استاندارد کدکس مواد غذایی چیست؟
استاندارد کدکس مواد غذایی، اولین قوانین کلی مواد غذایی و سیستم های اولیه کنترل مواد غذایی در اواسط قرن نوزدهم به تصویب رسید و در طول سال های ۱۸۹۷ و ۱۹۱۱ امپراتوری اتریش–مجارستان، مجموعه استانداردها و ویژگی های گروه بزرگی از مواد غذایی تحت عنوان استاندارد های غذایی اتریش تدوین گردید. در دهه ۱۹۴۰، پیشرفت های سریعی در علوم و تکنولوژی مواد غذایی بوجود آمد و ابزارها و تجهیزات و اطلاعات بیشتری از ماهیت مواد غذایی و کیفیت آن ها حاصل شد.
بر این اساس بود که در سال ۱۹۶۱ اقدامات اولیه جهت تدوین استانداردهای غذایی صورت گرفت و در اجلاس جهانی سازمان خواروبار کشاورزی (FAO) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) بررسی‌های لازم انجام شد، تا اینکه در سال ۱۹۶۳ کنفرانس مشترک FAO/WHO در رم برگزار گردید و تشکیلات جدیدی تحت عنوان کمیسیون تدوین آئین نامه مواد غذایی Codex Alimentarius Commission جهت اجرای استانداردهای مواد غذایی برای کلیه مواد غذایی از خام تا فرآیند شده و آماده مصرف، ایجاد شد.
معنی لغوی استاندارد کدکس مواد غذایی
Codex از لحاظ لغوی یعنی آئین نامه، مقررات و Alimentarius به معنی مواد غذایی است. در واقع کدکس جمع‌آوری اطلاعات و تطبیق استانداردهای مواد غذایی و ارایه آن به شکل واحد می‌باشد. این استانداردها توسط کمیسیون کدکس مواد غذایی تدوین می‌شود و به طور کلی اهداف این کمیسیون:
- حفظ منافع و سلامت و بهداشت مصرف کنندگان
- تسهیل روابط تجاری و هماهنگ شدن اقدامات لازم در زمینه مواد غذایی
- نهایی شدن استانداردهای مربوط و انتشار آن‌ها در قالب استانداردهای منطقه‌ای و یا بین‌المللی
- تعیین اولویت و راهنمایی‌های لازم در تهیه پیشنیازهای استانداردها
- انتشار اصلاحیه‌ها و الحاقیه‌ها بعد از بررسی‌های لازم
عنوان شده است.
از همان سال‌های نخست، کمیسیون کدکس با مشارکت کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه شروع به کار کرد و بالغ بر ۴۰ کشور عضو آن شدند و باعث شد تا فرصتی برای کلیه کشورهای عضو در تدوین و هماهنگ‌سازی استانداردهای متحد الشکل مواد غذایی و حصول اطمینان از اجرای آن فراهم گردد.
در سال ۱۹۸۵ طی بیانیه‌ای که از جانب سازمان ملل منتشر شد به اهمیت قوانین مواد غذایی اشاره شد و رهنمودهای لازم جهت اجرای سیاست‌های کلی برای حفظ ایمنی و بهداشت مصرف‌کنندگان مواد غذایی ارائه گردید. در این بیانیه توصیه شد که دولت ها باید امنیت غذایی را به عنوان نیاز جوامع در نظر گیرند و تطابق استانداردهای مواد غذایی با استانداردهای کدکس صورت گیرد، سپس راهنمای حفاظت از مصرف‌کننده در سال ۱۹۸۶ به چاپ رسید.
استانداردهای کدکس، یک مرجع کامل
استانداردهای کدکس در حقیقت مراجع مهمی برای مصرف کنندگان، تولید کنندگان، موسسات کنترل مواد غذایی و تجار بین الملل مواد غذایی به حساب می آیند. موارد بهداشتی و تغذیه ای، از جمله:
- معیارهای میکرو بیولوژیکی
- افزودنی های مواد غذایی
- باقیمانده آفت‌کش‌ها و دارو های دامی
- آلاینده های مواد غذایی
- برچسب گذاری
- روش های نمونه برداری و آزمون و متد های ایمنی مواد غذایی
را بررسی می‌کنند. همچنین مقایسه معیارهای جهانی و افزایش هماهنگ سازی استانداردهای غذایی در سطوح بین المللی از الزامات آن به حساب می‌آید.
کمیسیون (ACA) سطح آگاهی جهانی را نسبت به سلامت مواد غذایی، بهداشت و ایمنی مواد غذایی تا حد مطلوبی بالا برده‌است و اکنون بعد از ۵۰ سال تمام جنبه‌های مواد غذایی را مطرح کرده و برای همین به عنوان مرجع بین المللی استانداردهای غذایی محسوب می‌شود. گفتنی است تا سال ۲۰۰۶ بالغ بر ۴۰۰۰ مستند از کدکس در قالب استانداردهای مواد غذایی، راهنما، آئین کار بهداشتی، ارزیابی باقیمانده سموم آفت‌کش‌ها، ارزیابی باقیمانده داروهای دامی، حد مجاز آفت کش ها در راهنمای حد آلوده کننده‌ها منتشر شده‌است. این کمیسیون از طریق ایجاد نقطه تماس بین‌المللی و برگزاری گردهمایی‌های لازم جهت تبادل اطلاعات نقش خود را ایفا می‌کند.
