قارچ آمانیتا ویروسا یا کلاهک مرگ

قارچ آمانیتا ویروسا با نام علمی (Amanita phalloides) که به کلاهک مرگ یا فرشته نابودگر نیز معروف است، از نظر آمار و ارقام سمی ترین و کشنده ترین قارچ جهان است! عنوانی که اصلا به شکل و ظاهر این قارچ نمی آید‼️

آرایه شناسی

• فرمانرو: قارچ
• دسته: قارچ های چتری
• رده: کلاه قارچان
• زیررده: Agaricomycetidate
• راسته: قارچ های تیغک دار
• تیره: کشنده قارچان
• سرده: قارچ قاتل
• گونه: A. Phalloides
• نام علمی: Amamnita Phalloides

قارچ آمانیتا ویروسا (نام علمی: Amanita phalloides) مشهور به کلاهک مرگ یکی از مرگ‌آورترین انواع قارچ چتری دسته بازیدیومیست‌ها و سرده آمانیتا است. این قارچ بازیدومیست که بسیار شبیه قارچ‌های خوراکی دکمه ای است در اغلب نقاط جهان در پای درختان بلوط و کاج می‌روید. کلاهک مرگ عمده‌ ترین عامل مرگ‌ و میر ناشی از مسمومیت‌های قارچی است بطوریکه 90 درصد مرگ های ناشی از مسمومیت با قارچ ناشی از مصرف قارچ آمانیتا ویروسا یا همان کلاهک مرگ می باشد.

زمان رشد قارچ آمانیتا ویروسا

کلاهک مرگ در تابستان و پائیز رشد کرده و به رنگ سبز روشن است و پره‌های زیر چتر کلاهک سفیدرنگ است. به دلیل شباهت آن به سایر قارچ‌های خوراکی، موارد مسمومیت منجر به مرگ زیاد است. ماده سمی آلفا-آمانیتین موجود در قارچ، دارای آثار سمی غیر قابل‌ بازگشت روی کبد و کلیه بوده و معمولاً کشنده است.

این قارچ در سال ۱۷۲۷ میلادی توسط سباستین وایلان کشف‌ شده است ولی صد سال بعد توسط فردریش لینک بنام آمانیتا فالوئید نام‌گذاری گردید. گفته می‌شود به علت تشابه شکل آن به فالوس به این نام خوانده‌ شده است. گیاه از گونه آمانیتا و از تیره آمانیتاسه است و همه قارچ‌های این تیره دارای سم‌های کشنده هستند.

شکل ظاهری قارچ آمانیتا ویروسا یا کلاهک مرگ

چتر کلاهک مرگ در ابتدا کوچک و برجسته و نیم‌ دایره است ولی به‌ تدریج به شکل چتر ۳ الی ۱۵ سانتیمتر با تحدب مرکزی رشد می‌کند. رنگ آن سفید مایل به زرد و گاهی سبز کم رنک است که به‌طرف لبه‌ها رنگ آن روشن‌تر می‌گردد تیغه‌های زیر کلاهک سفیدرنگ و به‌صورت آزاد قرار دارند. لبه‌ها به شکل دامن دورتادور کلاهک را به طول ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر فرا گرفته‌اند. پایه قارچ به طول ۸ الی ۱۵ سانتیمتر و به رنگ سفید با لکه‌های خاکستری است. در بررسی هاگ (Spore print) نمای سفید دارد که مشخصه گونه آمانیتا است.

قارچ کلاهک مرگ بومی کشورهای اروپا است و تقریباً در تمام مناطق جنگلی رشد می‌کند.اما رویش آن در بعضی از کشورهای آسیایی از جمله ایران نیز گزارش‌ شده است. این قارچ همزیست بسیاری از درختان جنگلی برگ‌پهن مانند بلوط، راش، و مخروطیان(مانند کاج) است. گزارش‌ های مسمومیت با این قارچ که از استرالیا و مناطق دیگر جهان می‌رسد، نشان‌ دهنده گسترش آن به جنگل‌های بلوط در بسیاری از نقاط جهان است.

