قارچ فرشته نابودگر (destroying angel)

قارچ فرشته نابودگر (destroying angel) به مجموعه چند گونه از سمی ترین قارچ های دنیا اطلاق می‌گردد که خیلی شبیه بهم هستند. نام فرشته ویرانگر برای چندین گونه از قارچ های مرگبار سفید رنگ خانواده آمانیتا بکار میرود که به آنها قارچ فرشته مرگ نیز میگویند. پس نباید گول نام فرشته را خورد، زیرا آنها ماهیتی کاملا شیطانی دارند!
مجموعه قارچ های فرشته نابودگر شامل موارد زیر است.

• آمانیتا ویروسا (Amanita virosa) فرشته ویرانگر
• آمانیتا ورنا (Amanita verna) فرشته نابودگر بهاری یا اروپایی
• آمانیتا اوکرتا (Amanita ocreata) فرشته ویرانگر غرب
• آمانیتا بیسپوریگرا (Amanita bisporigera) فرشته نابودکننده شرقی
• آمانیتا مگنیولاریس (Amanita_magnivelaris) فرشته نابودگر دامن نمدی
• آمانیتا ویروسیفورمیس (Amanita virosiformis) فرشته تخریب‌کننده اسپور باریک
• آمانیتا الیپتوسپرما (Amanita elliptosperma) فرشته ویرانگر اتکینسون

در ادامه به معرفی هریک از این قارچ های کشنده خواهیم پرداخت.

معرفی قارچ فرشته ویرانگر

نام فرشته ویرانگر برای اولین بار در سال 1780 توسط ژان پیر بولیار (گیاه‌شناس معروف فرانسوی) به این گروه از قارچ ها اطلاق شد. گونه‌های  این قارچ از جمله سمی‌ترین و کشنده‌ترین قارچ های شناخته شده توسط بشر هستند.
آنها نیز مانند قارچ کلاهک مرگ حاوی سم آماتوکسین هستند که بسیار کشنده است. خوردن تنها یکی از این قارچ ها می تواند منجر به از کار افتادن کبد و مرگ فرد شود!

علائم مسمومیت با آماتوکسین ممکن است تا 24 ساعت ظاهر نشود. زمانی که شاید دیگر آسیب‌های غیرقابل جبران به کبد و کلیه‌ها وارد شده است.
این علائم شامل شامل استفراغ، گرفتگی عضلات، تشنج و اسهال است. درصورتیکه فرد مسموم به سرعت تحت درمان قرار نگیرد، از کار افتادن کبد منجر به مرگ وی خواهد شد.

موارد مشترک قارچ های فرشته نابودگر

همانطور که پیش‌تر گفته شد این گونه ها در بسیاری از موارد بسیار مشابه هستند. مهمترین وجه مشترک آنها وجود ماده سمی آماتوکسین و فالوتوکسین است. هر دوی مواد به شدت برای کبد انسان سمی و خطرناک خواهد بود. هنوز هیچ پادزهری برای مسمومیت با این مواد کشف نشده‌است(اما خوشبختانه فالوتوکسین جذب خیلی ضعیفی دارد.).

اما این قارچ‌ها از نظر ظاهری نیز شباهت زیادی با هم دارند. ویژگی مشترک خانواده فرشته ویرانگر کلاهک سفید چتری همراه با آبشش و داشتن ساقه باریک و بلند است.

رنگ قارچ های فرشته مرگ نیز معمولا کاملا سفید است. اما کلاهک می تواند در لبه‌ها مایل به زرد و در مرکز مایل به قهوه ای باشد. معمولا بر روی پایه هم یک حلقه با حجابی جزئی وجود دارد.

اعضای خانواده فرشته ویرانگر

در ادامه به معرفی هرکدام از قارچ های فرشته ویرانگر (destroying angel) می پردازیم.

قارچ آمانیتا ویروسا

معروف ترین عضو این خانواده قارچ فرشته نابودگر، Amanita virosa است. این گونه گستردگی جهانی بیشتری از سایر اعضا دارد و در اروپا، آمریکای شمالی و شمال آسیا یافت میشود. فصل رویش آن اواخر تابستان و پاییز است و با ریشه درختان چوب‌سخت نظیر کاج، راش، صنوبر و شاه‌بلوط رابطه همزیستی دارد.

