اتاق فکر درون صنفی نیازی برای حل مشکلات پیشرو

اتاق فکر، اطاق فکر برای تمام اصناف ضرورت دارد. صنعت قارچ کشور علیرغم رشد و شکوفایی چشمگیر در 2 دهه اخیر متاسفانه همواره دارای پاشنه اشیل و نقطه ضعف بزرگی به نام کار گروهی است. عدم همدلی و اتحاد در برخورد با معضلات و مشکلات خرد و کلان سبب شده که خسارات سنگینی هر ساله به پیکر بی رمق صنعت وارد شده و روز به روز از توانایی و چالاکی صنعت در برخورد با مشکلات هفت رنگ کاسته شود.

حال این سوال مطرح می شود که اگر حتی همدلی مثال زدنی بین بخش های مختلف صنعت وجود میداشت، باز توانایی حل بحران های موجود در مسیر صنعت امکان پذیر بود؟ بدون برنامه و راه کار مناسب، مبتنی بر تجربه، خلاقیت و صرف داشتن همدلی درون صنفی توان باز کردن گره ای از مشکلات وجود داشت؟پاسخ این سوال کاملا روشن و بدیهی است. بنابراین مشکل اصلی صنعت در مرحله اول عدم وجود اطاق فکر و سپس همدلی و اتحاد درون صنفی است. تلاش خواهد شد تا در این مقاله به بررسی اثرات وجود اطاق فکر و ضرورت آن در حل مشکلات پرداخته شود.

متاسفانه صنعت قارچ کشور علیرغم پیشرفت های خیره کننده در سطح کشور و جهان و کسب جایگاه افتخار آمیز یکی از 10 کشور برتر تولید کننده قارچ جهان، همواره با مشکلات و معضلات متنوع و رنگارنگی مواجه است و عمدتا پس از بروز مشکل و درشرایط نرمال مسئولین تازه به فکر چاره برای آن خواهند افتاد که در این صورت خسارات سنگین مادی و معنوی به تولید کنندگان، عاملین فروش یا مصرف کنندگان آن وارد می شود. در غیر اینصورت موضوع به حال خود رها می شود و همگان با آن کنار خواهند آمد.

قطعا سایر کشورهای پیشرو و صنعتی به چنین روشی متوسل نمی شوند و برای حل مشکلات خود، روش های متنوع و کارآمدی را بر اساس شرایط اتخاذ می کنند. در این مسیر بنیادی ترین و مهم ترین گام تشکیل اطاق فکر و استفاده از خرد جمعی برای برون رفت از بحران ها است.

اتاق فکر (Think tank)

« آفرینندگی » یکی از روشهای « حل مساله » در حوزه مدیریت محسوب می شود . یکی از آسیب های جدی در حوزه مدیریتی گرفتار شدن مدیران تصمیم گیر ، با مسائل جاری واجرایی است . معمولاً اطاق فکر به تشکل هایی اطلاق می شود که در آن نظریه پردازان و اندیشمندان به خدمت گرفته می شوند تا برای مسائل و مشکلات کلان ، تحلیل ها، راه حل ها و دستورالعمل هایی مناسب فراهم کنند. در حقیقت اتاق فکر متشکل از گروهی از نفرات خبره صاحب فکر، اندیشه و نوآور است که بر اساس روش‌های جمع اندیشی و بهره‌گیری حداکثری از خرد جمعی و شبکه مشاوران تخصصی به ارائه راه حل‌های خلاقانه برای حل ریشه‌ای مشکلات موجود و تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان می‌پردازند.

اتاقهای فکر از جمله تشکل هایی هستند که نقش مهمی در روند رشد و توسعه سازمان ها، اصناف، جوامع کلان، کشور و حتی جامعه جهانی بشریت دارند. اندیشکده، اندیشگاه، مرکز مطالعات استراتژیک، مخزن فکر، کارخانه های فکر، کارخانه های مغز و کارخانه های ایده برخی از عباراتی است که برای این نوع تشکل ها در ادبیات فارسی استفاده شده است.

