اسپورها چگونه انتشار می یابند

در این مطلب به تشریح نحوه انتشار اسپور ها در طبیعت خواهیم پرداخت. اما قبل از آن، بیایید کمی درباره قارچها بیشتر بدانیم. قارچ اصطلاحی است که به پیکر بارده گوشتی یا کلاهک آنها اطلاق می‌شود و متعلق به گروه‌های مختلفی از قارچ‌هاست. تعداد زیادی از قارچ‌ها متعلق به رده Hymenomycetes و زیرشاخه Basidiomycotina هستند. ویژگی شاخص این زیرشاخه آن است که اسپور این قارچ‌ها روی لایه‌ای به نام هایمنیوم (Hymenium) تشکیل می‌شود.

هایمنیوم ممکن است در هر دو طرف تیغه‌های قارچ وجود داشته باشد، مثل هایمنیوم قارچ Agaricus یا همانند قارچ Boletus لایه هایمنیوم ممکن است سطح حفراتی که در اندام بارور قارچ وجود دارد بپوشاند یا ممکن است همانند آستری روی سطح ساختارهای دندانه مانند گسترده شود، مثل Hydnum یا ممکن است مانند Clavaria اندام بارور قارچ را بپوشاند.

در Lycoperdon از رده متعلق به Gasteromycetes، بازیدیوسپورهای تولیدشده، درون اندام بارور کیسه‌مانند بسته‌ای بالغ می‌شوند. بعد از بلوغ بازیدیوسپورها این کیسه‌ها توسط حفره انتهایی بازشده و بازیدیوسپورها را آزاد می‌کنند. (هر بازیدیوسپور از چهار هاگ جنسی تشکیل می‌گردد)

قارچ خوراکی دیگری بنام Morchella(قارچ مورل) از رده Discomycetes و زیرشاخه Ascomycotina تعلق دارد.

در مقایسه با بازیدیوسپورها، آسکوسپورها درون آسک های کیسه‌مانندی تولید می‌شوند. بطور معمول ۸-۲ آسکوسپور در هر آسک وجود دارد.

این آسکها ممکن است با Paraphyses مخلوط شوند و لایه هایمنیوم را تولید کنند که سطح اندام بارده را می‌پوشانند. اندام بارده  ممکن است Apothecia فنجانی شکل باشد مثل جنس Aleuria و در موارد دیگر مانند Morchela اندام بارده گرزی شکلی است  که روی سطح آن شیار، حفره یا چروکیدگی وجود دارد.

اینها بطور کلی قارچ‌های اسفنجی نامیده می‌شوند. هرچند که اصطلاح قارچ به اندام بارده قارچ‌های تیغه دار برمی‌گردد.

کلاهک (Cap or Pileus)

کلاهک بخش گسترش‌یافته کارپوفور است که ممکن است سخت، گوشتی، غشایی یا کرکی باشد. البته اندازه‌ها، رنگ‌ها و شکل‌های متنوعی از آن وجود دارد. سطح کلاهک ممکن است صاف، پرزدار یا خشن باشد.

تیغه‌ها (Lamellae)

تیغه‌ها در زیر کلاهک قرار دارند که بطور شعاعی از نوک ساقه تا لبه کلاهک کشیده‌شده‌اند. تیغه در سطح خود حامل اسپور است.

با تغییر رنگ اسپورها، تیغه‌ها نیز تغییر رنگ می‌دهند. برای مثال در Agaricus bisporus رنگ تیغه کار پوفور جوان، صورتی است که درنتیجه تغییر رنگ اسپورها، به‌تدریج به بنفش تیره، قهوه‌ای و سیاه تبدیل می‌شود.

نحوه اتصال تیغه‌ها به پایه کمک زیادی به شناسایی قارچ‌ها می‌کند.

• هنگامی‌ که تیغه‌ها به پایه متصل نیستند یا اتصال اندکی دارند به آنها آزاد گویند.
• وقتی تیغه‌ها به‌طور مستقیم به پایه چسبیده‌اند و زاویه قائم ایجاد می‌کنند به آنها متصل گویند.
• زمانیکه تیغه‌ها با بخش کوچکی به پایه چسبیده‌اند، به این حالت اصطلاحاً نیمه متصل می‌گویند.
• اگر تیغه‌ها بصورت مخروطی سراسر پایه را بپوشانند، در اصطلاح غیرمعمول نامیده‌می‌شوند.
• اگر در نزدیکی محل اتصال تیغه‌ها به پایه شکافی به وجود آید، به این حالت موجدار می‌گویند.

ساختمان تیغه‌ها

مرکز تیغه از رشته‌های میسیلیومی به نام تراما (Trama)، ساخته‌شده است. این رشته‌ها ممکن است بصورت موازی و یا تنیده به هم قرار گیرند. البته سلول‌ها ممکن است کشیده یا کوتاه باشند.

