بیماری ویروس ایکس قارچ (Mushroom Virus X)
یکی از عمده ترین مشکلاتی که همیشه گریبان گیر تولیدکنندگان و پرورش دهنگان قارچ خوراکی است، ابتلای محصولاتشان به انواع بیماریها است. در این مطلب به آشنایی کامل با بیماری ویروس ایکس قارچ می پردازیم.
البته این بیماریها انواع گوناگونی دارند، که شامل: کپکها، بیماریهای باکتریایی، گونههای مختلفی از آفات، بیماریهای قارچی و درنهایت ویروسها هستند
قبلاً درباره انواع بیماریها مطالبی را به خوانندگان محترم ارائه کرده ایم ولی در خصوص بیماریهای ویروسی باید اذعان کرد به دلیل شک و شبهه بسیار در این مورد، توضیحات کاملی گردآوری و ارائه نشده است.
بیماری ویروسی
این تردیدها و شبهات به این دلیل وجود دارد که هنوز در این بیماری، پیکرههای ویروس در داخل میسلیوم های قارچ خوراکی و اندامهای باردهی قارچ خوراکی مشاهده و اثبات نشده است.
برای رفع این تردیدها، باید بیماریزایی و ایجاد علائمی که به بیماریهای ویروسی منتسب میشود، مورد شناسایی و اثبات قرار بگیرد. یکی از مهمترین بیماریهای ویروسی، بیماری ویروس ایکس است، که تشخیص آن در محصول بسیار پیچیده است.
ویروس ایکس
از هنگام پیدایش ویروس ایکس قارچ خوراکی، وضعیت تشخیص این بیماری بسیار دشوارتر شده است زیرا که هیچ پیکره یا جسدی از ویروس ایکس یا بهطور کلی هیچگونه پیکره ویروسی در میسلیوم قارچ مشاهده نشده است اما یک سری از مشخصات مواد ژنتیکی (RNA ) مربوط به ویروس مشاهدهشده است. بهطور کلی هنوز ویروسهای قارچ خوراکی کاملاً شناختهشده نیستند.
ما در مقاله ی حاضر سعی میکنیم تا اطلاعاتی در مورد بیماری ویروس ایکس ارائه دهیم. بیماری ویروس ایکس (MVXD )، یکی از جدیدترین گونههای بیماری ویروسی است.
این بیماری برای اولین بار در سال ۶۷-۱۹۹۶ در انگلستان مشاهده گردید که نشانههای آن بهصورت بخش های فاقد قدرت تولید قارچ ظاهر شد. و به بیماری ویروس ایکس ، بیماری لکه ای و سندرم لکه ای نام گرفت .
بیماری ویروس ایکس ، در فارم های گوناگونی دیده شده که علیرغم انواع اقدامات برای کنترل بیماری ، همچنان در فارم ها باقی می ماند. این بیماری علائم دیگری نیز دارد که که از زمان شیوع ، به همراه آن است ، مانند :
- وجود قارچ های قهوه ای در بین قارچ های سفید
- پشت باز شدن زود هنگام
- تاخیر در برداشت
ویژگی ویروس ایکس
بدشکلی و بی کیفیتی قارچ تولید شده یکی از مشخصترین و بارزترین نشانههای بیماری ویروس ایکس، غلظت بسیار پایین ترکیب ژنتیکی dsRNA در قارچهای بیمار است.
که البته هنوز ارتباط این پدیده با علائم بیماری ایکس به طور دقیق مشخص نشده و در دست تحقیق است.
این بیماری مانند سایر بیماریهای ویروسی از طریق پیوند و اتصال بین میسلیوم سالم و آلوده یا میسلیوم حاصل از جوانه زدن اسپور های آلوده منتقل میشود.
به همین دلیل به خاطر داشته باشید ، قطعات میسلیومی برجای مانده در دستگاههای موجود مورد استفاده نیز میتوانند منبع مهمی از بیماریهای ویروسی باشد.
قارچهایی که به بیماری ویروس ایکس مبتلا میشوند دارای dsRNA بوده و حدود ۲۶ باند در آنها دیده میشود، که با باندهای موجود در دیگر بیماریهای ویروسی متفاوت است.
این ویروسها دارای پوشش پروتئینی نیستند و همانطور که گفته شد معلوم نیست که بسیاری از باندهای dsRNA که در قارچ دیده شده مربوط به ویروس ایکس یا ویروسهای دیگری است، اما به دلیل همزمانی وجود این باندها و ابتلای قارچ به بیماری ویروس ایکس، فرض بر این است که پدیدار شدن این باندها به منزلهی ابتلای محصول به بیماری است و باید سریعاً اقدامات لازم برای کنترل بیماری انجام شود.
آزمایش ممکن از مقدار و محل آن ها متغیر باشد . اما به طور کلی هر چه تعداد باند ها بیشتر باشد میران و شدت بیماری ویروس ایکس بیشتر خواهد بود .
