قارچ‌ های دارویی

قارچ‌ های دارویی می‌توانند شامل مخمرها، کیک‌ها و یا ماشروم ها باشند. خصوصیات قارچ دارویی در طول تاریخ مورد توجه اقوام و ملل مختلف بوده‌است و در بسیاری از کشورها نقش مهمی را در درمان بیماری‌های مختلف داشته‌است. انواع قارچ دارویی دارای خواص و فواید بیشمار هستند و در طب سنتی به این مهم اذعان کرده‌اند.

اخیراً قارچ‌ های دارویی نه‌تنها در کشورهایی نظیر چین و ژاپن بلکه در امریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی از اهمیت زیادی برخوردار است.

به‌ عنوان‌مثال کپک موکورال Mucoral، برای تهیه و ساخت داروی کورتیزون مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد یا از کپک پنی سیلیوم Penicillium انواع آنتی‌بیوتیک‌ها ساخته‌می‌شود.

از قارچ‌های ماکروسکوپی مانند گانودرما Gonoderma در موارد بسیار زیادی برای ساخت انواع داروها به‌صورت قرص، کپسول، نوشابه استفاده‌می‌شود.

از قارچ‌ های دارویی می‌توان به چند مورداشاره کرد:

• قارچ صدف درخت (P.ostreatus)
• قارچ طلایی (P.citrinpileatus)
• قارچ شیتاکه یا قارچ جنگل (Lentimula edodes)
• قارچ گوش چوب (Auricularia polytricha)
• قارچ مرغ چوب (Grifola frondosa)
• قارچ سر میمون (Hericium erinaceus)

معرفی اجمالی قارچ‌ های دارویی مهم

بررسی گزارش‌های معتبر علمی نشان داد در میان قارچ‌های کلاهک دار دارویی، ۵ قارچ بیش از سایرین به داشتن خواص دارویی و درمانی به‌ویژه در ارتباط با تقویت سیستم ایمنی بدن انسان و  پیشگیری یا کمک به درمان انواع سرطان‌های بدخیم شهرت دارند.

این پنج از قارچ‌ های دارویی عبارت‌اند از: شی تاکه، گانودرما (ری‌شی)، انوکی، دم بوقلمون ومای تاکه. تمامی این ۵ قارچ جایگاه مهمی در فارماکوپه طب سنتی چین داشته‌اند.

قارچ شی‌تاکه

قارچ شی‌تاکه بومی کشورهای آسیای شرق و جنوب شرق است. در مناطق با دما و رطوبت بالا رشد می‌کند. این قارچ به‌طور طبیعی و به‌ صورت گروهی بر روی چوب‌های در حال پوسیدن درختان خزان پذیر بلوط، توت، افرا، راش و غیره رشد می‌کند.

طی تلاش‌هایی که برای جمع‌آوری و گردآوری قارچ‌های کلاهک دار بومی مناطق مختلف ایران شد کمتر اثری از این قارچ یافت شد. در تحقیقی که اخیراً از قارچ‌ های دارویی انجام‌ شد گونه‌های بومی بسیاری از مناطق مختلف استان مازندران یافت شد اما از شی‌تاکه نمونه‌ای پیدا نشد.

قارچ گانودرما

قارچ گانودرما در بسیاری از مناطق معتدله و نیمه حاره‌ای دنیا به‌طور طبیعی می‌روید،ازجمله در اروپا، آسیا و شمال و جنوب قاره آمریکا.

این قارچ به‌ طورطبیعی و به‌صورت گروهی بر روی چوب‌های مرده یا در حال پوسیدن درختان بلوط، نارون، راش و غیره رشد می‌کند.

این قارچ همچنین از ایران گزارش‌ شده است که در برخی از مناطق مختلف استان مازندران دیده‌شده است.

قارچ انوکی

انوکیتاکه از قارچ‌ های دارویی خوراکی به‌طور طبیعی روی تنه درختان داغداغان، توتو خرمالو می‌روید و به‌طور فراوان در کشورهای آسیایی وبه‌طور خاص در ژاپن، کره جنوبی وچین تولید و مصرف می‌شود.

قارچ انوکی دارای بافت ترد و طعم مطلوب بوده و دارای ۲ نوع وحشی و تجاری است که ویژگی‌های فیزیکی و طعم ۲ قارچ متفاوت است.

نوع وحشی دارای کلاهک قهوه‌ای‌رنگ با ساقه‌های کوتاه بوده درحالی‌که نوع تجاریکلاهک باریک به رنگ سفید با پایه‌ای بلند دارد.

در سال‌ های اخیر چندین نژاد بومی از این قارچ از استان خراسان رضوی توسط پژوهشگران جمع‌آوری و تأیید شد همچنین جمع‌آوری این قارچ توسط دیگر محققین در سایر نقاط ایران هم گزارش‌شده است.

قارچ دم‌بوقلمون

قارچ دم بوقلمونی در بسیاری از کشورهای مختلف دنیا به‌ویژه آمریکای شمالی یافت می‌شوداین قارچ بر روی چوب‌های مرده یا در حال پوسیدن درختان چوب سخت رشد می‌کند.

