بیماری ویروس ایکس قارچ (Mushroom Virus X)

ویروس ایکس قارچ چیست؟ بیماری ویروس ایکس قارچ (MVX) که یک از بیماری های کمتر شناخته شده قارچ دکمه ای است؛ دانش ما هنوز درباره بیماری ویروس X تا حدود زیادی ناقص است. زیرا از زمان کشف این بیماری مدت زیادی نمی‌گذرد و همچنین علائم مختلف و متغیری در قارچ‌ها از خود نشان میدهد. بنابراین بیماری ویروس ایکس قارچ مانند اسمش هنوز تا حدودی مرموز و ناشناخته باقی مانده است.
در ادامه مطلب بیشتر با بیماری ویروس X آشنا خواهیم شد.

 

معرفی بیماری ویروس ایکس قارچ (MVX)

بیماری Mushroom Virus X با نام اختصاری MVX در بین قارچ‌کاران متداول است. پاتوژن اصلی این بیماری A.bisporus است.

بیماری ویروس X، یکی از جدیدترین گونه‌های بیماری ویروسی است که تشخیص آن در محصول بسیار پیچیده است. زیرا این بیماری در هر فارم علائم مختلفی از خود نشان میدهد که بعضی از آنها مشابه بیماری‌های دیگر است.

بیماری X بسیار عفونی است و پس از استقرار در میسلیوم میزبان، ریشه‌کن کردن آن بسیار دشوار است. حتی در برخی از موارد آلودگی، علیرغم انواع اقدامات برای کنترل بیماری، ویروس X همچنان در مزرعه باقی می‌ماند.
زیرا هنوز درمان خاصی برای این بیماری ویروسی یافت نشده و حتی ماهیت آن نیز بطور کامل مشخص نیست.

 مهمترین علائم این بیماری شامل موارد زیر است. (شدت و همزمانی علائم متغیر است)

• ایجاد لکه‌های خالی از محصول روی بستر کشت
• وجود قارچ های قهوه‌ای در بین قارچ‌ های سفید
• پشت باز شدن زود هنگام قارچ‌ها
• تاخیر در رشد پین‌ها و برداشت محصول قارچ تولیدی

 

تاریخچه ویروس X

MVX ابتدا در سال 1996 به عناون یک بیماری شبه‌ویروسی در چندین مزرعه قارچ بریتانیا مشاهده شد. نشانه‌های این بیماری اولین‌بار بصورت مناطق بدون پین در کمپوست و لکه‌های خالی از محصول در سطح بستر ظاهر شد. از این‌رو به بیماری لکه‌ای و سندرم لکه‌ای معروف شد.

تولیدکنندگان در ابتدا خیلی این بیماری ناشناخته را جدی نگرفتند تا اینکه این ویروس ایکس صنعت قارچ انگلستان را در سالهای 2000 و 2001 و بعد از آن بصورت جدی تحت تأثیر قرار داد. بطوریکه تنها در سال 2003 صنعت قارچ انگلستان بالغ بر 50 میلیون یورو که ناشی از کاهش شدید محصول و کیفیت آن و همچنین تعطیلی مزارع بود، متضرر شد.

این بیماری مرموز طی 6 سال بعد در کشورهایی نظیر هلند، لهستان، ایرلند و سایر کشورهای دارای صنایع بزرگ پرورش قارچ گسترش یافت و باعث تعطیلی بسیاری از مزارع شد!

علائم این بیماری در کشورهای مختلف یکسان نبود! بطوریکه “لکه‌های خالی” در بریتانیا شایع‌تر بود و “قهوه‌ای شدن کلاهک و تغییر رنگ آن” در ایرلند، هلند، بلژیک و لهستان شایع‌تر بود.

مفروضات اولیه این بود که این علائم به دلیل عفونت ویروس لافرانس است. تحقیقات در آن زمان روی ویروس لافرانس متمرکز شد در حالیکه تست‌ها، وجود این ویروس را شناسایی نکردند. این مشکل مجهول شروع به گسترش کرد تا اینکه سرانجام تست‌های ویروسی یک زنجیره ریبونوکلوئیک اسید دو رشته‌ای (dsRNA) را که قبلاً در قارچ‌ها دیده نشده بود، شناسایی کردند.

این ویروس را به علت ماهیت مشکوک و ناشناخته آن بنام ویروس X نامگذاری کردند.

 

ویژگی متمایز ویروس ایکس قارچ

اغلب ویروس‌ها در یک پوشش غلاف مانند قرار دارند که این خاصیت باعث آسیب پذیری آنها میشود. ولی ویروس X قارچ فاقد هرگونه غلاف است.
این ویروس‌ دارای پوشش پروتئینی نیست. ویروس X در تصاویر میکروسکوپ الکترونی، حالت لایه‌ای یا حلزونی را نشان می‌دهد. یعنی به نظر می‌رسد که چندین ویروس بهم چسبیده‌اند. در واقع ویروس اکس قارچ، کمپلکسی (ترکیب) از حداقل 5 ویروس مجزا است که عملکرد مرتبطی با یکدیگر دارند.