بعد از تراما، هایمینیوم زیرین قرار دارد. هایمنیوم زیرین، سلول‌های گرزی شکلی تولید می‌کند که باهم موازی هستند و با سطح تیغه زاویه قائم به وجود می آورند.

نام این سلول‌های گرزی شکل بازیدیا (Basidia) است که ۶-۲ زائده تیغ مانند، بنام استریگما (Sterigmata) دارد و روی این ساختار، بازیدیوسپورها تولید می‌شوند.

در میان بازیدیا سلول‌های عقیم فراوانی یافت می‌شود. تعدادی برجستگی متورم بادکنک مانند نیز وجود دارد که بزرگ‌تر از بازدیدیا بوده و سیستیدیا (Cystidia) نامدارند. آنها از نظر شکل ظاهری مشابه بازیدیا هستند.

همچنین برجستگی‌هایی وجود دارند که کوچک‌تر از بازدیدیا هستند. این برجستگی ها، پارافین (Paraphyses) نام دارند.

سیستیدیا، پارافیزها و بازید یا باهم هایمینوم را تشکیل می‌دهند. بازیدیوسپورها می‌توانند اشکال و رنگ‌های متفاوت و نیز لبه صاف یا خشن داشته باشند.

اسپورها خیلی کوچک هستند و با چشم غیرمسلح دیده‌نمی‌شوند. اما تعداد زیاد آنها مانند گردوغبار به نظر می‌رسند. اسپورها می‌توانند جوانه بزنند و تولید اندام بارور کنند.

انتشار اسپور

تولید اسپور توسط کارپوفورها به میزان زیادی صورت می‌گیرد. اسپورها توسط باد منتشر می‌شوند و روی زمین یا میزبان مناسبی قرار می‌گیرند.

زمانی که اسپورها در مکان مناسبی قرار می‌گیرند، در شرایط مناسب جوانه می‌زنند و تولید اندام رشته مانندی بنام هیف (Hyphae) می‌کنند.

و هیف ها، میسیلیوم را به وجود می‌آورند. میسیلیوم برای دسترسی به غذا به محیط اطراف گسترش پیداکرده و بعد از مدتی در شرایط مناسب، پیکره قارچ را تولید می‌کند.

در میوه‌های جوان، تیغه‌ها با بافتی که از لبه کلاهک تا پایه امتداد دارد پوشیده می‌شوند. به این بافت پرده بیرونی می‌گویند.

هنگامی‌که کلاهک رشد می‌کند، پرده بیرونی پاره می‌شود و قسمت‌هایی از پرده که روی پایه باقی می‌ماند. حلقه (Annulus) نام دارد. این حلقه‌ها به‌اندازه‌ای ظریف‌اند که می‌توانند به‌راحتی، حتی توسط باران از کلاهک جدا شوند.

پایه یا ساقه (The stipe or stalk)

پایه نگه‌دارنده کلاهک است که به آن ساقه کاذب نیز می‌گویند. بودن یا نبودن پایه و نحوه اتصال آن به کلاهک از مهم‌ترین شاخصه‌هایی است که در شناسایی جنس قارچ‌ها نقش تعیین‌کننده دارد.

در اغلب موارد پایه به مرکز کلاهک چسبیده‌است. اما گاهی اوقات پایه به لبه کلاهک متصل می‌شود که به این حالت، خارج از مرکز (Eccentric) می‌گویند. پایه ممکن است گوشتی یا سخت باشد.

ازنظر شکل، پایه می‌تواند سیلندری باشد که در سراسر طول خود قطر یکسانی دارد یا می‌تواند دوکی‌شکل باشد که در وسط متورم و در دو طرف مخروطی شکل است و نیز می‌تواند گرزی شکل باشد که اندازه آن از بالا به پایین کاهش می‌یابد و مخروطی شکل می‌شود.

در دو طرف پایه جنس BulbouS تورم شدیدی مشاهده می‌شود. اگرچه در جنس Marginate قسمت پایینی پایه عریض شده و نعلبکی شکل می‌شود که لبه‌های کاملاً مشخصی دارد.

پرده عمومی (Volva (universal veil

قبل از تمایز نهایی، تمام‌ اندام بارور قارچ قبل از ظاهر شدن با بافت ظریفی که پرده عمومی ابه (veil) معروف است، پوشیده شده است.

همزمان با رشد کارپوفور، پرده پاره می‌شود و همانند یک فنجان، قسمت پایینی پایه را احاطه می‌کند. گاهی اوقات ممکن است پرده روی لبه کلاهک باقی بماند. بر اساس بودن یا نبودن پرده و حلقه، قارچ‌ها به چهار گروه تقسیم می‌شوند:

1.  قارچ‌هایی که هر دو مجموعه را دارند مثل جنس Amanita
2. قارچ‌هایی که فقط حلقه‌دارند مثل جنس Agaricus
3. قارچ‌هایی که فقط پرده‌دارند مثل جنس Volvariealla
4. قارچ‌هایی که هیچ‌کدام را ندارند مثل Marasminus oreades