همچنین رویش دم بوقلمون از قارچ‌ های دارویی در بعضی از نقاط ایران هم گزارش‌شده است.

قارچ مای‌تاکه

قارچ مای‌تاکه به ویژه در مناطق معتدله شمالی و مخصوصا در فصل پاییز در ژاپن و آمریکای شمالی می‌روید.

این قارچ به‌طور طبیعی بر روی چوب‌های مرده یا در حال پوسیدن درختان بلوط، نارون،راش، سیاه‌کاج و غیره رشد می‌کند.

استفاده از قارچ های دارویی در تولید مکمل‌های غذایی

ازآنجایی‌که مواد اولیه مکمل غذایی ویتامین D در ایران، وارداتی است و شرکت‌های دارویی فقط کار دستور سازی را انجام می‌دهند و در صنایع غذایی هم از افشرده روغنی یا روغن ماهی یا افشرده روغن آفتابگردان استفاده می‌شود که ممکن است به‌سلامت بدن آسیب بزند.

در نسل جدید مکمل‌های غذایی غنی از ویتامین D، پژوهشگران شرکت دانش‌بنیان ماه فارمد مستقر در مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان از قارچ‌های خوراکی دارویی استفاده می‌کنند.

درون قارچ‌های خوراکی، دارویی کلی با ترکیب‌های ویژه که برای بدن انسان مفید است وجود دارد و ما ویتامین D را از داخل آن استخراج نمی‌کنیم و به‌صورت پودر غنی‌شده مکمل غذایی آن را تولید می‌کنیم.

تفاوتی که این محصول با قارچ معمولی دارد، این است که ویتامین D طبیعی‌اش خیلی بیشتر از قارچ‌های خوراکی معمولی است و می‌تواند نیاز روزانه را تأمین کند.

مراحل تولید قارچ‌ های دارویی خوراکی و فرآوری و تولید مکمل غذایی آن به‌صورت انحصاری در اختیار چند شرکت آمریکایی، یک شرکت انگلیسی و یک شرکت آلمانی است.

به علت اینکه حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد ایرانی‌ها دچار کمبود ویتامین D هستند، فروش مکمل‌های ویتامین D سهم بسیار بزرگی از بازار دارویی کشور را در اختیار دارد.

ارزش دارویی قارچ ها

قارچ‌های خوراکی به خصوص اگر تازه باشند، حاوی مقادیر فراوانی پروتئین هستند که حدود دو برابر پروتئین موجود در سایر سبزی‌ها و حبوبات است.

ارزش غذایی و دارویی قارچ

به لحاظ ارزش غذایی، پروتئین قارچ حدفاصل پروتئین حیوانی و پروتئین گیاهی قرار دارد. که به دلیل هضم پذیری بالایی که دارد برای مصرف سالمندان توصیه می‌شود.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی قارچ‌ های دارویی که توجه متخصصین تغذیه را به خود جلب کرده، درصد کم چربی در آن است. مصرف روزانه صد گرم قارچ خوراکی نیاز بدن به ویتامین c را برطرف می‌کند. و علاوه بر آن سرشار از ویتامین B۱ و B۲ هستند.

وجود موادمعدنی در کلاهک قارچ

کلاهک قارچ دارای مقادیر زیادی فسفر است. قارچ‌ها به طور طبیعی تولید لوواستاتین می‌کنند و این ترکیب در کاهش کلسترول خون بسیار مؤثر است.

در واقع ترکیبی به نام بیوفریولید وجود دارد که از تشکیل مخزن چربی خطرناک در شریان‌ها جلوگیری می‌کند که با استفاده‌ی مداوم ، خطر ابتلا به سکته‌ی قلبی را کاهش می‌یابد.

جلوگیری از تشکیل کلسترول

این ماده از تشکیل کلسترول‌های بد خون و اسیدهای چرب در سلول‌ها و خون جلوگیری می‌کند. خوردن قارچ سیستم دفاعی بدن را تقویت می‌کند.

به دلیل وجود کربوهیدرات‌ها و آهن در قارچ به بیماران دیابتی و کسانی که رژیم خاصی دارند، توصیه می‌شود.

عصاره‌ی چندین قارچ‌ های دارویی و خوراکی از جمله گانودرما لوسیدوم، قارچ گوش چوب و قارچ دکمه‌ای سفید به کاهنده‌ی گلوکز خون معرفی شده است و در رژیم افرادی که دارای بیماری دیابت نوع یک و نوع دو هستند بسیار توصیه می‌شود.

کمک به بهبود انواع بیماری ها

قارچ‌های خوراکی به دلیل داشتن ساکاریدی متنوع در رفع آلودگی‌های ویروسی، باکتریایی، قارچی و کاهش مقاومت ویروس‌ها و بیماری‌ها در برابر آنتی بیوتیک های رایج نقش به خصوصی دارند.

لنتینان یکی از پلی ساکارید هایی است که از اندام باردهی قارچ‌های شی تاکه استخراج می‌شود و خاصیت ضد HIV قوی دارد.

