده است.

لکه ناشی از کپک سبز یا ترایکودرما

عامل این بیماری قارچی بنام  Trichoderma spp که مشابه سایر عوامل بیماری زای دیگر در صنعت قارچ، به غیر از ایجاد علائم و نشانه های اختصاصی خود قادر است بر روی کلاهک و ساقه قارچ لکه هایی با رنگ قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره ایجاد کند.

عموما زمانی که اسپور این بیماری در محیط و سالن زیاد باشد و سطوح قارچ نیز به مدت طولانی مرطوب باشد ، اسپورها با نشستن بر روی قارچ ، جوانه زدن اسپور و شروع تغذیه میسیلیوم از آب و مواد غذایی قارچ لکه ها بر روی قارچ ظاهر خواهند شد.و با رشد کلاهک، اندازه این لکه ها نیز بزرگتر خواهند شد.

شکل ظاهری این لکه ها مشابه سایر عوامل میکروبی لکه زا ، منظم و هندسی (دایره یا بیضی) و به لحاظ اندازه عمدتا کوچک (1-2 میلیمتر) به تعداد زیاد و در برخی مواقع بزرگتر از 5 میلیمتر مشاهده می شود. در ادامه زشد قارچ و عامل بیماریزا بر روی آن، لکه در مرکز دارای فرو رفتگی نسبتا عمیقی خواهد شد که پس از چندی با پوشش کرک مانند خاکستری تا سبز پوشیده خواهد شد.

لکه ناشی از افنوکلادیوم

عامل این بیماری قارچی بنام Aphenocladium album  است که علائم آن تنها ایجاد لکه های کوچک و بزرگ بر روی کلاهک قارچ می باشد. لکه های ایجاد شده عموما منظم، به رنگ قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره و در اندازه های 1-10 میلیمتر است.عموما لکه های این بیماری در اقلیم سالنی مرطوب با تبخیر کم گسترش بیشتری خواهد داشت. با گذشت چند روز از بروز لکه بر روی قارچ ، لکه ها در مرکز دارای فرورفتگی خواهند شد که از داخل آن 1 تا چند میله (اندام تولید کننده اسپور) بسیار کوچک و نازکی رشد خواهد کرد. این میله ها با لنز و یا با قرار دادن قارچ در جلوی منبع نور قابل رویت خواهند بود.

لکه های این عامل بیماری در ابتدا شباهت بسیار زیادی به لکه های کپک سبز،  تار عنکبوتی و حتی لکه باکتریایی داشته به شکلی امکان تشخیص اشتباه آن وجود دارد.

لکه ناشی از تارعنکبوتی

عامل این بیماری قارچی بنام Dactylium dendroides   است که بر روی کلاهک قارچ خوراکی دو نوع لکه ایجاد می کند.

• لکه های قهوه ای با لبه نامشخص که شبیه به لکه بیماری کپک سبز بوده و در صورت مطلوب بودن شرایط اقلیمی سالن از حیث رطوبت و دما، با تولید اسپور فراوان و انتشار در هوا، خسارات سنگینی را به محصول وارد خواهد ساخت.
• لکه ها به رنگ روشن که از یک نقطه بر روی کلاهک شروع و با رشد خود بخش عمده ای کلاهک را آلوده می کند.

از آنجا که شکل ظاهری تمام لکه ها با عامل میکروبی و بیماریزا در نگاه اول بسیار شبیه بهم هستند، دقیقترین راه تشخیص آنها برای انتخاب مناسب ترین راه مبارزه، ارسال نمونه به آزمایشگاه های تخصصی است. ولی در عمل، روش تجربی برای تشخیص (البته نه با دقت روش ازمایشگاهی) به شرح ذیل نیز وجود دارد.

• انتخاب نمونه قارچ لکه دار و برداشت با دقت آن (بدون تماس با سایر قارچ هاو بستر) با دست مجهز به دستکش.
• انتقال بلافاصله نمونه برداشتی به داخل ظرف درب دار پاک و استریل.
• استقرار ظرف حامل نمونه در محیطی با دمای 20-23 درجه سانتیگراد بمدت 3-4 روز.
• بررسی دقیق نمونه های رشد کرده داخل ظرف از حیث شکل ظاهری، وجود پرزهای رنگی در مرکز لکه ها و شناسایی عامل بیماری به شرح ذیل:

 

• چنانچه مرکز فرورفته لکه با پرز سبز رنگ یا ابیمایل به سبز پوشیده باشد، عامل بیماری قارچ کپک سبز است.
• در صورتی که مرکز لکه با پرز چرمین، خاکستری تا قهوه ای پوشیده شده باشد، عامل بیماری حباب خشک است.
• چنانچه لکه ها لزج، براق بهمراه رنگ قهوه ای روشن تا تیره باشند، عامل بیماری باکتری است.
• چنانچه در مرکز فرو رفته لکه تک رشته های (میله) بسیار نازک و به حالت برافراشته دیده شود، عامل بیماری افنوکلادیوم است.

 

در اخر متذکر میشود که تجربه در تشخیص بیماری های قارچ عامل تعیین کننده ای است و دقیق ترین راه تشخیص بیماری ها ارسال نمونه به آزمایشگاه های تخصصی بیماری شناسی است.