چرا کلاهک مرگ؟

نمونه‌های نابالغ این قارچ بسیار شبیه به قارچ خوراکی دکمه ای است که معمولاً توسط انسان مصرف می‌شود و خطر مسمومیت اتفاقی را افزایش می‌دهد. نمونه‌های کوچک ممکن است شبیه به قارچ Portobello معمولی نیز باشند، اما فقط یک قاشق از A. virosa برای کشتن فرد بالغ کافی است.

همان‌طور که از نام این قارچ مشخص می‌شود، دارای خاصیت سمی شدیدی بوده و خوردن نصف کلاهک آن می‌تواند منجر به مرگ انسان شود و از مرگ فردی و گروهی گزارش‌های متعددی وجود دارد. شباهت بسیار زیاد این قارچ با قارچ‌های خوراکی موجب بروز این مسمومیت است. پختن و جوشاندن این قارچ نمی‌تواند سم موجود را از بین ببرد.

انواع سمی

ازنظر بیوشیمی دو گروه سمی در این قارچ کشف‌ شده است، گروه آماتوکسین ها و گروه فالوتوکسین‌ها که هردو گروه از پپتیدهای حلقوی تشکیل‌شده‌اند. قوی‌ترین سم در این دو گروه ماده آلفا-آمانیتین و بتا-آمانیتین است که مربوط به گروه آماتوکسین‌ها است. این سموم با متوقف کردن و ممانعت از زیست ساخت پروتئین‌ها باعث مرگ سلولی می‌گردند.

جذب سموم قارچ کُند بوده و علائم ممکن است حتی بعد از ۲۴ ساعت ظاهر شوند و تقریباً همه اعضاء بدن در این تخریب سلولی مبتلا هستند. علائم اولیه شامل استفراغ، اسهال و هیپوگلیسمی و تندتپشی بوده ولی با پیشرفت اثر سم و تخریب سلول‌های کبدی علائم نارسایی کبد و کلیه به‌صورت یرقان، روان‌پریشی، کما و علائم نارسایی کلیه ظاهر می‌گردد. مرگ، بعد از بروز علائم در مدت ۶ الی ۱۶ ساعت بعد اتفاق می‌افتد.

آثار مسمومیت با قارچ آمانیتا

به گفته افرادی که به طور تصادفی و به اشتباه این قارچ را خورده اند و جان سالم به در برده اند، این قارچ طعم و مزه بسیار خوبی دارد. اما سم موجود در آن پس از 2 ساعت باعث بروز علائم مسمومیت مانند استفراغ، تشنج، آسیب شدید کبدی و در نهایت مرگ می شود.

گرفتگی عضلات، هذیان، تشنج، و اسهال و استفراغ از نشانه‌های اولیه‌ی مسمومیت است که در عرض یک روز خود را نشان می‌دهند. متأسفانه، وقتی این نشانه‌ها بروز می‌کنند سم دیگر جذب بدن شده و آسیب‌های جبران‌ ناپذیری به کلیه‌ها و به‌ خصوص به بافت‌های کبد وارد آورده است. در چنین وضعیتی، تنها راه نجات بیمار پیوند کبد است!!!

درمان اختصاصی و پادزهر خاصی برای آن وجود ندارد و درمان علامتی شامل شستشوی معده بیمار و تجویز سرم و زغال فعال و کنترل آب و الکترولیت سرم خون بیمار انجام می‌شود. ممکن است برای زنده ماندن بیمار حتی پیوند کبد نیاز باشد. در سال های اخیر گزارش‌ شده است که تجویز آنتی‌بیوتیک پنی‌سیلین و سفالوسپورین ها  و سیلیبین می‌تواند تا حدودی مؤثر باشد.