تاثیر رطوبت خاک پوششی در کشت قارچ
تنظیم رطوبت مناسب خاک پوششی طی دوره کشت قارچ، مخصوصا در مرحله هوادهی به کمپوست (شوکدهی)، تاثیر زیادی بر مقدار محصول‌دهی قارچ خواهد داشت. حدود 80% قارچ از آب تشکیل شده‌است. پس رطوبت نقش مهمی را در کشت قارچ ایفا میکند.
رطوبت خاک پوششی با آبیاری سطحی و مقدار هوادهی، تنظیم میشود. کم یا زیاد بودن رطوبت در خاک پوششی منجر به کاهش راندمان دوره کشت خواهد شد. پس باید توجه ویژه‌ای به این بخش شود.
رطوبت مناسب خاک پوششی
طی مراحل هوادهی و شوکدهی به سالن پرورش قارچ، کمپوست دارای فعالیت بالایی است. در نتیجه دمای آن افزایش می‌یابد (۲۸-۳۰ درجه سانتیگراد). در این مرحله میزان قابل توجهی از رطوبت خاک پوششی (بیش از میزان طبیعی آن) از بستر تبخیر خواهد شد.
برای رسیدن به دمای مناسب رشد قارچ در دوره هوادهی، باید دمای سالن به میزان قابل توجهی کاهش یابد. این کاهش دما با افزایش جریان هوا صورت میگیرد. جریان هوا نیز سبب کاهش رطوبت خواهد شد.
تاثیر رطوبت بر محصول قارچ
زمانی که هوا با دمای بالا خنک میشود، مقادیر قابل توجهی از رطوبت محیط سالن پرورش قارچ به شکل قطرات آب بر روی کویل‌های سرمایی هواساز سالن تشکیل میشود. همین موضوع سبب کاهش شدید رطوبت خاک پوششی خواهد شد. در نتیجه تشکیل پین بصورت طبیعی صورت نخواهد گرفت.
کاهش شدید رطوبت خاک در ادامه چرخه تولید قارچ، اثرات منفی بر رنگ، بلوغ و وزن محصول تولیدی خواهد داشت.
کاهش دمای تدریجی (شوک دهی پلکانی)
در چنین شرایطی برای ایجاد رطوبت خاک پوششی بهتر است که شروع هوادهی از دمایی ۵/۰ تا ۲ درجه گرمتر یعنی در وضعیتی که کمترین اختلاف دمای بین هوا و کمپوست وجود دارد شروع شود. از آنجا که میزان بسیار زیادی از تبخیر در اختلاف دمای ۸ درجه‌ای بین دمای هوا و کمپوست حادث می شود، این کار سبب کاهش اختلاف دما و میزان تبخیر از بستر خواهد شد.
بهترین نتایج زمانی حاصل خواهد شد که در روزهای ۲ تا ۴ پس از هوادهی بستر با ۱-۲ لیتر آب در متر مربع آبیاری گردد. زمان مناسب آبیاری بستگی به وضعیت رشد میسیلیوم، میزان تراکم آن و درصد درگیری سطح بستر دارد.
در صورت شک و تردید در زمان آبیاری بهتر است تا آبیاری با یک روز تاخیر انجام شود. همچنین می‌توان آبیاری سنگین‌تر برای رسیدن به میزان رطوبت لازم را بر روی پین‌های تشکیل شده قارچ، با هدف حفظ و ارتقاء کیفیت خاک دهی انجام داد.
این موضوع تنها در شرایطی توصیه می شود که رطوبت بیش از حد کم‌شده (خشک شده) باشد. یعنی آثار تشکیل پین‌های زیاد بر روی بستر به همراه توقف رشد آنها مشاهده شود.
تاثیر رطوبت خاک پوششی بر رشد میسلیوم
رطوبت مناسب خاک پوششی تأثیر مستقیمی بر رشد، توزیع و انشعابات میسلیوم قارچ در خاک پوششی دارد. با تغییر شرایط رطوبتی، میسلیوم ها نیز تغییر می‌کنند. این تغییرات راهنمای مناسبی برای آبیاری بستر به شمار می‌روند.
رطوبت شامل سه حالت مختلف است که در ادامه به تشریح آن میپردازیم.
