قارچ مورل تقلبی: سمی و کشنده
قارچ مورل تقلبی یا قارچ مغز با نام علمی گیرومترا اسکولنتا (gyromitra esculenta)، یک قارچ سمی است که معمولا در فصل بهار می روید. شکل کلاهک قارچ گیرومیترا (Gyromitra) چین خوردگی‌هایی شبیه مغز انسان دارد. به دلیل شباهت آن به قارچ مورل حقیقی (خوراکی) و همچنین سمی بودن، نام قارچ مورل تقلبی را به آن داده‌اند.
آرایه‌شناسی قارچ مورل تقلبی
- فرمانرو: قارچ (Fungi)
- شاخه: قارچ دیکاریا
- رده: قارچهای کیسه‌ای (Ascomycota)
- راسته: Pezizomycetina
- تیره: Pezizomycetidae
- سرده: Pezizales
- گونه: Gyromitra
- نام علمی: جیرومیترا (Gyromitra esculenta)
- نام رایج: مورل تقلبی – قارچ مغز – false morel
- شروع/ پایان فصل: مارس/ می
- میانگین ارتفاع قارچ (CM): 5-10
- میانگین عرض کلاهک (CM): 4-14
مشخصات عمومی قارچ مورل تقلبی
به طور کلی مشخصات عمومی قارچ مورل تقلبی را می‌توان چنین فهرست کرد:
- کلاهک: کلاهک فنجانی شکل آن که به صورت یک چرخه نامنظم و پیچ‌خورده و به شدت چروکیده است، شکلی شبیه به پیچ و تاب‌های مغز انسان دارد. کلاهک در چند نقطه به ساقه اتصال دارد و چندین محفظه توخالی یا محفظه‌ای را در داخل تشکیل میدهد. طیف رنگی آن از قهوه‌ای نارنجی تا قهوه‌ای تیره دارد. گاهی به رنگ‌های مایل به قرمز یا بنفش هم یافت میشود.
- ساقه: سفید یا زرد بسیار کم‌رنگ و اغلب کوتاه است، ممکن است شیاردار باشد ولی آجدار نباشد. و داخل شامل اتاقک‌های توخالی است.
- گوشت: گوشت آن شکننده و به رنگ سفید کم رنگ تا کرم است و گاهی اوقات در کلاهک مایل به زرد میشود.
- طعم/ بو: کمی شیرین. ولی سمی است و نباید آن را خورد.
- زیستگاه: در زیر درختان کاج، جنگل‌های برگ‌سوزنی و معمولا در خاک شنی غنی از بقایای چوبی.
این قارچ سمی، معمولاً در فصول بهار و اوایل تابستان، زیر درختان کاج و در خاک‌های شنی که بقایای چوب و برگ درختان پوسیده در آن باشد، جوانه می‌زند. گونه‌های مختلف این قارچ در مناطق مختلفی از اروپا زندگی می‌کنند.
کلاهک آن شباهت زیادی به مغز انسان دارد و به رنگ‌های مختلف قرمز، شاه بلوطی، ارغوانی، بنفش، قهوه‌ای طلایی و حتی سیاه میباشد.اندازه کلاهک قارچ می‌تواند تا ۱۰ سانتیمتر بلندی و ۱۵ سانتیمتر پهنا پیدا کند. بلندی ساقه (پایه) سفید آن‌هم می‌تواند به ۶ سانتیمتر برسد.
روش تشخیص قارچ مورل تقلبی
اغلب این مورل‌ها با مورل‌های واقعی مانند مورل سیاه، مورل معمولی یا مورل زرد اشتباه گرفته می‌شوند. اما مورل‌های واقعی کلاهک‌های کاملاً توخالی دارند که در گودال‌ها و برجستگی‌هایی پوشیده و یک ساختار لانه زنبوری را تشکیل می‌دهند.
در مقابل مورل‌های تقلبی یک کلاهک پیچیده نامنظم با چندین اتاق توخالی در داخل دارند. البته مورل انگشتانه یک کلاهک آویزان در بالای ساقه دارد که در مقایسه با پیچ‌های عمیق مورل تقلبی، چین و چروک های کمتری دارد. گونه های دیگری نیز در اروپا وجود دارد که هر یک مشخصات خاص خود را دارند. پژوهش‌های زیادی برای تشخیص انواع مختلف آن انجام و گردآوری شده است.
