قارچ صدفی ازجمله قارچ‌های خوراکی می‌باشد که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری از رشد مطلوبی برخوردار است، در حال حاضر گونه‌های متعددی از قارچ صدفی شناخته‌شده است که از قدرت تولید بالا و کیفیت مناسبی برخوردار است و در شرایط حرارتی بالا نیز رشد مطلوبی دارد.
بسیاری از گونه‌های قارچ صدفی بر روی چوب‌های پوسیده و یا در حال پوسیدن و بقایای چوبی ازجمله خاک ارّه و ضایعات کاغذ، ساقه های سبز موز، پوست غوزه پنبه، کنجاله سویا و بسیاری از مواد لینگوسلولزی دیگر رشد می‌نماید.
کشت قارچ صدفی در کشورهای آسیای جنوب شرقی اروپا و آمریکا بسیار رایج می‌باشد و در طول فصول رشد می‌توان آن را پرورش داد. اغلب گونه‌های قارچ صدفی رشد مِسِلیومیِ بالایی دارد و به‌راحتی مواد سِلولزی را تجزیه می‌کند لذا قدرت ساپروفیتیِ بالایی دارد. ازنظر تغذیه و رفع گرسنگی و نیز احیای اقتصاد کشاورزی در کشورهای درحال‌توسعه پرورش گونه‌های صدفی نسبت به سایر قارچ‌های خوراکی از اهمیت و امتیاز بالایی برخوردار است.
هرساله هزاران تُن مواد زائد کشاورزی در ایران سوزانده و یا دور ریخته می‌شود که این مواد در اکثر نقاط ایران به‌وفور یافت می‌شود. یکی از راهکارهای مناسب ارتقاء کیفی این مواد استفاده از آنها به‌عنوان بستر کِشت قارچ صدفی می‌باشد. لذا استفاده از این مواد به‌عنوان بستر قارچ یکی از بهترین راه‌های ایجاد فرصت‌های شغلی جدید می‌باشد و سبب کاهش آلودگی محیط‌زیست می‌گردد.
آشنایی با تاریخچه پرورش قارچ صدفی
کشت قارچ صدفی برای اولین بار توسط آقای دکتر مصطفوی کارشناس رفع آفات وزارت کشاورزی در سازمان تحقیقات کشاورزی شد و مطالعاتی در این زمینه انجام پذیرفت. ایشان اقدام به تأسیس واحد تولید قارچ به نام اسب سفید نمودند که در سال ۱۳۶۵ به محصول دهی رسید. تهیه اِسپان قارچ صدفی نیز توسط آقای اسلان عزیزی و خانم حبیبه باقر پور در سال ۱۳۶۲ در جهاد دانشگاهی تهران در قالب طرحی ارائه شد و با موفقیت به‌پایان رسید.
مورفولوژی (شکل شناسی) قارچ صدفی
قارچ صدفی دارای کلاهک و پایه می‌باشد که پایه آن معمولاً خیلی کوتاه است و رنگ آن نیز همانند رنگ کلاهک می‌باشد. کلاهک زمانی که جوان است شبیه بادبزن می‌باشد اما به‌تدریج شکاف‌هایی عمیق برداشته و تشکیل قسمت‌های مستقلی را می‌دهد به‌گونه‌ای که قارچ خوشه‌ای شکل به نظر می‌رسد. در قسمت زیرین کلاهک تیغه‌های متعدد بلند، متوسط و کوتاه و حتی خیلی کوتاه به‌صورت متناوب قرار دارد.
*در هوای گرم کلاهک قارچ نرم و سفید می‌شود.
*در هوای سرد خاکستری‌رنگ می‌شود.
شرایط زیست‌محیطی مناسب برای قارچ صدفی
در میان عوامل فیزیکی درجه حرارت یکی از فاکتورهای لازم جهت تولید و پرورش قارچ می‌باشد ولی قارچ می‌تواند رِنج وسیعی از تغییرات درجه حرارت را تحمل نماید. در مرحله ریشه دوانی جهت رشد سریع مِسِلیوم درجه حرارت باید ثابت نگه‌داشته شود. که حرارت مطلوب در این مرحله ۲۵ درجه سانتی‌گراد می‌باشد.(قارچ دکمه‌ای، ۱۸ درجه سانتی‌گراد برای تولید اندام باردهی) تشکیل اندام‌های باردهی در حرارت ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد صورت می‌گیرد که بیشترین میزان آن در حرارت ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد است.
در گونه پلوروتوس اُستراتوس حرارت مطلوب باید برای تشکیل اندام باردهی در حدود ۱۶ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. وجود CO2 یا دی‌اکسید کربن، در مرحله ریشه دوانی موجب تحریک رشد مِسِلیوم قارچ می‌شود که غلظت ۲ تا ۲۸% علاوه بر آنکه سبب تحریک رشد مِسِلیوم می‌گردد باعث می‌شود قارچ صدفی در رقابت با سایر میکروارگانیسم‌ها (موجودات میکروسکپی در کمپوست) که نمی‌توانند غلظت بالای CO2 را تحمل نمایند پیروز شود.
