پاستوریزه و آمونیاک گیری در تونل

در این بخش همراه ما باشید با روش آموزش پاستوریزه و آمونیاک گیری بدون استفاده از دیگ بخار

کود را در تونل به ارتفاع ۲ تا ۲۰/۳ پر می‌نماییم، کود نباید فشرده باشد بلکه حالت شلی و باز بر روی‌هم قرار بگیرند و هوا به‌راحتی از زیر تونل به آزادی در مسیر جریان رد شود. جریان هوا از زیر تونل باید به مقدار ۱۵۰ تا ۲۰۰ مترمکعب در ساعت برای هر تن کود در جریان باشد.

انواع کود

در مورد کود اسبی ۹۰۰ کیلوگرم در هر مترمربع تونل با ارتفاع دو متر جای می‌گیرد. در مورد کود مرغی ۷۰۰ – ۶۵۰ کیلوگرم در هر مترمربع تونل با ارتفاع دو متر جای می‌گیرد.

به‌محض اینکه تونل پر شد ونتیلاتور (فن) را روشن می‌کنیم مقدار ۵ تا ۱۰% هوای تازه می‌بایستی با هوای سیرکوله مخلوط گردد و حتی در زمان پاستوریزه این مقدار هوای آزاد از درزهای کانال مکیده می‌گرد و احتیاجی نیست که دمپر هوای آزاد را باز نماییم.

 استفاده از دماسنج

۱-در طول تونل سه عدد دماسنج به عمق ۲۰ سانتی‌متر در داخل کمپوست قارچ قرار می‌دهیم یکی در ابتدا و دیگری در وسط و آخری در انتهای تونل قرار می‌گیرند. شماره‌های ۱-۲-۳

۲- یک دماسنج بالای کود که دمای هوای برگشت را نشان می‌دهد. شماره ۴

۳- یک دماسنج زیر کود که دمای هوای ورودی را نشان می‌دهد. شماره ۵

کود ممکن است با دمای ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌گراد وارد تونل شود، مقصود این است که هوای زیر کود را به ۴۵ درجه سانتی گراد برسانیم (شماره ۵).

تنظیم دما

اول باید دماهای ۱ و ۲ و ۳ را با عمل سیرکوله (هوای در گردش) به هم نزدیک کنیم ۵ تا ۱۰% هوای آزاد (تازه) باهم مکیده گردد. هر چه اختلاف دمای کود در طول تونل بیشتر باشد طول مدت سیر کوله بیشتر خواهد شد و هر چه اختلاف کمتر باشد مدت‌زمان سیر کوله کمتر است، معمولاً بین ۱ تا ۱۰ ساعت به طول می‌انجامد تا ترموستات ۱-۲-۳ به هم نزدیک گردند ۳ درجه سانتی‌گراد اختلاف باشد قابل‌قبول جهت شروع پاستوریزه می‌باشد.

اگر تا ۱۰ ساعت درجات فوق به هم نزدیک نگردیدند مقدار هوای آزاد را به مقدار ۱۵% اضافه نمایید یعنی دریچه هوای آزاد را ۲ تا ۵ سانتی‌متر بازکنید. بعد از یکنواختی دمای کود در طول تونل مبادرت به عمل پاستوریزه می‌نماییم.

به‌عنوان‌مثال اگر دمای زیر تونل ترموستر شماره (۵) بایستی ۵۰ سانتی‌گراد باشد با اضافه کردن هوا تازه آن را به ۴۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسانیم و اگر زیر ۴۵ درجه سانتی‌گراد باشد، دو راه وجود دارد که به دمای موردنظر برسیم یکی آنکه با دادن هوای آزاد سوخت‌وساز کود را بیشتر کنیم تا کود گرم‌تر گردد.

سوخت‌وساز کود

دوم اینکه ممکن است هوای آزاد بیشتر از حد سوخت‌وساز کود است و بجای اینکه آن را گرم کند سرد می‌شود پس با کم یا زیاد کردن هوای تازه می‌توانیم دمای تونل را به ۴۵ درجه سانتی‌گراد برسانیم اگر هر دو راه را عمل کردیم و به نتیجه نرسیدیم دلیلش این است که کود به علل مختلفی قدرت گرمازایی خود را ازدست‌داده است و باید از بخارآب استفاده کنیم. عواملی که موجب نرسیدن دمای موردنیاز است بدین قرار می‌باشد.

۱-کود بیشتر از اندازه در فاز ۱ مانده است.
۲- رطوبت زیادی کود بالاتر از ۷۵% است.
۳-کمی و یا زیادی هوای تازه، اگر هوای تازه کم است اکسیژن برای سوخت‌وساز نیست
و اگر زیاد است کود را سرد می‌نماید.

