بیماری مایکاگون قارچ یا حباب تر چیست؟

بیماری مایکاگون که بنام سنتی “حباب تر” (Wet Bubble) آنرا می‌شناسند، مایکوگون نوعی بیماری شایع در پرورش قارچ است. بیماری مایکاگون قارچ از الودگی به نوعی قارچ میکروسکوپی با نام علمی Mycogone perniciosa ایجاد می‌شود. کلمه مایکوگون به زبان لاتین از دو کلمه myco و gone تشکیل شده است. مایکو myco به معنی قارچ و گون gone به معنی تولید مثل و به این معنی است که این یک پارازیت روی میوه قارچ است. در مراحل اولیه به شکل توده سفید کرکی روی قارچ است، با توسعه، قارچ قهوه‌ای رنگ می شود و شروع به فروپاشی می‌کند، از آنجائی که این پوسیدگی آبکی است، به آن “حباب‌تر” می گویند.

به علاوه بر روی قارچ، کلی قطرات کهربایی رنگ به خصوص در سطح بالای قارچ به چشم می‌خورد، در این مرحله قارچ شروع به پوسیدگی کرده و بوی نامطبوعی نیز دارد. اگر قارچ بیمار روی بستر باقی بماند خود تبدیل به منابع بیماری می‌شود.

گونه Mycogone rosea که موجب ایجاد این بیماری می‌شود، در طبیعت خیلی گسترش نیافته و این بیماری عموماً خسارت عمده‌ای ایجاد نمی‌کند. مشکل زمانی حاد می‌شود که در فلش‌های اولیه، آلودگی ظاهر شود و نسبت به کنترل و پاکسازی آن اقدام نشود.

علائم بیماری مایکاگون یا حباب تر (Wet Bubble)

عامل مایکاگون قارچی بیماری‌زاست که اسپورهای آن توسط انسان، حشرات، آب آبیاری و هرگونه عامل خارجی انتشار می‌یابد. اسپورهای مایکاگون هیف‌های قارچ دکمه‌ای را آلوده نمودند و در مراحل بعدی اندام بارده را تغییر شکل می‌دهد. سپس قطرات قرمز متمایل به قهوه‌ای از خود ترشح می‌نماید که دلیل نامگذاری این بیماری یعنی “حباب تر” می‌باشد.

مشخص‌ترین علائم بیماری مایکاگون قارچ، ایجاد بافت قارچی متمایز نشده و بدشکل است که در ابتدا سفید و کرکی است اما پس از مدتی قهوه‌ای و پوسیده می‌شود. مشخصه این بیماری مایکوگون نشانه‌هایی است که روی قارچ خوراکی ایجاد می‌شود. سپس قطرات کوچک کهربایی یا قهوه‌ای تیره روی سطح بافت ناهنجاری، به ویژه در شرایط رطوبت بالا ایجاد می‌شود. نام حباب تر نیز از همین جا می‌آید.

علاوه بر علامت اعوجاج روی کلاهک قارچ، لکه‌های سفید کرکی کوچکی از میسلیوم ممکن است در سطح پوشش ظاهر شوند که بخشی از عفونت یک قارچ در حال رشد در زیر سطح خاک پوششی است.

قبلا، این حباب‌ها “توده‌های گرد” نام داشت. این حباب‌ها اغلب خیلی بزرگ هستند و قطر آنها حتی به 10 سانتیمتر و بیشتر هم می‌رسد. (یعنی بزرگتر از کلاهک قارچ!)

چرا حباب تر ایجاد می‌شود؟

این حباب درنتیجه آلودگی در مراحل بسیار اولیه رشد قارچ ایجاد می‌شوند و مانع از تمایز طبیعی بافت‌های ساقه، کلاهک و تیغه‌ها می‌شوند. رشد اندام باردهی بیمار به‌صورت غیرقابل کنترل است و بافت‌هایی بدشکل در قارچ ایجاد می‌شوند.

