کنه قارچ خوراکی (کنه تارسونومید) + راه جلوگیری و کنه های مهم صنعت قارچ

کنه قارچ خوراکی، با توجه به مواد اولیه مصرفی برای ساخت بستر قارچ و شرایط داخلی سالن ها، معمولاً در سالن‌های پرورش قارچ کنه‌ها وجود دارند ولی تا زمانی که جمعیت آنها زیاد نشده باشند، قابل رویت نبوده و حضور آنها احساس نخواهد شد.

هاگ – اجزای تشکیل‌ دهنده کمپوست و مخلوط کمپوست فاز اول، شرایط مناسبی را برای بسیاری از گونه‌های موجود زنده به ویژه کنه ها ایجاد می‌کند که با توجه به شرایط توده کمپوست، جمعیت بسیار زیادی از کنه ها در لایه خارجی کمپوست فاز یک می‌تواند وجود داشته باشد. بیشتر این کنه‌ ها شکارگر هستند و عمدتاً از گونه‌های دیگر کنه‌ها و نماتود ها تغذیه می‌کنند.

برخی از کنه‌ها تنها روی کپک‌های رقیب قارچ خوراکی و برخی از باکتری‌ها تغذیه می‌کنند. همه کنه‌ها نسبت به حرارت حساس هستند و به همین دلیل در فاز دوم کمپوست سازی، دمای پاستوریزه را تحمل نمی‌کنند اما برخی از آنها به خاطر نوسانات ناخواسته دمایی کمپوست فاز دوم تولید کمپوست زنده باقی خواهند ماند.

از بین کنه ها، کنه تارسونومید از میسیلیوم قارچ خوراکی تغذیه می‌کنند و به همراه کنه‌ای فلفل قرمزی مهمترین آفت‌های کنه‌ای قارچ خوراکی محسوب می‌شوند و سایر کنه‌ها محصول قارچ خوراکی روی بستر را به‌ صورت مستقیم تحت تأثیر خود قرار نمی‌دهند.

به‌هرحال این کنه‌ها ناقلین بالقوه اسپورهای قارچی هستند و می‌توانند به‌عنوان وسیله‌ای برای پراکنده کردن پاتوژن های قارچ خوراکی از دوره ای به دوره دیگر و از سالنی به سالن دیگر  عمل کنند.

جمعیت بالای کنه‌ها موجب آزار و اذیت قارچ چین‌ها نیز می‌شوند. برخی از افراد به کنه‌ها واکنش های حساسیت‌زا (آلرژی) نشان می‌دهند که سبب سوزش پوست در آنها می‌شود.

کنه‌ تارسونومید

در برخی از کشورها کنه‌های تارسونومید (عمدتأ گونه Tarsonemus myceliophagus) مهم‌ترین آفات قارچ خوراکی محسوب می‌شوند. اما با پیشرفت سیستم‌های کمپوست سازی و تخلیه سالن، اهمیت اقتصادی آنها کاهش چشمگیری پیداکرده است.

علائم کنه میسیلیوم خوار

این کنه‌ها موجب تغییر رنگ انتهای پایه قارچ به قهوه‌ای مایل به قرمز می‌شوند و گاهی تمامی قسمت‌های پایه قارچ تحت تأثیر این کنه‌ها قرار می‌گیرد. خیلی به‌ندرت پیش می‌آید که تمام قارچ، تغییر رنگ دهد.
ازآنجایی‌که  این کنه‌ به‌کندی تکثیر می‌شوند خسارت ایجادشده توسط این آفت تا فلاش سوم قابل‌مشاهده نیست. به‌هرحال، در جایی که پس از اسپان زنی آلودگی به این کنه رخ دهد جمعیت بزرگی ایجاد خواهد شد و خسارت زیادی وارد خواهد کرد.

شکل شناسی آفت کنه تارسونومید

رنگ کنه T.myceliophagus قهوه‌ای کمرنگ و درخشنده بوده و حالت بیضوی دارد؛ این کنه ریز و اندازه آن حدود ۱۸% میلی‌متراست که با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده نیست. در مقایسه با بیشتر کنه ها و حشرات، سرعت تکثیر آن نسبتاً پایین است و به مدت ۲-۳ هفته در هرروز به‌طور متوسط یک تخم تولید می‌کند.