*تذکر: غلظت ۵/۳۷% CO2 مانع رشد مِسِلیوم می‌گردد. مِسِلیوم قارچ صدفی قادر است تحت شرایط نیمه هوازی (در غیاب اکسیژن زیاد) رشد می‌کند ولی برای تولید اندام باردهی باید اکسیژن کافی در اختیار قارچ قرار داده شود.
در مراحل اولیه تشکیل اندام باردهی نور مناسب اهمیت بسیار زیادی در افزایش محصول خواهد داشت. رطوبت مطلوب کمپوست قارچ صدفی ۶۵ تا ۷۰% و رطوبت مطلوب هوای داخل سالن (رطوبت نسبی اهمیت دارد) در حدود ۸۵ تا ۹۰% می‌باشد.
آشنایی با انواع قارچ‌های صدفی
قارچ صدفی متعلق به رده بازیدیو مسیت، راسته آگاریکالز، خانواده آگاریکاسه و جنس پلوروتوس می‌باشد. گونه های این قارچ متفاوت است که اغلب آنها رشد مِسِلیومی بالایی داشته، به‌راحتی مواد سلولزی را تجزیه می‌نماید.
۱-پلوروتوس اِستِراتوس
این قارچ یکی از بهترین گونه‌های شناخته‌شده در بین قارچ‌های صدفی می‌باشد و در سطح تجاری روی چوب و کاه و کلوش غلات و سایر بقایای گیاهی کِشت داده می‌شود. باردهی قارچ در طبیعت در کشورهای معتدل در فصول پاییز و زمستان که حرارت زیر ۱۶ درجه سانتی‌گراداست صورت می‌گیرد.
۲-پلوروتوس فُلوریدا
این قارچ را اولین بار در سال ۱۹۷۵ در مناطق نیمه گرمسیری فلوریدا آمریکا گزارش کردند. این‌گونه ازنظر شکل ظاهری مانند گونه اُستراتُس محصول بیشتری داشته و قادر است شرایط حرارتی بالایی را تحمل نماید. (قارچ اُستراتُس ــ صدف درخت هم گفته می‌شود.)
۳-پلوروتوس آرینجی
این قارچ به‌طور طبیعی در جنوب اروپا، مناطق مرکزی آسیا و آفریقای جنوبی رشد می‌کند و به‌صورت انگل روی ریشه بعضی از گیاهان خانواده چتریان (هویج) رشد می‌کند. این‌گونه تاکنون فقط در سطوح آزمایشگاهی کشت‌شده است، بوی دلپذیر و کیفیت پُخت مناسب آن را در ردیف مرغوب‌ترین گونه‌های پلوروتوس قرار داده است. در بازارهای اسپانیا، افغانستان، مراکش، هندوستان و ایران به‌صورت تازه و خشک یافت می‌شود.
۴-پلوروتوس سیستیدیوسوس
این قارچ در کشور تایوان به فراوانی کشت‌شده و به صدف تابستانی مشهور است. متأسفانه این قارچ بوی تندی داشته و باب طبع بسیاری از مصرف‌کنندگان نمی‌باشد.
۵-پلوروتوس فِلابلاتوس
روش کِشت این قارچ را از هندوستان گزارش نموده‌اند، لکن اطلاعات کافی در مورد خصوصیات زراعی و امکان کِشت آن در سطح تجاری در دست نیست.
۶-پلوروتوس کورنوکوپیا
این قارچ دارای رنگ زرد می‌باشد و از سایر گونه‌های پلوروتوس قابل‌تشخیص است، کشتان فقط در سطوح آزمایشگاهی انجام‌یافته است و در طبیعت روی چوب درختان بلوط، انجیر، راش و غیره این قارچ رشد می‌نماید.
۷-پلوروتوس ساپیدوس
این‌گونه ازلحاظ شکل ظاهری با سایر گونه‌های پلوروتوس اختلاف دارد. اما مزه آن شبیه قارچ صدفی اُستراتُس می‌باشد. اِسپُرهای این قارچ دارای رنگ بنفش روشن است درحالی‌که در گونه اُستراتُس اِسپُرها دارای رنگ سفید می‌باشد.
۸-پلوروتوس ساجِرکاجو (قارچ صدفی دینگِری)
این قارچ را اولین بار جان دیک و کاپور در سال ۱۹۷۶ در هندوستان از طبیعت جمع‌آوری نمودند و از آن کشت خالص تهیه کردند. در مقایسه با سایر گونه‌های خوراکیِ پلوروتوس این‌گونه بسیار مرغوب تشخیص داده‌شده است. این قارچ به علت رشد آسان و باردهی عالی و شکل و مزه خوب به‌سرعت به‌صورت یک گونه تجاری در بسیاری از کشور ها به‌خصوص آسیای جنوب شرقی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