اتاق فکر یکی از ابزارهای آفرینندگی حل مسئله و توسعه خلاقیت در هر سازمانی است و محلی برای اندیشیدن به یک موضوع بدون حضور عواملی که مانع آزاد اندیشی و یا محدودیت ها نظیر ملاحظات سیاسی یا اعمال قدرت و نفوذ مدیران ارشد است. اتاق فکر به جمع آوری، تدوین و انعکاس پیشنهادات سازنده و خلاقانه اعضاء خود می پردازد و با نوآوری، فضای تصمیم گیری را از یکنواختی خارج می کند.

به طور كلي نقش اوليه و مهم اتاق‌هاي فكر، ايجاد پل بين جهان ايده و عمل مي‌باشد. اصطلاح اطاق فکر براي اشاره به فضاهاي خاص و امني كه طراحان و استراتژيست‌هاي نظامي براي تبادل نظر در آن اجتماع مي‌كردند، استفاده مي‌شد. با گذشت زمان كاربرد اين اصطلاح نيز گسترده‌تر شد و حوزه معنايي وسيع‌تري را دربرگرفت.

تاریخچه اطاق های فکر:

نسل اول اتاق‌هاي فكر ايالات متحده، موسسات مطالعاتي و تحقيقاتي بودند كه در دهه اول قرن 20 باهدف انجام پروژه‌هاي آكادميك، تربيت نخبگان سياسي، جهت دهي غيرمستقيم سياست‌هاي دولت بدون جهت‌گيري سياسي و يا گرايش به جناح سياسي خاص شكل گرفتند. موسسه تحقيقاتي دولتي (The Institute for Government Research 1916) ، مهمترين نمونه‌هاي نسل اول اتاق‌هاي فكر در ايالات متحده مي‌باشند.

نسل دوم اتاق‌هاي فكر در ايالات متحده تقريبا همزمان با پايان جنگ جهاني دوم پا به عرصه وجود نهادند. جهت‌گيري اين اتاق‌هاي فكر باتوجه به شرايط جديد بين‌المللي (ظهور ابر قدرت‌هاي جديد و انزواي اقتصادي، سياسي و نظامي اكثر كشورهاي اروپايي، آغاز دوران جنگ سرد و ديگر ملزومات يك جهان دوقطبي) بسيار متفاوت با نسل اول اتاق‌هاي فكر بود. شركت RAND طرف قرارداد نيروي هوايي ارتش ايالات متحده (1948)، موسسه‌هادسون (Hudson Institute) و موسسه اربن (Urban Institute) نمونه‌هايي از اتاق‌هاي فكر نسل دوم ايالات متحده مي‌باشند.

نسل سوم اتاق‌هاي فكر تقريبا تحولي عظيم در موسسات مطالعاتي تحقيقاتي به وجود آوردند. اين نسل از اتاق‌هاي فكر همزمان با اوج مصرف‌گرايي و سرمايه‌داري در آمريكا به وجود آمدند. تلاش عمده اين نسل از اتاق‌‌هاي فكر، يافتن بازار مناسب براي محصولات به اصطلاح روشنفكرانه و عالمانه خود بود.

مركز مطالعات‌استراتژيك و بين‌المللي(The center for strategic and (international studies ، بنياد هريتج (Heritage Foundation 1963) و موسسه كاتو (CATO 1997) نمونه‌هايي از اتاق‌هاي فكر نسل سوم آمريكا مي‌باشند.

برخی معتقد هستند که تاریخچه تأسیس اتاق فکر به شکل رسمی به نیمه های قرن بیستم بعد از جنگ جهانی دوم برمی گردد. که در آن نیروی هوایی آمریکا اولین اتاق فکر رسمی را با عنوان اندیشگاه در سال 1947 با هدف تدوین سیاست های نظامی خود تأسیس کرد. این اندیشگاه را مادر اتاق های فکر جهان نامیدند. در سال 1960 واژه اتاق فکر به شکل رسمی مورد استفاده قرار گرفت و هدف از ایجاد آن برقراری ارتباط بین دانش و قدرت بود.