دمای محیط بر روی دوره رشد کنه اثر گذار است. بدین معنی که در دمای 20-24 درجه سلسیوس چرخه زندگی از تخم تا موجود بالغ می تواند در ۱۱-۱۲ روز تکمیل می‌شود.بطور متوسط طول سیکل زندگی این کنه در دمای ۲۴ درجه سلسیوس  ۱۵ روز است اگرچه برخی از این کنه‌ها در این دما می‌توانند تا یک ماه نیز زنده بمانند.

در دمای ۱۶ درجه سلسیوس، کنه های ماده‌ بالغ می‌توانند به مدت دو ماه زنده بمانند. این کنه‌ ها از میسیلیوم قارچ خوراکی و کپک‌های رقیب مختلفی (Chaetomium و Penicillium spp، trichoderma) نیز تغذیه می‌کنند.

در بستر کشت، بیشترین جمعیت کنه‌ها در خاک‌پوششی مشاهده می‌شود. اگر خاک‌پوششی خشک شود کنه‌ها ماده تحریک می‌شوند و حدود پنج سانتیمتر به هوا جهش خواهند کرد تا جریان هوا  آنها را به محیط مطلوب‌تری برای رشد منتقل کند.

بررسی آزمایشگاهی نشان می‌دهد که کنه‌های بالغ با قرار گرفتن در دمای ۴۹ درجه سلسیوس به مدت ۲۰ دقیقه کشته خواهند شد اما پس از عملیات کوک آوت در دمای ۶۰ درجه سلسیوس ممکن است کنه‌های زنده‌ای مشاهده شوند. دلیل آن، پناه بردن کنه‌ها در درز و شکاف موجود در دیوارهایا داخل درزهای موجود در طبقات چوبی سالن است که مطمئنا دمای هوا در آن  نقاط پایین‌تر است.

کنترل آفت کنه تارسونومید

اهمیت این آفت در سال‌های اخیر به دلیل بهبود روش‌های کمپوست سازی و عملیات کوک آوت  cook out کاهش پیداکرده است. اجرای فاز دوم کمپوست سازی به‌صورت درست و اصولی و انجام عملیات مؤثر کوک آوت این مشکل را به‌طور کامل رفع می‌کند.

نکات کلیدی در مورد مدیریت کنه‌ها در پرورش قارچ

1. – در پایان دوره برداشت مطمئن شوید تمامی قسمت‌های سالن به دمای کوک آوت رسیده است.
2. – اقدامات بهداشتی شدید در مزرعه را رعایت کنید.
3. – باید تمامی سالن‌ها و دستگاه‌هایی که در اسپان زنی و اسپانران درگیر هستند پیش از استفاده کاملاً تمیز شوند.
4. – مطمئن شوید تمامی کمپوست های تخلیه شده از سالن پس از کوک اوت از مزرعه خارج‌ و به فاصله مناسبی از مزرعه منتقل شده است.

کنه های مهم در صنعت قارچ

کنه‌ها زیرشاخه ای از بندپایان هستند که دارای تنوع زیادی از حیث محل زندگی (آب، خاک، بقایای گیاهان) و رویه زندگی انگلی (گیاهان و جانوران)،شکارچی ،گندزی و زنده خواری هستند.

علل وجود کنه در سالن‌های پرورش قارچ

جمعیت زیادی از کنه‌ها در مواد اولیه کمپوست یعنی مانند کلش و کود مرغی و سایر مواد پوسیدنی الی یافت می‌شود که مهم ترین راه ورود به سالن های پرورش محسوب می شود.یعنی در صورتی که فاز 2 کمپوست به شکل ایده ال انجام شود ، جمعیت کنه های قارچ به شدت کاهش خواهند یافت ولی در صورت عدم رعایت رژیم دمایی مطلوب در فاز 2 و  مخلوط  نشدن مطلوب و یکنواخت مواد اولیه و وجود کلوخ‌های کود مرغی در توده کمپوستی این کنه ها به سالن های پرورش راه خواهند یافت .

درصورتی‌که در اطراف مزرعه کلش، کود مرغی یا پسماند کمپوست وجود داشته باشد کنه ها به‌راحتی می‌توانند از این طریق وارد سالن کشت شود. معمولاً این تفکر وجود دارد که وجود کنه به علت شرایط کمپوست وعدم رعایت بهداشت است ولی باوجود رعایت همه موارد کنه ها در انتهای مراحل برداشت نهایی در فلاش ۳ است باز هم قابل رویت هستند .