گاهی اوقات متمایز شدن بافت قارچ و کلاهک قارچ به‌ ندرت امکان پذیر است و ممکن است علائم برآمدگی‌‌های زگیل مانند، روی سطح آن ایجاد شود. از زمان آلودگی تا ظاهر شدن علائم بدشکلی، ممکن است 10 الی 14 روز طول بکشد.

در شرایط رطوبت نسبی بالا، قطرات کوچک کهربایی تا قهوه‌ای تیره‌رنگ مایع نیز روی سطح بافت‌های متمایز نشده ظاهر می‌شود. درصورت برش طولی از کلاهک، بافت‌های آلوده معمولاً تیره‌رنگ و آبکی هستند.

دلیل پوسیدگی آبکی، تولید قطرات کهربایی‌ رنگ و همچنین شکل قارچ‌های بیمار، نام حباب‌تر برای این بیماری است.

در شرایط رطوبت نسبی پایین، توده‌‌های بدشکل خشک باقی‌ می‌مانند و ممکن است با علائم بیماری حباب خشک که توسط قارچ Verticillium fungicola ایجاد می‌شود اشتباه بگیرند. اما باید در نظر داشت که توده‌های بدشکل در بیماری حباب‌ تر بزرگتر هستند.

روش‌های کنترل و درمان بیماری مایکاگون یا حباب تر

این بیماری در کمپوست تأثیر گذار نیست و یک بیماری خاک محسوب می‌گردد. (به شرط اینکه کمپوست تازه باشد)

یکی از مهم‌ترین ابزار کنترل بیماری مایکاگون قارچ، حذف منبع اولیه بیماری است. خاک‌پوششی می‌تواند به‌ عنوان یک منبع اولیه آلودگی مطرح باشد و اطمینان از تمیز بودن و ذخیره آن در بخشی از مزرعه که در معرض آلودگی نیست، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اطمینان از اینکه خاک پوششی در مکانی انبار شود که امکان آلودگی آن توسط زباله‌ها و گرد و غبار سالن‌های رشد به حداقل برسد، ضروری است.

اگر از نداشتن آلودگی خاک‌ پوششی مورد خرید خود مطمئن نیستید، خودتان باید خاک‌ پوششی را قبل از مصرف، حتماً پاستوریزاسیون کنید. خاک‌ پوششی که دارای آلودگی است یا مشکوک به آن میباشد، باید با گرما تیمار و پاستوریزاسیون شود.

جلوگیری از گسترش حباب مرطوب

زمانی که عامل بیماری مایکوگون محصول قارچ را دچار آلودگی کند، باید از گسترش بیماری مایکاگون قارچ جلوگیری شود تا انتشار به حداقل برسد.

در ابتدا تمام قارچ‌های بیمار باید با دقت حذف شوند. پوشاندن قارچ‌های بیمار با یک گلدان یا کاسه بصورت برعکس اولین مرحله می‌باشد. همچنین اطراف همه قارچ‌‌های آلوده‌ شده باید با نمک پوشیده شوند. حباب‌های خیلی بزرگ می‌تواند با استفاده از یک کیسه پلاستیکی، دستمال‌کاغذی یا دستکش پلاستیکی حذف شوند.
کیسه‌ و دستکش‌ها را بعد از حذف قسمت‌های دارای آلودگی، به پشت برگردانید و آن‌هارا به سرعت دور بی‌اندازید.

حذف قارچ‌های بیمار

همه قارچ‌های بیمار باید قبل از آبیاری بستر کشت قارچ و برداشت محصول جمع‌آوری و حذف شوند. از آنجایی که آب یکی از مهم ترین روش‌های پخش بیماری مایکاگون قارچ است، این کار باید تنها پس از حذف تمام قارچ های بیمار انجام شود.

اگر از گلدان های پلاستیکی برای به حداقل رساندن انتشار استعمال می‌شود، ضروری است که گلدان‌ها را به خوبی به داخل کمپوست فشار دهید. (ترجیحاً تا سطح پاینی بلوک کمپوست پایین رود)، در غیر این صورت تخلیه آب اضافی، ممکن است هاگ‌های پاتوژن را پراکنده کند.