این گونه سمی کشنده، اولین بار در سال 1838 توسط الیاس منگوس فرایز (قارچ‌شناس سوئدی) با نام Agaricus virosus ثبت شد. اما بعدها در سال 1866 توسط لوئیس آدولف برتیلون (قارچ‌شناس فرانسوی) با نام آمانیتا ویروسا ثبت گردید. این نام از کلمه لاتین “virōsus” به معنای سمی گرفته شده است.

آمانیتا ویروسا نیز همانند دیگر اعضای خانواده‌اش حاوی سموم آماتوکسین و فالوتوکسین است که موجب از کار افتادن کبد و کلیه ها خواهد شد. خوردن تنها یک عدد برای کشتن یک انسان بالغ کافی است. پس لغب فرشته ویرانگر کاملا برازنده این قارچ سمی و کشنده است.

ظاهر آن در ابتدا بصورت یک تخم مرغ سفید است. به تدریج با بلوغ قارچ، کلاهک گنبدی شکل شده و حجاب دور آن پاره میشود و بصورت پرده‌ای از زیر آن آویزان خواهد شد. قطر کلاهک می تواند تا حد اکثر 12 سانتیمتر و طول پایه به 15 سانتیمتر برسد. معمولا بر روی پایه نیز حلقه ای وجود دارد که نقطه اتصال پرده زیر کلاهک بوده است.

آمانیتا ویروسا شباهت زیادی به برخی قارچ های خوراکی دارد. پس باید بسیار مراقب بود تا در دام این فرشته نابودگر گرفتار نشویم.

قارچ آمانیتا ورنا

Amanita verna یک قارچ سمی و کشنده است که معمولا فصل بهار در اروپا می روید. از این رو به آن قارچ فرشته نابودگر اروپایی یا بهاری میگویند. این گونه معمولا در نزدیکی درختان مخروطی چوب‌سخت یافت میشود. همانطور که از لقبش پیداست در اروپا می‌روید و در آمریکای شمالی یافت نمیشود.

آمانیتا ورنا کاملا سفید رنگ می‌باشد. کلاهک حدود 5 تا 10 سانتیمتر قطر دارد. ارتفاع آن نیز در همین حدود است. بر روی ساقه یک حلقه با غشایی نازک قرار دارد.

لقب دیگ آن قارچ احمق ها (fool’s mushroom) یا فرشته مرگ می‌باشد و ممکن است با قارچ‌های خوراکی نظیر قارچ علفزار(Agaricus bulbosus) اشتباه گرفته‌شود. اشتباهی که به قیمت جانتان تمام خواهد شد!

قارچ آمانیتا اوکراتا

Amanita ocreata دیگر قارچ سمی و کشنده خانواده فرشته ویرانگر است. این گونه در شمال غرب اقیانوس آرام و آمریکای شمالی یافت می شود و با درختان بلوط رابطه همزیستی دارد. از همین رو به آن فرشته نابودگر غربی می‌گویند.

این گونه قویترین عضو خانواده قارچ فرشته ویرانگر است!

کلاهک آن ابتدا بصورت نیمکره محدب است. اما با بلوغ قارچ حالت صاف و چتری پیدا میکند. بدنه آن سفید و کلاهک آن در قسمت مرکزی کمی قهوه‌ای است. به همین دلیل با قارچ های خوراکی نظیر آمانیتا ولوسا(Amanita velosa) یا قارچ گل رز Volvopluteus gloiocephalus اشتباه گرفته میشود.

این قارچ نیز همانند دیگر گونه ها، حاوی آمانیتین و آماتوکسین است. در نتیجه مصرف آن به کبد و کلیه ها آسیب جدی می‌رساند و اغلب کشنده خواهد بود. تاکنون هیچ پادزهری برای درمان مسمومیت ناشی از آن ساخته نشده‌است.

علائم و نشانه‌های مسمومیت با A. ocreata در ابتدا ماهیتی گوارشی دارند و شامل درد شکم، حالت تهوع، استفراغ و اسهال آبکی خواهد بود. این موارد ممکن است منجر به کم‌آبی بدن و افت فشار خون شوند.
علائم اولیه 2 تا 3 روز پس از مصرف، برطرف می‌شوند. اما قارچ فرشته مرگ در خفا مشغول تخریب کبد است. در ادامه شاهد مواردی شامل زردی(یرقان)، اسهال، تشنج و کما به دلیل نارسایی کبدی یا هپاتیت خواهید بود. همچنین امکان نارسایی کلیوی نیز وجود دارد.

