نقش قارچ ها در زندگی انسان
انسان از زمان های بسیار دور اهمیت قارچ های مخمر را کم و بیش میشناخته و از وجود آنها روی مواد قندی، شیر، ماست، خمیر ترش، سرکه، الکل، حتی خاک و بقایای فضولات حیوانی اطلاع داشت. انسان با گذر زمان یاد گرفت تا از قارچ ها برای تخمیر مواد قندی، مشروبات، تهیه ماست و یا ساخت برخی مواد دیگر از آنها استفاده کند.
جنبههای مفید قارچ ها
قارچ ها همراه با باکتری ها قادر به تجزیه قندها، آمینو اسیدها و پروتئینها هستند و مخصوصا در تجزیه لیگنین و سلولز چوب نقش به سزایی در طبیعت داشته و همین توانایی قارچ ها را به موجودات چند بعدی و مفید تبدیل کرده است.
از قارچ ها در ساختن آنتی بیوتیک ها نیز استفاده میشود. پنی سیلین و کریزوفولوین از آنتی بیوتیک های مستخرجه از قارچ ها هستند. از قارچ Penicillium chrysogenum آنتی بیوتیکی به نام پنی سیلین استخراج میکنند که از رشد باکتری های استافیلوکوکی جلوگیری میکند. کشف خاصیت آنتی بیوتیکی پنی سیلین اولین بار در سال 1925 توسط الکساندر فلیمینگ که در بیمارستان سنت ماری در لندن روی قارچ پنی سیلیوم تحقیق میکرد، صورت گرفت.
قارچ ها در فرایندهای صنعتی و غذایی نظیر تهیه نان و پنیر نقش بسزایی دارند. قارچ هایی که مواد قندی را تخمیر کنند، قارچ قندی یا ساکارومیست نام دارند که از قدرت تخمیری آنها در ایجاد الکل، گاز کربنیک و تخمیر مواد در صنایع متعدد استفاده میشود.
در سالهای اخیر بشر با روشهای اصلاح نژاد و انتخاب نژاد برتر توانسته است انواعی از مخمرها را که امتیازات بیولوژیکی زیادی نسبت به نژادهای وحشی و سنتی خود داشته بدست آورند تا بتواند فراورده هایی با طعم و مزه مطبوعتر تولید کند. انواعی از کپک های آسکومیست از این طریق سبب پیدایش طعم بخصوص در پنیرهای روکفورت، کمبورت و … می شوند.
ارزش غذایی مخمرها به علت داشتن مقدار قابل توجهی اسیدهای آمینه، ازت، فسفر، ویتامینهای C و D است و در کشور چین به عنوان منبعی برای جبران کمبود مواد پروتئینی، به جیره غذایی افراد از این قارچ ها اضافه میشود.
امروزه فرآوردههای مختلفی از قارچ ها تولید می شود که از این فرآوردهها به اسیدهای آلی نظیر اسید سیتریک، اسید گلوکونیک و اسید ایتاکونیک و همچنین در تهیه هورمونها و ویتامینهایی از قبیل ریبوفلاوین، بتاکاروتن و در تهیه آنزیم هایی نظیر پروتئازها، آمیلازها و پکتینازها استفاده میشود. ماده دارویی افدرین نیز با خاصیت گشادکننده برونش، برطرفکننده احتقان بینی وتنگکننده عروق نیز از قارچ ها تهیه میشود.
بعضی از قارچ ها با انجام فعالیت های شیمیایی و تجزیه مواد در خاک اقدام به سمزدایی (detoxification) میکنند و برخی قارچ ها در تشکیل گلسنگ ها به حالت سمبیوز یا همزیستی شرکت داشته و به صورت مایکوریز در ریشه برخی از گیاهان دیده میشوند.
مصرف خوراکی قارچ
قارچ هایی هستند که برای تغذیه جمعآوری میشوند، شامل قارچ های سفید، ترافل ها، مورل ها و… دنبلانها که به گروه تروف بول ها تعلق دارند، مهمترین گروه از قارچ های خوراکی بوده و به دلیل بوی تند آنها از خوک یا سگ تربیت شده برای جمعآوری آنها استفاده میشود. لیکوپرودون نیز دارای مصرف غذایی هستند، اوری کولاریا هم خوراکی هستند. قارچها مورل ها به نظر برخی بسیار لذیذ است، ولی در برخی افراد ایجاد الرژی میکند.
استفاده از قارچ ها در کارهای تحقیقاتی: از قارچ ها بطور گستردهای در این موارد استفاده میشود. قارچها را تحت عنوان کارخانه مهندسی ژنتیک هم میگویند. از قارچهایی که روی آنها تحقیقات وسیع در ژنتیک صورت گرفته، میتوان به قارچ نوروسپورا اشاره کرد.
مضرات قارچ ها
عدهای از قارچ ها نظیر ارگوت غلات به شدت سمی هستند و مسمومیتهایی به نام ارگوتیسم ایجاد میکنند، علت مسمومیت قارچ ارگوت وجود آلکالوئیدهایی مانند ارگوتوکسین در آن است.
قارچ ها در انسان، دام، طیور و گیاهان ایجاد بیماری میکنند.
رشد قارچ ها بر روی مواد مختلف نظیر ساختمان های چوبی یا الوار، باعث پوسیدگی این ساختمانها میشود.
عدهای از قارچ های کلاهکدار خوراکی و عدهای نیز مانند برخی از آمانیتها نظیر آمانیتا فالوئیدیس به علت داشتن مواد آمانیتاتوکسین) و آمانیتاهمولیزین ، بسیار سمی و مهلک هستند.
قارچ آمانیتا موسکاریا در ردیف قارچهای مخدر، جای دارد. مادهای به نام موسکارین تولید میکند. در صورتی که به مقدار کم مصرف شود، دارای اثری جنون آمیز است و در صورتی که مقدار مصرف زیاد باشد، کشنده و مهلک خواهد بود.