اگر بعد از پاکسازی و آبیاری باز علائم حباب‌ تر، لکه‌ها و قارچ‌های بدشکل را ببینید که در یک منطقه گسترش می‌یابند، به این معنی است که کارتان را درست انجام ندادید  و عفونت بیشتر از قبل است.

اگر این اتفاق افتاد، مراحل مشابه را دوباره تکرار نمایید یا برای اطمینان بیشتر ناحیه‌ای را که مبتلا به مایکوگون است، از سالن جداسازی کنید.

• نواحی را مانند قبل با دستمال و نمک بپوشانید و بلوک مخدوش را از سالن خارج نمایید.
• در صورت انتقال به محل دیگر، آبیاری آن را متوقف کنید.
• رویه‌های بهداشتی خود را مرور کنید و مطمئن شوید که آنها در سالن کشت رعایت می‌شوند.

روشی ایمن جمع آوری قارچ های مبتلا به مایکاگون

وجود آلودگی در مزارع قارچ امری اجتناب‌ناپذیر است.میزان آلودگی را با رعایت نکات بهداشتی می‌توان به کمترین میزان ممکن رساند، اما به صفر رساندن آن تقریباً  غیرممکن بنظر می‌رسد.

بنابراین ‌بایستی بهترین روش کنترل و جمع‌آوری آلودگی بیماری مایکاگون قارچ را شناخت تا در صورت رؤیت به بهترین و امن‌ترین حالت از روی بستر حذف گردد. برای حذف قسمت‌های مخدوش باید به روش زیر عمل نمود.

روش اول:

• تمام مناطقی که باید درمان شوند را به وضوح علامت گذاری کنید.
• تکه های موضعی بیماری حباب مرطوب را با دقت و با استفاده از یک دستکش یکبار مصرف یا کیسه پلاستیکی جدا کنید.
• هنگامی که در کیسه یا دستکش قرار گرفتید، کیسه یا دستکش را به دقت بر روی آن برگردانید، محکم ببندید و با خیال راحت دور بیندازید.
• مقداری دستمال کاغذی با ضخامت دو برابر را مرطوب کنید. ناحیه مخدوش را با نواحی حداقل 5 سانتیمتری بپوشانید.
• اگر قارچ هایی در زیر کاغذ در حال رشد هستند، سعی کنید اتصال را با پوشش قطع کنید تا رشد آن متوقف شود.
• نواحی را به طور مرتب بررسی کنید تا مطمئن شوید که در آن نزدیکی رشد مجددی وجود نداشته است.

روش دوم برای مقابله با بیماری مایکاگون قارچ (ایمن‌تر):

•  محل مبتلا به بیماری مایکوگون را با دستمال و ماده ضدعفونی‌کننده بپوشانید.
• قارچ مبتلا به حباب و محل اطراف آن را با یک نایلون که در دست دارید، بگیرید.
• قارچ های مبتلا را با مقدار قابل‌ توجهی از خاک‌پوششی اطراف آن بردارید (۳cm اطراف حباب).
• حباب و محل اطراف آن را با نایلونی که در دست دارید از بستر جدا کنید.
• تمام قسمت‌هایی را که جدا کردید باید درون کیسه زباله بریزید.
• درب نایلکس را محکم ببندید. از بسته بودن کامل آن اطمینان حاصل کنید.
• کیسه محکم بسته‌شده را در انتهای طبقه نزدیک در تخلیه قرار دهید. سپس به سرعت آن را از سالن خارج نمایید.
• در محل پاک‌سازی‌شده از آلودگی و اطراف آن مایع ضدعفونی‌کننده بریزید.