ضرورت‌هاي وجود اتاق فكر

يكي از آسيب‌هاي جدي در حوزه مديريت، گرفتار شدن تصميم گيرندگان در گير و دار مسايل اجرايي روزمره است وتا وقتي مديران سرگرم رویه های از پيش تعيين شده ، شركت در جلسات، پاسخگويي به مراسلات، مکاتبات و مانند اينها هستند، فرصت چنداني براي تفكر و انديشه نخواهند يافت . در خوشبينانه‌ترين حالت اگر هم فرصت اين كار را بيابند در فرآیند تصميم‌گيري تكيه بر تفكر انفرادی و قائم به ذات، دستيابي به موفقيت را تضمين نمي‌كند.

با بهره گیری از تفکر جمعی ،‌ضمن شناسایی فرصتها ، تهدیدها و نقاط قوت و ضعف ، خطاپذیری عملکرد خود را می توانند به حداقل ممکن کاهش دهند .در این فضا شرکت کنندگان به نوآوری ، خلاقیت ، همفکری و اجماع قابل قبول دست می یابند ،‌چرا که در این محیط دیگر از روابط قدرت خبری نیست و آنچه بنام اتاق فکر یا کانون تفکر مد نظر است با وجود نو پا بودن آن در حوزه مصداق و عمل در کشور ما ، سابقه دیرینه در سنت و اقوال گذشته دارد و سند آن نیز این حدیث نبوی می باشد که : ” تفکر ساعه خیر من عباده سبعین سنه ” یعنی ” یکساعت فکرکردن بهتر از 70 سال عبادت است ” .بدون تردید جامع نگری ،‌غنی سازی ، ابتکار و نوآوری ، کیفیت ، سرعت و بهره وری مرهون فکر و اندیشه ای است که در اتاق فکر شکل می گیرد.

اتاق فكر، مركزي مطالعاتي پژوهشي است كه در آن مطالعات و تحقيقات كاربردي انجام مي‌شود و براي حل مسايل، خلق ايده‌هاي جديد و تدوين ايده‌‌هاي كلي شكل گرفته و پيشنهادهاي خام به سياست‌ها و برنامه‌هاي دقيق و قابل اجرا تبديل مي‌شود. در اتاق فكر، شكل‌گيري و توليد انديشه‌ها تقويت گرديده و از نابودي و به دست فراموشي سپرده شدن آنها جلوگيري ‌مي‌شود.

شايد موضوع اتاق فكر، موضوع تازه و نويي به نظر نرسد اما نقش ارزشمند اتاق‌‌هاي فكر در تعاملات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و تاثير مثبت آن در توسعه و ارتقاي سازمان‌ها، به‌ويژه سازمان‌هاي ارايه دهنده خدمات به قشرهاي متفاوت جامعه، باعث شده است كه اين تشكيلات غير‌ساختارمند گذشته، امروزه جايگاهي ویژه در سازمان‌ها پيدا كند.

اگر مديران در گذشته صرفا با تكيه بر دانش خود و حلقه محدود مشاوران به اداره امور عمومي سازمان همت مي‌گماردند، اينك با بهره‌گيري از چنين ساز و كاري نمي‌توانند به اداره همه جانبه امور بپردازند. درصورتي كه مي‌توانند در تصميم‌گيري خود با بهره‌گيري از تفكر جمعي، ضمن شناسايي فرصت‌ها، تهديدها و نقاط قوت و ضعف خطاپذيري عملكرد خود را به حداقل كاهش دهند. در این مسیر اهتمام، تعهد و توجه ويژه اهل تفكر و سياست به اين كانون‌ها و همچنين بازبيني علمي مستمر و منظم آنها براي مصون ماندن از آسيب‌هاي احتمالي مساله‌اي ضروري است.

اتاق فكر مغزي براي انديشيدن، ذهني براي پرواز كردن و فكري براي گشودن است كه در آن خرد جمعي به منصه ظهور مي رسد . در اين فضا شركت‌كنندگان درخصوص مسايل و موضوعات مورد بحث به اجماعي همگاني دست مي‌يابند، چرا كه در اينجا ديگر از مناصب قدرت خبري نيست.

