قارچ مغاک (ژولیده بیابان)

آرایه‌شناسی

• فرمانرو: قارچ
• دسته: قارچ های چتری
• رده: کلاه قارچان
• راسته: قارچ های تیغک دار
• تیره: غاریقونیان
• سرده: Coprinus
• گونه: C. comatus
• نام علمی: Coprinus comatus
• مترادف: ژولیده، دسینک، مرد پشمالو

1. (Agaricus cylindricus Schaeff. (۱۷۷۴
2. (Agaricus comatus O.F.Müll. (۱۷۸۰
3. (Agaricus vaillantii (۱۷۹۲

قارچ مغاک یا مغوک را می‌توان در فصل‌های بارانی سال و به‌ویژه در بهار در جنگل‌های منطقه یافت. این قارچ خوشمزه در آمریکا بانام مرد پشمالو شناخته می‌شود. این قارچ از خانواده Agaricaceae و نام علمی آن Coprinus Comatus است.

مغاک دارای کلاهکی زنگوله مانند است و ابتدا به‌صورت استوانه‌ای از دل خاک خارج می‌شود.

شکل ظاهری

کلاهک قارچ مغاک سفیدرنگ هست و با فلس‌هایی پوشیده شده هست که دلیل نام‌گذاری آن به مرد پشمالو است. gill یا تیغه‌های زیر کلاهک ابتدا سفیدرنگ و سپس صورتی است و درنهایت به رنگ سیاه درمی‌آید. این قارچ بهتر است به‌محض جمع‌آوری مصرف گردد.

قارچ مغاک برای مدت‌های مدید به‌عنوان مطلوب‌ترین قارچ موردتوجه دوستداران قارچ آمریکایی و اروپایی بوده است. تشخیص آن بسیار ساده است و با رشد متراکم روی بستر و تولید کلاهک‌های قابل‌توجه، امکان اشتباه را به حداقل می‌رساند.

خود نابودی

بافت شکننده و شیوه منحصربه‌فرد “خود نابودی” که با عطر ملایم و بسیار مطلوب همراه است، از ویژگی‌های قارچ مغاک است.

این قارچ به‌شدت موردتوجه جمع‌آوری‌کنندگان و شکارچیان قارچ قرارگرفته است. بررسی‌ها حاکی از آن‌اند که این قارچ به‌راحتی قابل‌کشت روی بسترهای مصنوعی، چه در طبیعت و چه در شرایط کنترل‌شده است.

البته تولید تجاری این قارچ، به دلیل “خود نابودی” سریع و تبدیل آن به توده تیره و مرکب مانند، مشکل است.

ایران

این قارچ برای کسانی که می‌توانند یکی دو روز بعد از برداشت آن را مصرف‌کننده، فوق‌العاده جالب و لذت‌بخش است، گونه (Coprinus comatus) ازنظر طبقه‌بندی گونه روشنی است که مورد تائید تمامی قارچ شناسان جهان قرارگرفته است و ابهامی در مورد آن وجود ندارد.

در ایران این قارچ در دشت‌ها و مراتع مناطق شمالی کشور حتی در جنگل‌ها نیز به‌وفور دیده می‌شود.

پراکنش در ایران: این گونه به عنوان یک گونه‌ی کمیاب در کشور مطرح بوده و تاکنون تنها از مناطق خشک استان‌های خوزستان و اصفهان (کویر کاشان)، کرمان، خراسان جنوبی جمع آوری شده است.
زمان رویش: بهار و پاییز

آشنایی با قارچ پشمالوی صحرا

اندام بارده عبارت است از یک اندام با شکل ویژه‌ی استوانه‌ای تا مخروطی به طول ۳ تا ۲۰ سانتی متر و به عرض تا ۵ سانتی متر، سفید رنگ و با سطح پوشیده از فلس یا پولک‌هایی که ظاهری پشمالو به قارچ داده است.

پایه

پایه بلند و باریک، به طول تا ۱۵ سانتی متر، به قطر تا ۱ سانتی متر و سفید رنگ است. پایه سفت، نوحالی با سطح ناصاف و پوشیده از رشته‌های فیبری و در انتها متورم است.