عمل پاستوریزه

بعدازاینکه دمای زیر کود یعنی هوای دمنده شماره ۵ به ۴۵ درجه سانتی‌گراد رسید شروع عمل پاستوریزه می‌باشد، با بازی کردن دمپر هوای آزاد یا کم و یا زیاد کردن آن ساعتی ۲/۱ سانتی‌گراد به دمای کود اضافه می‌کنیم. توضیح آنکه همیشه دمای زیر کود برابر است با قسمت تحتانی کود و احتیاجی به گذاشتن ترمومتر در قسمت تحتانی کود نداریم زیرا ترمومتر شماره ۵ زیر کود گویای دمای تحتانی کود می‌باشد.

توسط هوای در گردش و ۵ تا ۱۰% هوای آزاد کود شروع به گرم شدن می‌نماید اگر اختلاف دما در طول تونل زیاد شد یعنی از ۳ درجه سانتی‌گراد بیشتر گردید هوای آزاد را تقریباً دو برابر می‌کنیم یعنی دریچه هوای آزاد را به‌اندازه ۲ تا ۴ سانتی‌متر باز می‌کنیم(اگر دریچه‌ها کشویی باشند).

افزودن کود

به‌هرحال با روش ذکرشده ساعتی ۲/۱ سانتی‌گراد به دمای زیر کود و بالای کود اضافه می‌نماییم در عرض ۱۰ تا ۱۲ ساعت به دمای پاستوریزه می‌رسیم یعنی ۵۶ درجه سانتی‌گراد در زیر کود، چون در قارچ کاری در ایران نمی‌توان دور موتور و نتیلاتور را کم‌ وزیاد کرد، در بعضی از مراحل برای رسیدن به دمای موردنظر مجبور می‌شویم از مقدار هوای در گردش بکاهیم چون دور موتور را نمی‌توانیم تغییر دهیم باید الکتروموتور را برای مدتی که دما را تنظیم کنیم آن را خاموش‌کنیم.

معمولاً زمانی که درجه کود بالا نمی‌رود باید آن را متوقف کنیم زیرا ممکن است در حین کار حتی در زمانی که هوای آزاد کاملاً بسته است هوای تازه بیش‌ازحد نیاز از درزهای کانال مکیده و موجب سردی هوای در گردش و کود می‌گردد و بندرت اتفاق می‌ افتد که از کمبود هوای تازه (کمبود اکسیژن) کود گرم نگردد.

دستگاه اکسیژن سنج

در قارچ کاری‌هایی که دستگاه اکسیژن سنج دارند به‌راحتی می‌توانند مقدار سیر کوله را تنظیم نمایند که هوای تازه را هم به جریان می‌اندازد. اگر اکسیژن سنج مقدار ۸ تا ۱۰% اکسیژن را بالا کود (هوای برگشت) نشان‌دار دلیلی بر کافی بودن هوای سیر کوله و تازه می‌باشد و اگر زیر آن نشان داد باید هوا آزاد را بیشتر نماییم.

مرحله پاستوریزه ۸ تا ۱۰ ساعت به طول می‌انجامد مشروط بر اینکه دمای زیر کود (هوای ورودی تونل) ۵۶ درجه سانتی‌گراد باشد یعنی در عرض ۸ تا ۱۰ ساعت باید هوای زیر کود ۵۶ درجه سانتی‌گراد باشد تا دمای قسمت فوقانی کود ۵۹ – ۵۸ بشود.

آغاز آمونیاک گیری

پس از اتمام پاستوریزه به مرحله آمونیاک گیری می‌رسیم. ساعتی ۳ درجه سانتی‌گراد از دمای زیر کود (هوای ورودی) می‌کاهیم. و در عرض ۴ تا ۵ ساعت دمای زیر کود به ۴۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد این عمل هم با زیاد کردن هوای تازه انجام می‌دهیم باید دقت کنیم سریعاً دما را پایین نیاوریم بلکه هر ساعت ۳ درجه سانتی‌گراد از آن بکاهیم، همان‌طوری که ذکر شد با کم‌وزیاد کردن جریان سیر کوله و هوای آزاد به‌منظور فوق می‌رسیم.

بعد از ۵ ساعت دمای قسمت فوقانی کود به ۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد که باید سعی کنیم تا مادامی‌که بوی آمونیاک (NH3) محو نگردد به همین حالت نگه‌داریم بوی آمونیاک که حس نگردد یا کاغذ لیتموس که صورتی‌رنگ می‌باشد در مجاورت کود و هوای آن قرار دهیم اگر رنگش برنگشت و آبی نشد دلیل بر این است که مقدار آمونیاک در حدود ۱/۰% می‌باشد. و این‌زمانی است که با باز کردن هوای آزاد دمای کود را به ۲۵ درجه سانتی‌گراد برسانیم و بذرپاشی را آغاز نماییم.