ویژگی های اطاق فکر:

1 – جمع انديشي
افزايش حجم اطلاعات، گسترش روابط و افزايش عوامل تاثيرگذار در امر تصميم‌‌سازي و استراتژي‌پردازي، ضرورت تفكر جمعي و هم انديشي را محرز كرده است. فعاليت اتاق‌هاي فكر باعث شد كه فرآيند هم‌انديشي رشد و گسترش پيدا كند و توانايي خود را براي حل مسايل بزرگ نشان دهد.

2 – توليد فرآورده‌هاي فكر و انتقال به مخاطب
يكي از وظايف اتاق‌هاي فكر، توليد و خلق ايده‌هاي مناسب براي حل مسايل و همچنين تدوين، صورت‌بندي و مستندسازي آنهاست، زيرا اگر ايده‌ها و آراي به دست آمده، جمع‌بندي و خلاصه سازي نشود و به گونه‌اي مفيد و جذاب براي مخاطبان، ارايه نشوند، اتاق فكر به اهداف خود دست نيافته‌است. بنابراين اتاق‌هاي فكر علاوه بر شناخت و حل مسايل، تلاش عمده‌اي را صرف رساندن پيام‌هاي خود به مخاطبان تا حصول بهترين نتايج، به عمل مي‌آورند.

3 – معطوف بودن كوشش‌ها به مسايل روز
روح حاكم بر فعاليت اتاق‌هاي فكر و آنچه كه در بطن تمام فعاليت‌هايي كه در اتاق‌هاي فكر صورت مي‌گيرد، بايد معطوف به تصميم‌سازي و استراتژي‌پردازي بر روي مسايل روز صنف و جامعه باشد. مسايلي كه اگر به آنها پرداخته نشود، مشكلاتي براي حل و آينده مجموعه به جاي مي‌گذارد.

4 – درگير نشدن در مسايل اجرايي و تشريفات رسمي سياستگذاري
اتاق‌هاي فكر سياست‌ساز هستند نه سياستگذار. این بدان معنی است که اين اتاق‌هاي فكر بيشتر نهادهايي پيشنهاد دهنده هستند و درگير مسايل تشريفاتي حقوقي سياستگذاري نمي‌شوند و همچنين در تعامل با دستگاه‌هايي اجرايي نیز صرفا تصميم‌ساز بوده و نبايد درگير مسايل اجرايي و يا توجيه كارشناسانه‌ي تصميم‌هاي روزمره دستگاه‌ها شوند.

در اتاق فكر روش‌هاي گوناگوني براي توسعه خلاقيت وجود دارد كه معروف‌ترين آن طوفان مغزي (Brain storming) كه يك تكنيك برگزاري كنفرانس ها محسوب می شود. در اين روش باتوجه به موضوع و مشكل يا هدف موردنظر، گروهي از افراد متخصص به عنوان اعضا انتخاب شده و به دور از عوامل بازدارنده ارايه تفكر خلاق، مانند قضاوت عجولانه و … به تصميم‌گيري مي‌پردازند چه بسا در هر سازمانی افرادي باشند كه فارغ از دغدغه پست مديريتي، راه حل‌هايي كارا و موثری داشته باشند.

اين روش قواعدي دارد كه به اين شرح مي‌باشد:

1 – اظهار نظر آزاد و بي‌واسطه و هر چند غيرمعمول بلامانع است (از ايده‌‌هاي غيرمعمول استقبال مي‌شود).
2 – به هيچ انديشه اي انتقاد نمي‌شود (انتقاد ممنوع است).
3 – حداكثر نظرات ارايه و جمع‌آوري مي‌شود (تاكيد بر كميت نظرات و ايده‌هاست).
4 – تكوين نظرات در مدت معين صورت مي‌گيرد (ايده‌ها تركيب و بهبود پيدا مي‌كنند).