اسپورها

اسپورها بیضوی پهن، صاف و به اندازه‌ی ۱۵-۷ * ۲۰-۱۰ میکرومتر اند. تودهی اسپوری مجموعه‌ای و لایه‌های زایای ابتدایی تیغه مانند که در ابتدا سفید رنگ بوده، اما به تدریج به شهوه سیاه تغییر می‌یابد.

در زمان بلوغ، این توده به شکل پودری سیاه رنگ درون اندام بارده را پوشانده است. کاپیلیتیوم وجود دارد.

این قارچ دارای شکل ظاهری ویژه‌ای بوده و به راحتی از سایر قارچ‌ها قابل تمایز است. هر چند در نگاه اول این قارچ مشابه قارچ‌ های کلاهک داری نظیر کوپرینوس به نظر می‌رسد، اما با توجه تر، تفاوت‌های ظاهری و شکل ویژه‌ی قارچ قابل تشخیص است.

علاوه بر مشخصات ریخت شناختی، از نظر اکولوژیکی نیز این قارچ قابل تمایز است. بدین ترتیب که، برخلاف اغلب قارچ‌های دیگر، محدوده‌ی جغرافیایی رشد قارچ، معمولاً محدود به مناطق خشک و بیابانی می‌باشد

تاریخچه

تاریخچه‌ی استفاده‌ی پزشکی از قارچ P.pistillaris در میان مردمان آفریقا، عربستان، یمن و چین، به سال‌ها پیش برمی گردد.

در آفریقا از قارچ به عنوان محافظ پوست در مقابل آفتاب سوختگی، در یمن و عربستان در درمان بیماریهای مختلف پوستی و در چین به عنوان ضد التهاب استفاده می‌شده است.

در ایران نیز در موارد متعدد، به استفاده‌ی دارویی از قارچ برخورد کرده‌ام. در جریان نمونه برداری از مناطق خشک و کویری استان‌ های شرقی و جنوب شرقی کشور، متوجه شدم که مردم محلی مناطقی از جیرفت، رودبار کهنوج، شهداد، سراوان، نهبندان و برخی مناطق دیگر از پودر قارچ به عنوان آنتی بیوتیک در درمان عفونت‌ها و زخم‌های سطحی حتی در برخی موارد، کشاورزان با مشاهده‌ی قارچ، پودر آن را تهیه کرده و به منظور استفاده در هنگام بروز زخم یا بریدگی، نگه می‌دارند.

در روستایی در طبس نیز پودر قارچ به عنوان ترمیم کننده‌ی پوست در اثر سوختگی، شناخته شده و خرید و فروش می‌شود. هر چند علی رغم پیگیری و سؤالات مکرر از افراد محلی، نام ویژه و مورد قبولی برای قارچ در مناطق مختلف کشور، یافت نشد.

علی رغم استفاده از قارچ با مقاصد طبی مختلف، تا پیش از سال ۲۰۰۲ میلادی، بافتهای علمی در زمینه‌ی وجود ترکیبات آنتی بیوتیک در قارچ، موجود نبود.

در سال ۲۰۰۲ میلادی تاثیرات آنتی بیوتیکی قارچ در مقابل دو باکتری Pseudomonas aeruginosa و Proteus mirabilis به اثبات رسید. (Panwar and Prohit 2002)

آنتی بیوتیکی

پس از آن، در سال ۲۰۰۶ میلادی، طی یک تحقیق گسترده اثرات آنتی بیوتیکی قارچ در مقابل ۶ گونه‌ی Laphyolococcus aureus، Escherichia coli، Bacillus subtilis، Proteus mirabilis، Serratia marcescens و Micrococcus flavus مورد بررسی قرار گرفته و نتایج جالب توجهیان تاثیرات ضد باکتری قارچ به دست آمد.

مطالعه‌ی ترکیبات مؤثر در این فرآیند، نشان داد که کار ترکیبات فعال بیولوژیکی از گروه Epipolythiopiperazine – 2, 5 – diones (ETPs) می‌باشد. ETPs ترکیباتی هستند که دارای فعالیت‌های متعدد بیولوژیکی بوده و به صداهای ضد باکتری و ضد ویروس و ضد تومورهای سرطانی شناخته شده‌اند.

ترکیبات آنتی بیوتیک ETP استخراج شده از قارچ P.Pistillaris تحت عنوان اپی کورازین و در سه دسته به نام‌های epicorazine B epicorazine A و epicorazine C معرفی شدند. (Al – Fatimi et al. 2006)