کنترل بیماری حباب مرطوب با سموم شیمیایی

سموم پروکلرازمنگنز (اسپورگون) و همچنین کاربندازیم (باویستین) و دیگر قارچ‌کش‌های بنزیمیدازولی (بنلات و  تکتو) بیماری مایکاگون قارچ را به خوبی کنترل می‌کنند. بطور کلی استفاده از قارچ کش‌های کاربندازیم، بنومیل، کلروتالونیل، TBZ یا پروکلرز منگنز، برای پیشگیری و کنترل بیماری حباب تر موثر است.

در ابتدا خاک پوششی 2 تا 3 روز قبل از استفاده در سالن کشت، باید با محلول فرمالین 1 درصد اسپری شود. بعد از خاک دهی سالن نیز، سطح خاک پوششی باید با محلولی از کاربندازیم، بنومیل، کلروتالونیل، TBZ، مجتمع پروکلرز منگنز @ 0.1 درصد اسپری شود.

کنترل بیماری مایکاگون قارچ با کاربندازیم (باویستین، بنلات) ممکن است به دلیل تجزیه سریع قارچ‌کش در خاک‌ پوششی، با مشکل مواجه شود. در چنین شرایطی، جایگزین مناسب استفاده از پروکلرازمنگنز است. اگرچه در بعضی شرایط ممکن است این ماده شیمیایی نیز تجزیه شود.

روش دیگر کنترل مایکوگون، اسپری محلول با غلظت 0.8 درصد فرمالین، بر روی سطح خاک پوششی، بلافاصله پس از خاک‌دهی سالن است. اما اگر این غلظت در مراحل بعدی کشت محصول استفاده شود، می تواند مضر باشد.

اگر خاک‌ پوششی دچار آلودگی بیماری مایکاگون قارچ باشد می‌توان آن را با استعمال از محلول فرمالین یک درصد (10 لیتر در یک مترمکعب خاک) در زمان مخلوط کردن و قبل از استفاده ضدعفونی کرد. این تیمار می‌تواند به دلیل میزان متفاوت آب موجود در خاک‌های پوششی مختلف، خطرناک باشد.

میزان بالای فرمالین بطور جدی ممکن است بر روی محصولات تأثیر بگذارد و به نظر می‌رسد سبب افزایش شیوع تریکودرما در خاک شود. به همین دلایل، اغلب از فرمالین به‌ عنوان آخرین گزینه استفاده می‌شود.

استفاده از گرما با وجود دشوار بودن، تیماری ایمن‌تری است. در این روش با استفاده از مخلوط بخار و هوا دمای خاک‌پوششی تا ۵۰ درجه سلسیوس بالابرده می‌شود و در این دما به مدت ۳۰ دقیقه نگه‌ داشته می‌شود.

نکاتی در مورد بیماری مایکاگون قارچ یا حباب تر

• جهت بکارگیری شیوه کنترلی درست و مناسب، بیماری حباب تر بایستی به‌درستی شناسایی شود.
• توجه خاص به حذف آلودگی‌ها از بستر، رعایت ترتیب درست (ورود به سالن سالم و جوان پیش از سالن پیر و آلوده) در برداشت قارچ و آبیاری و اجرای اقدامات بهداشتی شدید.
• پخت سالن در انتهای دوره کشت ضروری است.
• از شستشوی کف سالن‌های کشت با فشار بالای آب خودداری شود خصوصاً اگر کف سالن دارای شکاف باشد.
• اطمینان حاصل شود که خاک‌ پوششی در جای تمیز و در صورت امکان به‌دور از گرد و خاک، اختلاط و انبار شود.
• زمانی که خطر مایکوگون بالا است از کاربندازیم یا اسپورگون استفاده شود.
• زمانیکه کنترل ورتیسیلیوم نیز مدنظر است باید از اسپورگون استفاده شود.

مولف:

گردآوری و تحریر توسط تیم رسانه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.

برخی از قسمت‌های این مقاله برگرفته از 8 سال تحقیق کاربردی دکتر محمد فارسی درباره روش‌های کنترل بیماری مایکاگون Mycogone Perniciosa در اقلیم‌های مختلف ایران است و راه‌های درمان آن را بیان می‌کند.