در این بخش همراه ما باشید با توضیحات لازم و ضروری درباره روش پاستوریزه و آمونیاک گیری بدون استفاده از دیگ بخار

اگر اختلاف دمای کود و هوا کم باشد یعنی دمای هر دو نزدیک باشد با کم کردن مقدار سیر کوله یا خاموش کردن فن اختلاف را بیشتر نماییم تا به حدی که توضیح داده‌شده است برسیم. زیرا، آمونیاک گیری به خوبی انجام نمی‌گیرد اگر عمل سیر کوله زیاد باشد و اختلاف کود و هوا کم باشد اختلاف دمای کود و هوا باید به حدی باشد که توضیح داده شد.

اگر قدرت گرمازایی کود زیاد باشد و دمای زیر کود هم ۴۵ درجه سانتی‌گراد باشد قسمت فوقانی کود دمایش بیشتر از ۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌نماییم پس بهتر از دمای زیر کود به‌اندازه ۲ تا ۳ درجه بکاهیم (به‌وسیله هوای آزاد) تا دمای قسمت فوقانی کود از ۵۰ تجاوز نکند یعنی دمای زیر کود را به ۴۳ – ۴۲ برسانیم تا دمای قسمت فوقانی کود از ۵۰ درجه سانتی‌گراد تجاوز نکند. سیرکوله قوی و زیاد (هوای در گردش) در تونل موجب خشک شدن کمپوست می‌گردد.

دمای زیر کود

وقتی‌که دمای زیر کود (قسمت تحتانی کود) ۵۶ درجه سانتی‌گراد باشد، دمای کود در قسمت فوقانی از ۶۰ درجه سانتی‌گراد تجاوز نمی کند و دمای بالای کود (دمای هوای برگشت) درهرصورت زیر ۶۰ درجه سانتی‌گراد خواهد بود. اگر دمای کود از ۶۰ درجه سانتی‌گراد تجاوز کند یک انرژی گرمایی کافی برای مرحله آمونیاک گیری نیست چون قدرت گرمازایی کود در بالای ۶۰ درجه سانتی‌گراد به مقدار قابل  توجهی از دست می‌رود و اثر بر اختلاف دمای قسمت تحتانی کود (هوای دمنده) و قسمت فوقانی کود خواهد داشت.

به عبارت دیگر اختلاف دمایی کم می‌شود و این نشان‌دهنده این است که کود قدرت گرمازایی خود را در حین پاستوریزه که از ۶۰ درجه سانتی‌گراد تجاوز کرده ازدست‌داده است. معلوم گردیده است که اگر دمای هوا از ۵۸ درجه سانتی‌گراد ر حین پاستوریزه تجاوز کند اثر نامطلوبی بر محصول خواهد داشت.

تشخیص گرمازایی

اگر بخواهیم قدرت گرمازایی کود را تشخیص دهیم به این طریق که دمای قسمت تحتانی کود که مساوی است با دمای زیر کود و ترموتوری که در کانال زیر کود قرارگرفته دلالت‌کننده دمای تحتانی کود می‌باشد پس لزومی ندارد که ترمومتری در قسمت تحتانی کود جای دهیم .

هر چه اختلاف دمای زیر کود با قسمت فوقانی کود بیشتر باشد قدرت گرمازایی کود زیاد است و اختلاف کمتر باشد کود به مقدار متناسبی از انرژی گرمایی خود را ازدست‌داده است معمولاً در قارچ کاری‌هایی که بخواهند به‌صورت اتوماتیک دما را کنترل کنند ترموستاتی در کانال زیر کود تعبیه می‌نماید و اگر اختلاف زیاد باشد ترموستات بسته می‌گردد.

باید توجه داشت اختلافات دمایی پائینی و بالای کود ربطی به یکنواختی دمای طول کود که ترمو مترهای ۳-۲-۱ قرارگرفته‌اند ندارد بلکه این ترمومتر ها دلالت‌کننده یکنواختی دمای کود می‌باشد.

دمای هوای سیرکوله همیشه کمتر از دمای حداکثر کود می‌باشد و این اطلاعات همه گویای قدرت گرمازایی کود است هرچه اختلاف دمای هوا سیرکوله و دمای کود بیشتر باشد قدرت گرمازایی کود بیشتر است.

میکرواورگانیزم‌ها

راه دیگر برای تشخیص قدرت گرمازایی کود این است تفاوت دمای رفت (زیر تونل) با هوای برگشت بالای تونل را دمای کود بالای ۵۰ درجه سانتی‌گراد در حین آمونیاک گیری فعالیت دمایی کود را کاهش می‌دهد به دلیل اینکه گرمای بالای ۵۰ درجه سانتی‌گراد بالاتر از حد است که میکرو اورگانیزها به فعالیت تولیدمثل و غذا سازی برای قارچ ادامه دهند و درنتیجه محصول کاهش پیدا می‌کند.