نقش کلیدی اطاق فکر:

باختصار باید گفت که اطاق های فکر دارای دو نقش مهم و کلیدی در یافتن راه حل ها و سیاستگذاری به شرح ذیل است:
1- فكرسازي براي مفهوم‌آفريني
2- گشودن گره‌هاي فكري كه در فرآيند عمل رخ مي‌دهد

اهداف اطاق فکر در اعطای حرکت سازمان:

1. شناسایی فرصت ها و تهدید ها
2. ایجاد محفلی به منظور تفکر، تقویت همکاری و مشارکت فکری
3. بررسی و تبادل نظر پیرامون مسائل عمومی و اختصاصی .
4. ارتقای توانمندی کارشناسان حوزه مدیریت برنامه ریزی و توسعه .
5. ترویج و اشاعه فرهنگ کارگروهی حوزه مدیریت برنامه ریزی و توسعه .
6. اندیشیدن به مسائل وموضوعات مختلف وخلق ایده وفکرجدید
7. بررسی وتبادل نظر روی طرح های پیشنهادی مدیریت برنامه ریزی وتوسعه .
8. تقویت ورشد روحیه صمیمانه ،اشاعه فرهنگ هم زبانی ،همدلی وهمفکری وهمگرایی سازمان .

وظایف اطاق های فکر:

1. شناسایی دقیق مشکل/مسئله و عوامل موثر بر ایجاد آن.
2. جمع آوری اطلاعات لازم پیرامون عوامل شناسایی شده.
3. تجزیه و تحلیل علل ایجاد مسئله، دسته بندی آنها بر اساس اهمیت و سایر معیارها.
4. یافتن راه حل های مختلف برای رفع هر یک از علل ریشه ای.
5. انتخاب مناسب ترین راه حل ها جهت اجراء.
6. پیگیری اجرای راه حل های انتخاب شده و بررسی نتایج حاصل از آنها.
7. تهیه و تدوین گزارش طرح ها و پروژه های ارجاع شده و ارسال آن به مبادی ذی ربط.
8. بحث و تبادل نظر پیرامون گزارشات، طرح ها و پروژه های انجام شده توسط کارشناسان حوزه و نقد آن.
9. تولید و خلق ایده های مناسب برای حل مسائل و همچنین تدوین، صورت بندی و مستندسازی آنها است.

روش کار اطاق فکر:

در ابتدا اعضای ثابت اتاق فکر از بین نخبگان، فرهیختگان، مجربین و مدیران اسبق توسط مدیران اجرایی و برنامه ریزی اجرا شناسایی در مواقع ضرورت از ایشان به منظور شرکت در جلسات به عنوان شرکت کننده مدعو، دعوت می گردد.

اتاق فکر در زمان ضرورت به دو صورت تشکیل می گردد:

1. تشکیل اتاق فکر با موضوع مشخص در این صورت ابتدا دستور کار جلسه برای اعضا ارسال و سپس اعضای اتاق فکرضمن حضور در جلسه نظرات خود را ارائه می کنند.

2. تشکیل اتاق فکر با موضوع کلی:
روش کار در سازمان ها و ارگان های بسیار بزرگ بدین ترتیب است که در این نوع از جلسات ، نظرات اولیه اعضا در جهت شناسایی موضوع و تبین آن اخذ و سپس حسب موضوع و تخصص به حوزه مربوطه ارسال تا ارائه راه کار شود و چنانچه لازم باشد تا مجددا در اطاق فکر مطرح شود، مشابه تشکیل نوع اول اطاق فکر اقدام خواهد شد. در تشکل ها و مجموعه های کوچک در حضور اعضا ثابت اطاق فکر تمامی موضوعات و معضلات مطرح و به اتخاذ نظر اقدام می شود.

آسیب ها و مضرات اتاق فکر:

1. از دست دادن استقلال و قدرت آزاد اندیشی .
2. عدم استفاده از افراد استراتژیست.
3. ورود به حوزه های اجرایی .
4. عدم تبحر کافی افراد برای تولید اندیشه.
5. کمبود افراد متخصص در رشته های گوناگون که نتیجه آن عدم جامع اندیشی است
6. عدم هماهنگی و همسویی با شرایط جامعه و زمان.
7. گرایش به سوی فعالیتهای تبلیغاتی ، سیاسی و موازی کاری .

