شناخت کامل از انواع روش های مبارزه با آفات و بیماریها در مزارع تولیدی قارچ یک امر حیاتی و یک ضرورت بنیادی است تا بتوان از محصول تولیدی خود در مقابل این عوامل خسارت زا حفاظت کرد.
هاگ – یکی از روش های نوین مبارزه با آفات و بیماری ها با نتایج خیره کننده آن ، مبارزه تلفیقی آفات و بیماری ها است .در این روش با استفاده توام و با برنامه از سایر روش های مبارزه مثل ،فیزیکی، زراعی ،شمیایی ، بیولوژیکی و … اثرات بسیار مطلوبی را ایجاد می کند
هدف مدیریت تلفیقی آفات و بیماریها، ضمن حفاظت محصول در مقابل آفات و بیماری ها ، حفظ سلامت محصول نیز است و بر اساس این نگاه برنامه های مبارزه تلفیقی اغلب تحت عنوان برنامه های بهداشتی شناخته میشود. بااین وجود در اکثر مزارع قارچ، فعالیت های بهداشتی عموماً کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
در بیان ساده این روش مبارزه با افات باید گفت که مبارزه تلفیقی شامل به کارگیری همه روش های کنترلی و محافظتی به طور توام است، حتی به کارگیری سموم حشرهکش و قارچکش که البته کمتر از میزان عرف و تنها در شرایط خاص و تعریف شده بکار گرفته می شوند.
برنامه مدیریت تلفیقی آفات و بیماری ها دارای سه بخش اساسی به شرح ذیل هستند:
۱- جلوگیری از ورود موجودات مضر به مجموعه
۲- محدود نگهداشتن موجودات مضری که از سد و مرحله اول عبور کردهاند
۳- حذف این موجودات که در مجموعه باقیماندهاند.
این روش نیازمند به تلاش مداوم در اجرای بخشهای مختلف آن است و نقص و کوتاهی در هر بخش سبب افزایش سریع جمعیت آفات و بیمارگرها و بروز خسارت خواهد شد.
1- جلوگیری از ورود آفات و بیماریها
برنامه جلوگیری یا ممانعت از ورود عوامل خسارت زا در مواردی به کارگرفته می شود که منابع آلودگی خارج از مزرعه بوده و علیرغم اینکه این امکان برای ورود آفات و بیمارگرها از بیرون مزرعه به داخل همیشه وجود دارد، خود مزرعه نیز مهمترین منبع آلودگی به شمار می رود.
وجود یک برنامه مؤثر و جامع، خطر ورود آلودگی از بیرون به داخل مزرعه را به حداقل خواهد رساند و همچنین شانس گسترش آفت و بیماری را از نواحی آلوده به بخشهای سالم مزرعه کاهش خواهد داد.
در داخل مزرعه، اصل ممانعت از ورود عوامل آلودگی تمامی مراحل تولید را از شروع ساخت کمپوست تا انتهای دوره تولید قارچ را در بر میگیرد.
مهم ترین اقدامات ممانعت از ورود عومل خسارت زا به شامل:
- اجرای فیلترینگ مطلق بر تمام هواساز ها و فن های تونل و سالن های پرورش.
- درز بندی تونلهای فاز دو، سه، راهروها و سالن های پرورش .
- نصب فیلترها و توری های ویژه برای جلوگیری از ورود مگس های قارچ و گردوخاک بر روی دریچه های اگزوز سالنهای پرورش و تونل های فازدو و سه.
- استقرار پادریها یا تشتک های حاوی محلول ضدعفونیکننده در معبر ورود به راهروها و سالن های پرورش.
- نظارت دقیق بر رعایت تمام اصول بهداشتی جهت جلوگیری از انتقال آلودگی توسط پرسنل به داخل مجموعه.
از خاکپوششی آلوده نیز می توان بعنوان یک امکان مهم در انتقال بیماری ها و آفات نام برد. علاوه براین آمادهسازی کمپوست در یک مزرعه و استفاده آن درسایر مزارع، شانس ورود آفات و بیماری ها را افزایش میدهد.
در طول سال ها تولید قارچ مثالهای گوناگونی نظیر ورود بیماری کپک سبز (تریکودرمای) کمپوست یا بیماری ویروس ایکس اتفاق افتاده است.
محدود نگهداشتن آفات و بیماریها
محدود نگهداشتن آفات و بیمارگرها یک عملیات مداوم و مستمر در طول دوره پرورش قارچ در مزرعه است. هدف این برنامه به حداقل رساندن ریسک گسترش و انتشار آفات و بیماریها خصوصاً ازدوره کشت قدیمی به کشت جدید است.
مهمترین و اصلی ترین اقدامات در مقوله محدود کردن آفات و بیماری ها عبارت است از :
- اجرای کامل و دقیق نکات بهداشتی در طول دوره برداشت.
- شناسایی لکه های بیماری روی بستر و تیمار صحیح آنها.
- استفاده از لباسکار مناسب و پاکیزه در شروع کار روزانه.
- استفاده از تشتک های حاوی محلول ضدعفونیکننده.
- فیلتراسیون هوای ورودی به سالن ها و تونل ها .
- استفاده صحیح از قارچکش ها و حشرهکشهای مناسب.