ماده‌ای به نام LEM که در معالجه‌ی بیماری‌های از قبیل ایدز و هپاتیت نوع B مفید است. از مشهورترین قارچ‌ های دارویی در درمان بیماری هپاتیت، گانودرما لوسیدوم است.

اندام باردهی این قارچ دارای اسیدی است که فعالیت ضد سمیت سلول‌های کبدی است، هم چنین از هاگ‌های این قارچ ترکیبی استخراج ضد هپاتیتی دارد.

همان طور که گفته شد، کربوهیدرات‌ها یکی از مهم‌ترین منابع انرژی برای بدن هستند. قارچ ها به علت داشتن ۲/۴ درصد کربوهیدرات قادرند به طور میانگین ۱۰۰ کیلوژول در صد گرم قارچ، انرژی تولید کنند که این میزان انرژی در نوع خود بسیار قابل توجه است.

هم چنان که پیشینان ما از قارچ ها یا به اصطلاح کپک ها برای درمان برخی بیماری ها و التیام زخم ها استفاده می کردند .

امروزه نیز از این ماده ی پرخاصیت و جادویی در ساخت انواع آنتی بیوتیک ها و داروهای جدید و درمان بسیاری از بیماری ها استفاده می کنند.

تاریخچه قارچ‌ های دارویی

استفاده از قارچ‌ های دارویی در طب سنتی به دوره نو سنگی یا نئولیتیک (Neolithic age) برمی‌گردد. برای هزاران سال قارچ‌ها ازنظر دارویی و خوراکی بودن موردتوجه بشر بودند.

تحقیقات معاصر مستنداتی از دانش باستانی استفاده از قارچ‌های دارویی ارائه کرده است.

تعاریف عامیانه و علمی قارچ دارویی

قارچ‌ های دارویی متعلق به سلسله قارچ‌ها هستند و لذا طبیعتاً تاریخچه پیدایش و کشف آن‌ها به تاریخچه قارچ‌ها خورده است.

قبل از قرن بیستم اندوخته‌های اطلاعاتی محدودی در ارتباط با رده‌بندی علمی قارچ‌ها در دسترس بود که به طرق مختلف توسط قارچ شناسان تفسیر می‌شد.یکی از دلایل این مشکل عدم دسترسی به فسیل‌های مناسب بود.فسیل‌ها شواهد مستقیمی برای تخمین زمان رویدادهای تکاملی در اختیار می‌گذارند.

اما برخلاف بسیاری از موجودات زنده دیگر فسیل‌های کمتری از قارچ‌ها برجای‌مانده است. انسان از زمان‌های بسیار دور و شاید از آغاز پیدایش خود، با قارچ کلاهک دار و شیوه‌های مختلف مصرف آن  (خوراکی، سمی، توهم‌زا و دارویی) به‌طور نسبی آشنایی داشته است.

استفاده از قارچ های دارویی در کشورهای مختلف

در کشور چین مصرف خوراکی و دارویی قارچ‌های کلاهک دار به‌عنوان منبع غذایی سالم تاریخ طولانی دارد.  در حدود ۶ تا ۷ هزار سال قبل از میلاد مسیح، چینی‌ها با قارچ‌های دارویی و خوراکی آشنا بودند.

قارچ سوما یا هما در ایران باستان و در میان ارامنه، مقدس و مورد پرسش بود و در مراسم مذهبی استفاده می‌شد.

پزشکان و علمای قدیم مانند ابوریحان بیرونی، محمد بن زکریای رازی و ابوعلی سینا نیز از قارچ‌ های دارویی در درمان تب، درد مفاصل، صرع، یرقان، تقویت معده، درمان خونریزی‌های داخلی و دفع انگل‌های معده استفاده می‌کردند.

همچنین در هند و مکزیک قارچ‌های کلاهک دار برای برگزاری مراسم مذهبی مورداستفاده قرار می‌گرفتند. در زیستگاه‌های دست‌نخورده انسان، موجب شده که او برای فرونشاندن عطش جست‌وجوگری خود آن‌ها را بیازماید و تجربه کسب کند و این تجربیات را مکتوب نماید.

لذا انسان از همان روزهای نخستین زندگی با قارچ‌های کلاهک دار به‌عنوان یک ماده خوراکی، دارویی، توهم‌زا یا حتی سمی آشنا بوده و به‌رغم یک ترس پنهانی از سمیّت آن‌ها، از آن‌ها بهره جسته است.

مردم کشورهای چین، کره و ژاپن کشورهایی بوده‌اند که از همان اعصار بسیار قدیم با قارچ‌های کلاهک دار آشنا بوده و از آن‌ها نه‌تنها به‌عنوان غذا بلکه به‌عنوان دارو استفاده می‌کرده‌اند.

ژاپنی ها به‌طور سنتی قارچ شی‌تاکه را گرامی داشته  و از آن به‌عنوان اکسیر زندگی، تقویت‌کننده روح و جسم و حتی درمان سرطان استفاده کردند.