اگر دمپر (۱) را بازکنیم و دمپرکشویی (۲) را به بندیم صد درصد هوای آزاد وارد می‌شود و از دریچه لودر خارج می‌گردد با دمپر کشویی می‌توان مقدار درصد هوا آزاد را تنظیم نمود. اگر کاملاً ببندیم و دمپر کشویی (۲) را بازکنیم عمل سیرکوله (هوای در گردش) صورتمی گردد. اگر دمپر هوای آزاد کاملاً بسته باشد و دریچه سیرکوله باز باشد هوا دور خود می‌چرخد و دریچه لودر کاملاً بسته می‌گردد زیرا هوای تازه بازنیست که فشار ایجاد نماید تا دریچه لودر بازگرد به‌محض اینکه مقداری دمپر کشویی هوای آزاد را بازکنیم فشار مثبتی ایجاد می‌گردد و دریچه لودر بازمی‌گردد باز شدن دریچه لودر بستگی به مقدار هوای تازه دارد هرچقدر هوای آزاد را بیشتر وارد کنیم دریچه لودر بیشتر بازمی‌گردد.

باز کردن هوای آزاد

بعدازاینکه پاستوریزه به اتمام رسید با باز کردن هوای آزاد دمای زیر کود را در عرض ۵ ساعت به دمای آمونیاک گیری می‌رسانیم. این عمل بخارآب و گازکربنیک که در مدت پاستوریزه ایجاد گردیده است از دریچه لودر خارج می‌گردد و اکسیژن ب اندازه کافی از طریق هوای تازه از خارج وارد تونل می‌شود که محیط را برای فعالیت‌های میکرو بی آماده می‌نماید. ارگانیزم‌های هوازی آماده می‌نماید با هوادهی بعد از پاستوریزه مقدار گازکربنیک.

بعدازآن مقدار متناسبی کاهش می‌یابد و غلظت آن کمتر از ۳/۰% می‌گردد و بعد به‌تدریج به مقدار ۱ تا ۲% می‌گردد. اگر جریان سیرکوله (هوای گردش) در حد عادی بیشتر گردد دمای هوای کود به هم نزدیک می‌گردند. مقدار گازکربنیک (CO2) در تونل وابستگی مستقیمی با دمای کود دارد، یعنی هر چه دمای کود فزونی یابد مقدار (CO2) بیشتر می‌گردد.

مقدار هوای تازه که وارد تونل می‌شود باید فقط به حد موردنیاز باشد هوای تازه اضافی اثر معکوس بر روی محصول خواهد داشت. در موارد دیگر تونل به‌وسیله بخارآب پاستوریزه و آمونیاک گیری می‌گردد و هوای بیشتر از حد علی‌الخصوص در زمستان که هوای سرد وارد می‌شود کود را خیس می‌نماید.

مدت‌زمان فاز دوم

مدت‌زمان فاز (۲) بستگی به مقدار آمونیاک در زمان پر کردن تونل دارد. اگر غلظت آمونیاک ۴/۰% در مواردی خشک کود باشد. زمان فاز ۲) ۷ روز به طول می‌انجامد یک روز بعد از پر کردن تونل گاز آمونیاک (NH3) به مقدار ۱/۲ تا ۱/۳ از غلظتش کاسته می‌گردد در عرض یک هفته در شرایط نرمال گاز آمونیاک به حدی می‌رسد که قابل بذرپاشی باشد یعنی ۱/.۰

گاهی اوقات اتفاق می‌افتد که سریعاً گاز آمونیوم به حد بدر پاشی می‌رسد یعنی زودتر از یک هفته چون قارچ کاری‌ها طبق برنامه کار می‌کنند و هنوز آمادگی تخلیه تونل نیست سؤال این است که آیا دمای کود را به درجه بذرپاشی ۲۵ برسانیم. یا اینکه در …. دمای ۵۰ درجه سانتی‌گراد باشد. جواب این است که اگر کود را به ۲۵ درجه سانتی‌گراد برسانیم و بذر نزنیم. باکتری‌های مزوفیل (نیمه گرمازا) شروع به فعالیت می‌کنند و بالانس غذایی کود را …. می‌برند دوماً اینکه کود ۲۵ درجه سانتی‌گراد بذرپاشی نشده دعوت برای اراضی می‌کند پس بهتر است تا در دمای ۵۲ درجه سانتی‌گراد بماند تا زمان تخلیه که مطابق با برنامه قارچ کاری است برسد.

تهیه و تنظیم : مهندس بهروز پیرایش

ملقب به پدر قارچ ایران