- کنترل شرایط اقلیمی در داخل سالن های پرورش در محدودهای استاندار و ایده ال رشد قارچ.
حذف آفات و بیماریها
معمولا حذف آفات و بیماریهای موجود در یک مزرعه بویژه پس از یک دوره شدید آلودگی تنها در یک مرحله مبارزه امکان پذیر نبوده و نیاز به اجرا و استمرار این عملیات در طول مدت طولانی تری است.
استفاده از سموم و مواد شیمیایی در کنار برخی از اقدامات فیزیکی محدود نگهداشتن عوامل بیماریزا می تواند بسیار اثر گذار باشد.
بهترین و مؤثرترین روش حذف و نابودی آفات و بیماری ها، عملیات پخت کامل سالن (در دمای 70 درجه سانتگراد و بمدت 10 ساعت) در پایان دوره برداشت و قبل از تخلیه سالن یا COOK-OUT است.
گرمای بالا در مدت زمان نسبتا طولانی سبب از بین رفتن تمام آلودگیهای موجود در سالن خواهد شد.
در صورت تکرار پخت سالن ها در چند دوره پیاپی جمعیت آفات و بیمارگرها درمزرعه به طور چشمگیری کاهش مییابد .
روش موثر دیگر در ازبین بردن آفات و بیماری ها در سالن های پرورش پایان زود هنگام برداشت و پخت و تخلیه سالن در زمانی که جمعیت آفت و بیماری ها بسیاربالا است.
این اقدام معمولأ بعد از فلش دوم انجام میشود و خصوصا در مزارع تولید کننده محصولات ارگانیک که از آفتکشها استفاده نمیکنند اهمیت بسیار زیادی دارد.
سایر اقدامات لازم برای مقابله صحیح با آفات و بیماریها
انجام گروه دیگری ازاقدامات در قبل یا در خلال مبارزه تلفیقی بر موفقیت و میزان اثر گذاری مبارزه بسیار مفید و راه گشاست که در زیر به چند نمونه مهم آن اشاره خواهد شد.
- ثبت جمعیت آفات و بیماریها، بخش اصلی و کلیدی در دیدهبانی شیوع آفات و بیماریها است.این اقدام اطلاعات حیاتی در مورد میزان کارآمدی برنامههای بهداشتی مجموعه را گردآوری کرده و در تصمیم گیری در خصوص استفاده یا عدم استفاده از سموم به ما کمک خواهد کرد.
- شناسایی دقیق آفات و عوامل بیماری زا نیز فاکتوری مهم در ثبت آفات و بیماریها است. آشنایی با علائم بیماری و تشخیص آفات براساس شکل ظاهری معمولاً کار گشاست ولی در موارد نادری به برخی آزمونهای آزمایشگاهی برای تشخیص دقیق عامل خسارت نیاز خواهد شد.
تکنیکهای ساده متعددی برای محاسبه تعداد آفات و بیماریها وجود دارد. مگسهای قارچ بعنوان مهم ترین ناقل و آفت در صنعت قارچ، با به دام افتادن در تلههای چسبناک به راحتی قابل شمارش هستند.
تلههای چسبناک ورقههایی از جنس پلاستیک به ابعاد تقریبی ۱۵ در ۳۰ سانتیمتر هستند که با چسب ویژه ای پوشش داده شده است. این تلهها در سالنهای پرورش، سالن کشت، راهروها ،آزمایشگاه بذر و سایر مکانها که اطلاع از جمعیت مگسها انها مهم است، نصب میشوند.
ایجاد تیم کنترل بیماریها نیز روشی برای تعیین جمعیت بیماری ها در بستر سالن های پرورش است که میتوانند تعداد و نوع لکههای آلودگی را ثبت نمایند .
این رکوردها پس از ثبت در جداول وقایع به سالن دار گزارش میشوند. این گزارش ها قادر خواهند بود تا روند انتشار بیماری ها در سالن های پرورش قارچ و شدت بیماری در یک مزرعه را نشان خواهد داد.
فیلتراسیون
اهمیت و جایگاه فیلتراسیون با افزایش آگاهی بر نقش مفید آن در دهه اخیر افزایشیافته است. نتیجه فیلتراسیون اصولی و صحیح کاهش خطر انتشار افات و بیماری ها در مزرعه با حذف مگسها، گرد و خاک،حذف اسپور قارچ و قطعات میسیلیوم قارچها در هوایی ورودی به تونل یا سالن های پرورش خواهد بود.
تمام فیلترهای موجود در بازر به دلیل اینکه اندازه چشمه آنها کوچکتر از ۳% میلیمتر است از عبور مگسها جلوگیری میکنند .ولی حذف اسپورها به دلیل اندازه بسیار کوچک آنها با این فیلترها امکان پذیر نیست.
در این خصوص به فیلترهای مناسب تری نیاز است.به فیلترهایی با مش 0.5 تا 2 میکرون که کارایی بالای 98% دارندو مانع از عبور اسپورها می شوند ، فیلترهای مطلق گفته می شود.
نصب این نوع فیلترها بر روی سیستم های هواساز واحد تولید بذر،دریچه ورودی هوای تازه فن تونل ها و هواساز سالن های پرورش در کاهش ریسک بیماری ها بسیار اثر گذار هستند .