مهم ترین کنه های موجود در سالن های پرورش قارچ به شرح ذیل معرفی می گردند:

۱-کنه‌ های تارسونیمید Tarsonemid Mites

این کنه در برخی از کشورها مهمترین آفت قارچ محسوب می شود که با تغذیه از  پایه‌های قارچ و میسلیوم  آن منطقه و قطع محل اتصال قارچ با خاک سبب عدم جذب و انتقال مواد غذایی و آب و در نتیجه موجب افت محصول خواهد شد .ولی ارتقاء در سطح علم و تجهیزات ساخت کمپوست باعث شده است که در سال های اخیر خسارت این کنه به شدت کاهش یابد .

این کنه‌ها بسیار کوچک و در حدود 0/18 میلیمتر، بیضی شکل و به رنگ قهوه ای کمرنگ و درخشند بوده که با چشم غیر مسلح رویت نمی شود .‌سرعت تکثیر آن در قیاس با سایر کنه ها پایین است به شکلی که در 2تا 3 هفته به طور متوسط هر روز تنها 1 تخم می گذارد .

عموما در خاک پوششی رویت می شوند و در صورتی که خاک پوششی خشک باشد ، کنه ماده تحریک شده و حدود 5 سانتیمتر به هوا پرش خواهد داشت که این رفتار با جریان هوا در سالن سبب جابجایی این کنه خواهد شد.

۲-کنه‌ فلفل قرمزی Red pepper mite

معمولی ترین کنه ای که در صنعت قارچ و در مزارع آن دیده می شود این نوع کنه است .  این کنه چون از کپک‌های هرز و رقیب موجود در کمپوست خصوصاً  اسپور قارچ ترایکودرما استفاده می‌کنند و عملا کاری به میسیلیوم قارچ خوراکی در بستر ندارد ، آفت محسوب نمی شود و بسیاری از موارد وجود این کنه  نشانه ای از  وجود ترایکودرما در کمپوست است. درعین‌حال وجود این کنه در کمپوست نشانه ای از کیفیت پایین کمپوست تولیدی است ک عدم رضایت مشتری را بهمراه دارد. وجود این کنه سبب اذیت و آزار کارگران تولید بویژه قارچ چین ها می شود .

این کنه اغلب با تعداد زیاد و به رنگ قرمز مایل به نارنجی و به حالت پودر بر روی کلاهک قارچ مشاهده می شوند و وجه تمسه آن نیز همین شکل و رنگ آن است.

این کنه به‌ سرعت تکثیر می شود به شکلی که یک کنه‌ ماده در مدت ۵ روز ۱۵۰ تخم می‌گذارد. تخم‌ها بعد از ۴-۵ روز در دمای ۲۵-۲۰ درجه بالغ می‌شوند. مگس نیز در انتقال کنه‌ها نقش اساسی دارند. هرمگس فورید توانایی حمل ۶۰ کنه دارد. کنه‌ها در دمای ۴۹ درجه و در مدت ۲۰ دقیقه از بین می‌روند.

3- کنه‌ های ساپروفیت

کنه های جنسHistiostoma  و کنه های Tyrophagus Spp ، Caloglyphus spp  در این گروه قرار گرفته و گاهی اوقات روی قارچ خوراکی  و بستر آن قابل رویت هستند. بر خلاف گونه‌های کنه‌ که قبلاً ذکر شدند این کنه‌ها کمی بزرگتر هستند و حرکت کندتری دارند و از آنجایی که کنه‌ها از بقایای گیاهی در حال پوسیدن تغذیه می‌کنند تنها در کمپوستی که به خوبی تهیه نشده است و برای رشد میسلیوم قارچ مناسب نیست، یافت می‌شوند.وجود این کنه های آسیب و ضرری برای قارچ روی بستر نداشته و بیشتر سبب ازار و اذیت کارگران بویژه تیم برداشت در حین کار می شوند.

ریشه‌کن کردن کنه های قارچ خوراکی

برای ریشه‌کنی کنه ها باید نکات ذیل رعایت شود :

• تامین غلظت مطلوب گاز آمونیاک (450 پی پی ام) در مرحله پاستوریزه فاز 2 ساخت کمپوست.
• رعایت استانداردها و رژیم دمایی  توصیه شده در فاز 2 ساخت کمپوست.
•  رعایت دقیق و کامل دستورالعمل بهداشتی مزرعه.
•  کنترل و مبارزه موثر با حشرات.
• پخت سالن بهمراه محتویات  COOK-OUT  قبل تخلیه‌ سالن و خارج نمودن محتویات بستر از مزرعه.