مصرف خوراکی و عوارض مصرف
در مورد این سوال که قارچ مورل تقلبی خوراکی است یا نه؟ باید گفت بعضی از مردم این قارچ‌ها را می‌خورند و حتی خوشمزه می‌دانند. اما افرادی هم هستند که آنها را می‌خورند و می‌میرند! این یعنی برخی از گونه‌های قارچ Gyromitra Esculenta خوراکی و برخی نمونه‌ها سمی هستند!
ظاهرا خوراکی یا سمی بودن این قارچ، بسته به محیط و شرایط رشد آن دارد. اما هنوز چیزی با قطعیت و به صورت علمی ثابت نشده است. اما بنا بر احتیاط این قارچ را جز قارچ های سمی، طبقه بندی می‌کنند.
این قارچ در صورت مصرف خوراکی (خام یا پخته) با سم ژیرومیترین خود، می‌تواند بسیار سمی یا حتی در صورت مصرف بیش از حد مرگ آور باشد. مشکل عمده‌ای که این مورل‌های تقلبی ایجاد می‌کنند، این است که در سیستم گوارش، ژیرومیترین به مونومتیل هیدرازین هیدرولیز (MMH) تبدیل میشود که ترکیبی مضر و سمی است.
مسمومیت و راه‌های جلوگیری از آن
این ماده‌ی سمی همان چیزی است که در پیشرانه موشک به کار میرود! مسمومیت ناشی از MMH دارای طیف وسیعی از علائم گوارشی و عصبی است، که در موارد جدی منجر به آسیب کبد و کلیه و همچنین تشنج، کما و گاهی هم منجر به مرگ میشود. البته مقدار ژیرومیترین در انواع مختلف مورل تقلبی، متفاوت است؛ اما به هر حال مقدار زیادی محسوب میشود و می‌تواند کشنده باشد.
سم گیرومیترین که در قارچ مورل تقلبی یافت میشود، حلال در آب است. این سم در بدن به مونومتیل هیدرازین تبدیل میشود.
سم این قارچ در درجه اول کبد و سپس دستگاه عصبی را تحت تاثیر قرار میدهد. گاهی هم بر روی کلیه‌ها اثر میگذارد.
چند ساعت پس از مصرف این قارچ علائمی از قبیل اسهال و استفراغ و بعدازآن سرگیجه، ضعف و بی‌حالی و سردرد به سراغ فرد می‌آید. در بدترین حالت این وضعیت به کما و مرگ در عرض یک هفته منجر میشود.
موارد مصرف خوراکی!
برای مصرف خوراکی قارچ مورل تقلبی، آن را آب‌پز کرده و سپس آب آن را دور میریزند. عنوان میشود درصورت تکرار این عمل برای چندین بار، مسمومیت آن از بین میرود. اما ممکن است این عمل در خیلی از مواقع کارساز نباشد!
بنابراین قارچ مورل تقلبی در بسیاری از کشورها، به همراه هشدارهای ایمنی برای مصرف خوراکی به فروش می‌رسد.
این قارچ در کشورهای اسکاندیناوی و اروپای شرقی غذای لذیذی شناخته میشود، درحالیکه در اسپانیا فروششان به دلیل امکان سمی بودن برخی انواعشان، ممنوع است.
این قارچ در فنلاند، بصورت املت و سوپ یا سرخ‌شده، مصرف میشود. بااینکه معمولاً این قارچ را قبل از خوردن، نیم پز می‌کنند، اما شواهد اخیر نشان داد که حتی به این روش هم ممکن است خوردنش بی‌خطر نباشد. بنابراین، نگرانی از اینکه حتی پس از رعایت همه نکات و آماده کردن غذا به روش صحیح، بازهم خطر به قوت خود باقی باشد، وجود دارد.
فراموش نکنید شما به هیچ وجه نباید قارچی را که درجایی روییده و آن را نمی‌شناسید بخورید. حتی نباید آن را مزه مزه کنید.
تصاویر قارچ مورل تقلبی