رطوبت مطلوب خاک پوششی
میسلیوم قارچ در شرایطی که رطوبت خاک پوششی در حد مطلوب یا کمی بیشتر باشد، از پنجه‌زنی مناسب و فعالیت بهتری برخوردار است. و شبکه‌ای از رشته‌های بسیار ظریف با انشعابات فراوان ایجاد میکند. این شبکه میسلیومی با جذب آب، دی‌اکسید کربن و اکسیژن از اطراف خاک پوششی رشد و نمو می‌یابند. به این شکل می‌توان رشد میسلیوم ها را از طریق ایجاد رشته‌های ریشه‌ای سفیدرنگ ضخیم که بعدها به رشته‌های کوچک‌تر مویرگی ظریف‌تری تقسیم می‌شوند شناخت.
ویژگی این‌گونه از میسلیوم ها تراکم و رشد سریع آنها است. با آزمایش قسمت کوچکی از این لایه پی می‌بریم که این لایه محکم به شبکه‌ی میسلیومی چسبیده‌است. اما با کمترین زور ممکن، براحتی از آن جدا خواهد شد. میسلیوم بعد از جدا شدن لایه خاک پوششی هم چنان به‌خودی‌خود نرم و انعطاف‌پذیر باقی می‌ماند.
خاک پوششی خیلی خشک
نکته حائز اهمیت رطوبت خاک پوششی، در شرایطی که خاک پوششی خشک باشد، رشته‌های میسلیوم انشعابات کمی تشکیل می‌دهند و آن دسته از میسلیوم های نازک و نهیف بسیار زیاد خواهند شد. شبکه متراکم موئینگی میسیلیوم در کنار کیفیت نامناسب خاک پوششی مصرفی، باعث کاهش میزان نفوذپذیری آب در بستر خواهد شد. در اینصورت هنگام آبیاری، آب بر روی سطح خاک‌پوششی جمع‌شده و به داخل خاک نفوذ نخواهد کرد.
عدم تشکیل کلی سلول های پریموردیومی
به علت خشکی میکروکلیمای در خاک پوششی به ندرت سلول‌های پریموردیومی در آنجا تشکیل می‌شوند. اگر در چنین محیطی قارچ بخواهد رشد کند، اکثراً در حاشیه و لبه‌ی طبقات کاشت که از رطوبت به نسبت بالاتری برخوردار است تشکیل‌شده و رشد میکند.
خشکی سطح خاک پوششی سبب میشود تا پیم‌های قارچ تشکیل نشود. زیرا در لایه‌های غیرقابل نفوذی که براثر خشکی روی خاک‌پوششی تشکیل میشود، پین های جوان و ضعیف قابلیت رشد و سر برآوردن از بستر نخواهند داشت. علاوه بر خشکی عوامل دیگری همچون درصد دی‌اکسید کربن و یا درصد بالای رطوبت خاک پوششی نیز باعث بروز همین لایه غیرقابل نفوذ و متراکم میشود.
خاک پوششی خیلی مرطوب یا اشباع
در یک لایه خاک پوششی اشباع از آب، میسلیوم های خشن و رشته‌ای شده که حالت ضخیم و سیمی پیدا می‌کنند و انشعابات بسیارکمی می‌یابند. اما درنهایت پنجه‌زنی آنها بسیارکم و منافذ موئینگی آنها نیز کمتر میشود. رشد میسلیوم ها در این حالت بسیار محدود است و در سطح خاک پوششی بصورت لکه‌های متراکم رویت می‌شنود. این میسلیوم های تنک (نازک) در آخر بیشتر روی سطح خاک‌پوششی بصورت غیر کلونیزه باقی می‌ماند.
در اینجا آب مازاد و مواد خاک‌پوششی اشباع از آب شسته شده به سطح بستر زیر لایه رفته و در آنجا تجمع می‌کنند. به عبارتی آب اضافه وارد کمپوست میشود. این مورد در رطوبت خاک پوششی سبب ایجاد حالتی باتلاق مانند میشود. نتیجه آن توقف رشد میسلیوم و فراهم آمدن شرایط شیوع آلودگی‌ها و بیماری‌های مختلف در بستر است. پیشنهاد می‌کنیم برای پیشگیری از این معضل مقاله آبیاری سالن پرورش قارچ را مطالعه نمائید.
با خارج کردن آب اضافی از کمپوست، می‌توان خاک‌پوششی اشباع‌شده را فعال کرد. ولی دیگر نباید توقع بهبود و یا عملکرد متعادل را داشت. در نهایت این خشک‌کردن محیط با افت چشم‌گیر عمل کرد روبرو میشود. اما بطور کلی از اتلاف تمام محصول بهتر است.
