قارچ دکمه‌ای یکی از انواع قارچهای خوراکی است که از دیرباز در بسیاری از کشورها مورد توجه بوده است. این قارچ با نام علمی Agaricus bisporus جزو محبوبترین قارچهای پرورشی در جهان است که به نظر می‌رسد تا ده سال آینده نیز حاکمیت خود را بر صنعت قارچ بتواند حفظ کند. تاریخچه قارچ دکمه‌ای و کشت تجاری آن چیزی است که هنوز پس از سالها بر سر آن مناقشه است.
تاریخچه قارچ دکمه‌ای در دنیای باستان
قدمت استفاده از این قارچهای سفید دوست‌داشتنی را کسی به درستی نمی‌داند. در مصر باستان، اعتقاد بر این بود که این قارچ می‌تواند به مصرف‌کنندگان قدرت زندگی ابدی بدهد. بنابراین، برای آنها در مراسم آیینی و مذهبی ارزش بسیاری داشت. در کشورهای آسیایی مانند چین و ژاپن و ایران، مردم از آن در طب سنتی برای تجدید قوا و تنظیم آنتی‌اکسیدان‌های مورد نیاز برای بیماران استفاده می‌کردند.
نام‌گذاری علمی قارچ دکمه‌ای
به طور رسمی در کتب علمی قارچ شناسی کنون، توسط گیاه شناس انگلیسی موردخای کوبیت کوک در کتاب راهنمای قارچ بریتانیایی در سال 1871 به عنوان گونه‌ای (var. hortensis ) از Agaricus campestris توصیف شد. سپس در سال 1926 قارچ شناس دانمارکی یاکوب امانوئل لانگ، نمونه دیگری را بررسی کرد و آن را Psaliota hortensis var نامید. اما نام کنونی آن، تغییر نامی است که در سال 1946 توسط امیل ایمبچ از Psaliota به Agaricus انتخاب شد که لقب خاص bispora ، بازیدیای دو اسپور را از گونه‌های چهار اسپور دگیر متمایز می‌کند.
آغاز کشت تجاری قارچ دکمه‌ای
این که چه کسانی برای نخستین بار قارچ دکمه‌ای را کشت کردند محل مناقشه است، فرانسوی‌ها و سوئدی‌ها هر کدام خود را مبدع آن می‌دانند و به نظر می‌رسد که کشت آن در آسیای شرقی قبل از اینها متداول بوده است. اما شاید متداول تاریخچه را فرانسوی‌ها برای این قارچهای سفید، چنین فهرست کرده‌اند:
- 1630: کشت قارچ دکمه‌ای سفید برای اولین بار در فرانسه در فضای باز بر روی پشته‌های ساخته شده از کود سرگین اسب (هر چند به نظر می‌رسد در اکثر جوامع قارچها به همین صورت در کودهای مختلف حیوانی کشت می‌شدند)
- 1707: ترویج روش تهیه کمپوست و پرورش قارچ در آکادمی سلطنتی علوم فرانسه توسط تورنفور
- 1731: انتقال روش فرانسوی کشت توسط میلر به انگلستان
- 1779: ایجاد روش جدید برای کمپوست کود اسب توسط آبکرومبی
- 1831: اصلاح کشت قارچ توسط کالو در خانه‌های کشت گرم شده با آتش
- 1893: اصلاح روش کشت برای مبارزه با بیماریها توسط کوستانیتین
- 1902: انتشار جزئیات جوانه زنی هاگ و رشد میسلیوم توسط فرگوسن
- 1905: موفقیت کشت میسلیوم از بافت کلاهک قارچ توسط داگار
- 1929: کشف اسپانینگ از کشتهای تک اسپور توسط لامبرت
- 1950: اصلاح روش کمپوست سازی توسط سیندن و هاوزر
- 1973: تجاری سازی سویه‌های قارچ در بازار
البته گروهی هم معتقدند کاشت گلخانه‌ای قارچ دکمه‌ای اولین بار در سال ۱۷۵۴ میلادی در سوئد ابداع شد و سپس به سراسر اروپا گسترش یافت و در اوایل نیمه دوم قرن نوزدهم به آمریکا انتقال یافت و در سال ۱۸۹۰ میلادی در پنسیلوانیای آمریکا در فضاهای سرپوشیده (داخل سالن) کشت آغاز شد. این گروه تاریخچه تولید این قارچ را چنین فهرست می‌کنند:
- ۱۶۵۱: کشف قارچ در حومه پاریس توسط کشاورز فرانسوی.
- ۱۷۷۰: اولین پرورش کنترل‌شده قارچ خوراکی در باغچه‌های مخصوص.
- ۱۸۰۰: کشت قارچ در معادن زیرزمینی در نواحی مساعد کشت، به‌طور پیوسته و دائمی.
- ۱۸۲۵: پرورش قارچ در نزدیکی شهر هارلم هلند.
- ۱۹۰۰: پرورش قارچ در والکن برگ و سن‌پترزبورگ.
- ۱۹۳۹: اولین تحقیقات علمی در حوزه پرورش قارچ به‌صورت تجربی در نزدیکی شهر نال دو ویک هلند.
- ۱۹۴۶: اولین آزمایشگاه تخصصی پرورش قارچ درهولم هلند توسط پیشگام بزرگ تولید قارچ دکتر بل
کونینگ و همسرش. - ۱۹۵۰: ساخت اولین سایت‌های کشت قارچ در سطح، همراه با طبقه‌های متعدد
- ۱۹۵۳: تاسیس انجمن تعاونی کشت قارچ در هلند (CNC)
- ۱۹۵۵: پرورش قارچ در جعبه‌های چوبی
- ۱۹۶۰: پرورش در تخت‌های چوبی و قفسه‌های فلزی
- ۱۹۷۵: پرورش در قفسه‌های کاملاً فلزی همراه با مکانیزه سازی و برداشت کمپوست
کشت قارچ دکمه‌ای در ایران
قارچ دکمه‌ای برای نخستین بار در سال 1946 توسط مرحوم احیایی در ایران پرورش یافت و به صورت محدود وارد بازار شد. سپس با تلاشهای مهندس پیرایش در سال ۱۹۶۹ به صورت تجاری تولید شد. برای مطالعه جزئیات آن میتوانید تاریخچه پرورش قارچ خوراکی ایران (تاریخ از دست رفته) را بخوانید. اما چیزی که در این میان اهمیت دارد پیشتازی ایران در آن زمان در عرصه تولید قارچ خوراکی همزمان با کشورهای صاحب نام و بروز دنیا است؛ چیزی که سالهاست در عرصه‌های مختلف از آن عقب مانده‌ایم!