در مراحل بعد نیز عوارضی مانند کواگولوپاتی (عدم انعقاد خون) و در پی آن خونریزی‌های داخلی در اعضای دیگر بدن رخ خواهد داد و در نهایت منجر به مرگ بیمار خواهد شد.

فرآیند مرگ ناشی از مسمومیت با قارچ فرشته مرگ، می‌تواند بین 6 تا 16 روز بطول بینجامد.

قارچ آمانیتا بیسپوریگرا

دیگر عضو این خانواده مرگبار، Amanita bisporigera است که در سواحل شرقی آمریکای شمالی یافت میشود. از این رو به آن قارچ فرشته نابودگر شرقی میگویند. این گونه اولین بار در سال 1906 توسط جورج فرانکین اتکینسون (قارچ‌شناس آمریکایی) کشف و ثبت شد.

این گونه نیز کلاهکی چتری و سفید رنگ دارد که حداکثر قطر آن 10 سانتیمتر خواهد بود. پایه باریک بلند آن می تواند تا 14 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد. در زیر کلاهک، حلقه ای بر روی روی پایه قرار دارد که باقیمانده پرده زیر کلاهک است که آبشش‌ها را میپوشاند.

آمانیتا بیسپوریگرا نیز مانند دیگر هم‌خانواده‌هایش با درختان مخروطی رابطه میکوریزی دارد. آن را می توان در طول تابستان و اوایل پاییز مشاهده کرد. مسمومیت با آن 6 تا 16 ساعت بصورت مشکلات گوارشی و اسهال ظاهر میشود که ناشی از فالوئیدین است. اما سم آماتوکسین در خفا در حال تخریب کبد می‌باشد. عوارض آن نیز معمولا بعد از 48 ساعت پدیدار میشود که در صورت عدم درمان به موقع، منجر به مرگ شخص خواهد شد.

قارچ آمانیتا مگنیولاریس

Amanita magnivelaris اولین بار توسط چالز هورتون پک (قارچ‌شناس آمریکایی) در اواخر قرن 19 کشف و ثبت شد.  به دلیل پره زیر کلاهک آن که شکل دامن را دارد به آن فرشته ویرانگر دامن نمدی میگویند. این دامن در واقع پرده پوشاننده آبشش های کلاهک است که بعد از بلوغ باز میشود.

این گونه نسبت به دیگر اعضای خانواده خود کمیاب‌تر و در مناطق شرقی آمریکای شمالی (آمریکا و کانادا) یافت میشود.

مسمومیت با آن مانند دیگر گونه‌های مشابهش منجر به عارضه کبدی خواهد شد و می تواند مرگبار باشد.

آمانیتا الیپتوسپرما

Amanita elliptosperma نیز یک عضو نسبتا کمیاب از این خانواده است. این گونه توسط جورج فرانکین اتکینسون در اوایل قرن بیستم کشف شد. به همین دلیل نام آن را قارچ فرشته نابودگر اتکینسون گذاشتند.

این گونه سمی و کشنده در شرق ایالات متحده از نیوانگلند تا شرق تگزاس در فصل پاییز یافت میشود. الیپتوسپرما کاملا سفید رنگ است و از ویژگی های ظاهری آن می‌توان به کلاهک برگشته و دامن زیر آن اشاره نمود.

آمانیتا ویروسیفورمیس

Amanita virosiformis نیز یک نمونه کمیاب خانواده قارچ فرشته نابودگر است که در جنوب شرقی ایالات متحده(فلوریدا، کارولینای شمالی و تگزاس) یافت میشود.

آمانیتا ویروسیفورمیس که به فرشته ویرانگر اسپور باریک معروف است، کاملا سفید رنگ می‌باشد. ظاهر آن قبل از بلوغ(باز شدن کلاهک بصورت کامل)، بسیار شبیه به قارچ دکمه‌ای خوراکی است. از این‌رو باید بسیار مراقب بود تا دچار مسمومیت با آن نشوید. زیرا مانند دیگر اعضای خانواده خود، سمی و کشنده خواهد بود.

مولف:

گردآوری، ترجمه و تحریر از تیم رسانه هاگ
کپی تنها با ذکر منبع مجاز است.