نتایج مورد انتظار از تشکیل اطاق فکر

1. ایجاد و تقویت روحیه نقادی در حوزه مدیریت برنامه ریزی و توسعه.
2. ترویج فرهنگ کار گروهی در حوزه های مختلف دانشگاه .
3. تولید افکار جدید در زمینه های وظایف و ماموریت حوزه مدیریت برنامه ریزی و توسعه دانشگاه
4. ارائه طرح های اثربخش.
5. ارتقای توانمندیهای کارشناسان حوزه مدیریت برنامه ریزی و توسعه
6. پرورش مدیران خلاق و ریسک پذیر.
7. تهیه گزارشات، پروژه ها و طرح های کاربردی و مسئله محور.

یکی از عادت‌‌های بدی که دامنگیر جامعه ما است، عمل پیش از تفکر یا تفکر پس از عمل است که راه برون رفت از این سیکل معیوب، نهادینه سازی الگوی عمل مبتنی بر معرفت است. اتاق فکر ، مغزی برای اندیشیدن، ذهنی برای پرواز کردن و فکری برای گشودن است. اتاق فکر عرصه‌ای است که در آن خرد جمعی به منصه ظهور می‌رسد. در این فضا شرکت‌کنندگان درخصوص مسایل و موضوعات مورد بحث به اجماعی همگانی دست می‌یابند، چرا که در اینجا دیگر از روابط قدرت خبری نیست.

در خاتمه باید اذعان نمود سرعت پدیداری و ظهور حوادث، مشکلات و به وجود آمدن نیازهای مقطعی در عصر جدید موجب می شود که اغلب انسان از سرمایه و اندوخته های فکری پیشینیان خود هزینه کرده و به دلیل عدم توجه به سرمایه گذاری بنیادی فکری، این سرمایه ناخواسته در سطح وسیعی به مصرف می رسد. این در حالی است که با توجه به گذشت زمان و بروز شدن مشکلات و معضلات هر صنف، نیاز به راه حل و تفکرات به روز احساس می شود و به کارگیری تفکرات قدیمی در حل چالش ها همیشه نتیجه بخش نخواهد بود.

در این راستا اتاق فکر می تواند بازوی مطالعات فکری و مشاور مطالعاتی طراحان و مدیران باشد و تشکیل اتاق فکر جایگزینی خرد جمعی به جای نظر فردی باشد . مدیران بسته به حوزه مدیریتی خود ، مسائل را به اتاق فکر می برند و صاحب نظران دانشگاهی و اجرایی با ایده های خود ایشان را در حل این مسائل کمک می کنند .

هتمام تعهد و توجه ویژه اهل تفکر به این کانون ها و همچنین بازبینی علمی مستمر و منظم آنها برای مصون ماندن از آسیبهای احتمالی مسأله ای ضروری است . پس بهتر است در تمامی عرصه های تولیدی، آموزشی، اقتصادی و… با دقت و وسواس بیشتری در تعبیه ساز و کارهای اجرائی این اتاق اقدام گردد . البته ضروری است تا با حداقل تشکیلات و پرهیز از گسترش تشکیلات بروکراسی به سبک موجود اداری کشور که به طور آشکار ناکارآمدی خود را به اثبات رسانیده است، اقدام گردد.

صنعت قارچ کشور برای حل مشکلات و معضلات بیشمار پیش رو با توجه به چالش های متنوع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی باید به مجهز به سلاحی کارآمد و موثر به نام خرد جمعی در قالب اطاق فکر شود و قطعا ادامه افتخار آفرینی این صنعت در شکل افزایش میزان مصرف سرانه در جهت سلامت جامعه، اشتغال افرینی، ایجاد صنفی پویا ، صادرات بیشتر و تصاحب بخش قابل توجه بازارهای جهان کار دشواری نخواهد بود.برای آشنایی با چالش های درون صنفی و راهکارهای پیشنهادی حرف ما در صنعت قارچ هاگ را دنبال کنید.

سردبیر

منابع:
1- اطاق فکر چیست؟-سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
2- اطاق فکر چیست؟ فرهنگ مدرسه ، دکتر ابوالفضل بختیاری
3- اطاق فکر- دانشگاه کاشان
4- اتاق فکر (Think tank) چیست؟ فبیز
5- آشنایی بیشتر با اطاق فکر. مستقل انلاین