یکی دیگر از ویژگی های این بیماری که ممکن است با ویژگی سایر بیماری های ویروسی مشترک باشد ، اختلال خوشه ای شدن است ، تغییر در نوع رشد و کاهش میزان رشد میسلیوم های قارچ خوراکی بر روی محیط کشت ، می توان از این علائم باشند .
هنگامی که میسلیوم های آلوده با میسلیوم های سالم قارچ آناستوموز می دهند ،خاصیت رشد کم و ضعیف به میسلیوم های سالم نیز راه پیدا می کند.
شناسایی را فقط با استفاده از تکنیک PAGE میتوان انجام داد، که آزمایش بسیار زمان بر با نتیجهی متغیری است که باید برای اطمینان حداقل دو بار این آزمایشها را تکرار کرد.
حتی با این وجود نیز ممکن است مقدار dsRNA مشاهده شده بسیار اندک باشد و برای شناسایی این چهار باند میتوان از PCRs استفاده کرد.
علائم بیماری ویروس ایکس
در برخی از فارم ها همهی علائم با هم ظاهر میشوند اما همیشه یک یا دو نشانه مشهود تر و واضحتر است.
لکههای ویروسی
از اولین علائمی که دیده میشود این است که، ایجاد لکههای گرد و نامنظم بر روی بستری است که هیچ قارچی در آن تولید نمیشود، که با افزایش سن قارچ، این علائم نیز بیشتر بروز پیدا میکند.
در قفسهها، نواحی فاقد قارچ به صورت الگوهای نامنظم نواری و چرخشی در کنار قفسهها دیده میشود و قارچهایی به ظاهر سالم در کنار این نواحی فاقد محصول وجود دارند. این نواحی خالی ممکن است بسیار وسیع باشد.
در آزمایش ها، علامت لکه را نمیتوان با استفاده از کشت بافت قارچهای بیمار دوباره تولید نمود به هر حال لکهها در بستر تولید میشوند که مقادیر کمی از کمپوست روی سطح کمپوست در حال اسپان ران ریخته شود. شاید قارچها قابلیت رشد خود را در قسمت لکهها از دست میدهند اما در مواقعی در این نواحی نیز قارچ رشد میکند که ممکن است با چهار روز تأخیر همراه باشد.
ویروس ایکس موجب اختلال در عملکرد پینها و رشد آنها میشود و درنتیجه آن همهی این علائم ظاهر میشود . شدت بیماری و علائم آن به غلظت بیمارگر یا زمان آلودگی بستگی دارد.
زود پشتباز شدن
محصولاتی که دارای این بیماری هستند ممکن است تا زمان برداشت کاملاً سالم به نظر برسند اما در زمان برداشت در حالی که پرده آنها کاملاً بسته است، سریع پشت باز شوند. در برخی قارچهای بیمار، لبههای کلاهک حالت موج دار پیدا میکنند و در برخی دیگر لوله مانند میشوند.
این نشانهها ممکن از در ابتدا در تعداد کمی از قارچها مشاهده شوند یا ممکن است کل فلاش را مبتلا کنند. این علائم معمولاً در فلاش دوم ظاهر میشوند، اما در هر سه فلاش ممکن است دیده شود.
تأخیر در برداشت
در مواردی چهار روز تأخیر در شروع برداشت محصول در سالن آلوده شود و البته ممکن است علائم در دورهی پین دهی ایجادشده و بدین ترتیب هیچ محصولی در این سالن تولید نشود.
قهوهای شدن قارچها
یکی دیگر از علائم این بیماری ظهور قارچهای حنایی کم رنگ تا قهوهای رنگ در میان قارچهای سفید دیده شود. گاهی این علائم کل کلاهک را تحت تأثیر قرار میدهد اما فقط برخی از مواقع دچار تغییر رنگ در قسمتی از کلاهک خواهد شد.
گاهی ممکن است تعداد قارچهای آلوده کم باشد یا حتی ۴۰ تا ۸۰ درصد کل محصول را آلوده کرده باشد. گاهی شرایط محیطی، خصوصاً میزان تبخیر در میزان بروز این علائم تأثیر بسزایی دارد.
بد شکلی قارچها
این ویژگی علاوه بر این که در گروه علائم بیماری ویروس ایکس قرار می گیرد ، بین این بیماری و سایر بیماری های ویروسی نیز مشترک است. از علائم دیگر این تغییر شکل، تغییر رنگ قرمز – قهوه ای در محل اتصال ساقه به کلاهک است. که بعد از چیدن قارچ و گذشت زمان افزایش پیدا می کند .
مبارزه با بیماری ویروس ایکس
برای کنترل این بیماری باید اقدامات مدیریتی که برای کنترل سایر بیماری های ویروسی مانند بیماری فرانسوی ذکر شده است مانند ضد عفونی هرباره ابزار و وسایل مورد استفاده در تمامی فعالیت های مجموعه ، جلوگیری از انتشار اسپور قارچ خوراکی و گرد و غبار در مزرعه با استفاده از فیلترهای مناسب، cook- out سالن ها پیش از تخلیه، نگهداری خاک پوششی در محیطی پاک و پرهیز از آلوده شدن آن و… در دستور کار قرار گیرد.