محل نشست های کمیسیون استاندارد کدکس مواد غذایی
نشست های آن هر ساله در رم یا ژنو مکان FAOیا WHO برگزار می‌شود. این کمیسیون از دو عنصر اصلی دبیرخانه و کمیته اجرایی تشکیل شده‌است و رئیس آن از مقامات ارشد FAO می‌باشد. دبیرخانه آن در رم فعالیت دارد و مسئولیت برگزاری جلسات، تکمیل گزارشات اجلاس ها و نظارت و هماهنگی کلیه امور را بر عهده دارد. کمیته های تخصصی کمیسیون به چهار دسته کمیته عمومی، کمیته محصولات، کمیته منطقه ای و کمیته کاری ویژه طبقه بندی می‌شوند.
کمیته های موضوعات عمومی، کمیته هایی هستند که موارد عمومی مواد غذایی را بررسی می کنند. مثل باقیمانده آفت کش‌ها، سیستم های بازرسی و صدور گواهینامه برای واردات و صادرات مواد غذایی، برچسب‌گذاری، بهداشت مواد غذایی و غیره. در کمیته محصولات، فرآورده های غذایی به صورت اختصاصی بحث می‌شوند. مثل کمیته ماهی‌ها، شیر و فرآورده ها، روغن‌ها، چربی‌ها، میوه‌ها، سبزی‌های تازه، قارچ ها و غیره.
این کمیته های کاری ویژه در واقع کمیته‌هایی هستند که به دلایل نیاز به بررسی مدارک و تدوین استانداردها از جانب کشورها مطرح می شوند و برای مدت موقت در قالب یک گروه کاری فعالیت می‌کنند. کمیته خوراک دام و طیور و غذاهای حاصل از بیوتکنولوژی در چنین وضعیتی هستند. کمیته‌های هماهنگ‌کننده منطقه‌ای مربوط به مناطق شش‌گانه جغرافیایی از جمله آسیا، اروپا، آفریقا، آمریکای لاتین، اقیانوسیه و خاور نزدیک بوده، در موارد خاص این مناطق را بررسی می‌کنند.
عضویت کشور ایران
کشور ایران از سال ۱۳۶۳ از اعضای کمیسیون کدکس بوده و با توجه به اینکه ساختار کمیسیون دولتی است، موسسه استاندارد به عنوان نقطه تماس با کدکس جهانی در همان سال‌ها معرفی شد. دستور‌العمل کدکس غذایی ایران با مشارکت ۵ وزارتخانه از جمله وزارت بهداشت، وزارت صنایع، وزارت علوم و تحقیقات، وزارت بازرگانی و وزارت جهاد کشاورزی و موسسه استاندارد تهیه و در سال ۱۳۸۰ مصوب گردید.
تعداد کمیته‌های متناظر با کمیته‌های کدکس ۲۳ کمیته فنی تخصصی در قالب همان ۴ گروه: عمومی، محصولات، منطقه‌ای و کاری ویژه می‌باشد که با مسئولیت وزارتخانه های مرتبط فعالیت می‌کنند. همچنین در این سال‌ها در اجلاس‌های تخصصی کمیته ها، نمایندگان کمیته‌های فنی به عنوان نماینده ایران حضور فعال داشته‌اند.
از جمله اقدامات مهم کمیته‌های تخصصی:
ارایه نظرات کارشناسی در رابطه با مدارک مورد بررسی
تطبیق و پذیرش ۴۲ استاندارد ملی مطابق با استانداردهای کدکس
تهیه پیش‌نویس‌های تخصصی در رابطه با تدوین استاندارد بین‌المللی دوغ
تعیین حد مجاز آفلاتوکسین پسته
تهیه ضوابط و گواهینامه‌های واردات و صادرات
تهیه پیش نویس استانداردهای منطقه‌ای
شرایط اقلیمی مناسب ایران
با توجه به شرایط اقلیمی مناسب ایران و تنوع محصولات کشاورزی و با توجه به گستردگی خاک این کشور که بازار مصرف و منحصر به فردی در جهان است، مقایسه وضعیت کشورهای جهان و نحوه فعالیت آن‌ها از استانداردهای کدکس می‌تواند الگوی مناسبی جهت راهنمایی سازمان‌های اجرایی مسئول باشد. به عنوان مثال کشورهای پرو، مالزی و تایلند توانسته اند در توسعه همه‌جانبه اقتصاد خود از این طریق، نقش مهمی ایفا کنند. از طرف دیگر تقویت کدکس ملی و فعالیت در این زمینه علاوه بر حفظ بهداشت و ایمنی مصرف‌کنندگان، حفظ منافع ملی، افزایش تولید و ایجاد مشاغل را برای افراد جامعه در بردارد. امید است که در این زمینه مشارکت فعال‌تری صورت پذیرد.