قارچ‌هایی که به بیماری ویروس ایکس مبتلا می‌شوند دارای dsRNA بوده و حدود ۲۶ رشته (باند) در آنها دیده می‌شود. این تعداد با باندهای موجود در دیگر بیماری‌های ویروسی کاملا متفاوت است.
در نتایج آزمایش بر روی نمونه‌ها ممکن است مقدار و محل آنها متغیر باشد. اما بطور کلی هرچه تعداد رشته‌ها بیشتر باشد، شدت بیماری ویروس اکس قارچ بیشتر خواهد بود.

از هنگام پیدایش ویروس ایکس قارچ خوراکی، وضعیت تشخیص این بیماری بسیار دشوارتر شده است. زیرا هیچ پیکره یا جسدی از ویروس ایکس یا بطور کلی هیچگونه بقایای ویروسی در میسلیوم قارچ مشاهده نشده است. تنها یکسری از مشخصات مواد ژنتیکی (RNA) مربوط به ویروس پیدا شده است. بطور کلی هنوز ویروس‌ اکس قارچ خوراکی کاملاً شناخته‌شده نیست.

همانطور که گفته شد معلوم نیست که بسیاری از باندهای dsRNA که در قارچ دیده شده مربوط به ویروس ایکس است یا ویروس‌های دیگر؟ اما به دلیل همزمانی وجود این رشته‌ها و ابتلای قارچ به بیماری ویروس x، فرض بر این است که پدیدار شدن این باندها به منزله‌ی ابتلای محصول به بیماری MVX است. در این حالت باید سریعاً اقدامات لازم برای کنترل بیماری انجام شود.

---

سویه های مختلف بیماری X

نتایج تحقیقات حاکی از وجود چندین ترکیب ژنوم ویروسی RNA از این بیماری است. اکنون 18 سویه (نوع ترکیب ژنوم ویروسی منحصر بفرد) از این بیماری شناسایی شده است.

اما این بیماری ویروسی دارای دو سویه اصلی رایج است:

1. MVX-PD (باعث اختلال در رشد پین‌ها)
2. MVX-BS (باعث قهوه ای شدن قارچ)

 

اختلال پین دهی قارچ (MVX-PD)

علامت اصلی MVX-PD اختلال در ظهور و رشد پین‌ها است که تولید اسپور را به تاخیر می‌اندازد. این تاخیر ممکن است کل محصول را تحت تاثیر قرار دهد. زمان این تاخیر می‌تواند بسیار متغیر باشد (1 تا بیشتر از 5 روز)

تکه های خالی روی بستر نشانه کلیدی اختلال شدید سنجاق (پین) است. کیفیت قارچ‌ها می‌تواند طبیعی به نظر برسد، اما تأخیر و کاهش تعداد پین‌ها باعث کاهش راندمان کشت و مزرعه خواهد شد.

علائم دیگری که در این سویه باید به آنها توجه کرد عبارتند از:

• باز شدن زودرس پشت قارچ
• اعوجاج کلاهک قارچ
• قابلیت نگهداری کم
• رنگ مایل به سفید قارچها
• کاهش عملکرد عمومی مزرعه بیش از آنچه که ناشی از تکه‌های خالی بستر است

 

قهوه ای شدن قارچ سفید (MVX-BS)

یکی دیگر از علائم متمایز MVX تغییر رنگ در قارچ سفید است. این سویه می تواند علائم زیر را به همراه داشته باشد.

• رنگ قارچ می‌تواند از کرم تا قهوه‌ای متغیر باشد
• گاهی اوقات فقط در یک فلاش رخ می‌دهد
• این اختلال ممکن است بر روی چندین قارچ در قفسه‌های جداگانه بروز کند (در اکثر موارد پخش میشود)
• این علامت ممکن است قبل از برداشت یا بعد از چیدن قارچ و  هنگام نگهداری در سردخانه ظاهر شود.
• جدا از تغییر رنگ، قارچ‌های آسیب‌دیده سالم به نظر می‌رسند.
• آزمایش ویروس نشان داده که قارچ‌های سفید بدون علامت همچنان می‌توانند با MVX آلوده باشند.

---

نحوه انتشار MVX

در حال حاضر دانش ما در مورد ماهیت بیماری ویروس ایکس قارچ و منشأ آن A. bisporus محدود است. اما درباره چگونگی انتشار این عفونت ویروسی داده‌هایی بدست آورده‌ایم که به شرح زیر است.

بیماری ویروس اکس معمولا از کمپوست فاز 3 آلوده به مزرعه راه پیدا می‌کند. کمپوست فاز3 از کمپوست فاز2 تشکیل شده است که درون تونل‌های ویژه با میسلیوم مستعمره شده است. کمپوست فاز3 در انتهای دوره تولید، از تونل خارج میگردد. سپس برای حمل و نقل به مزارع، بسته‌بندی و آماده میشود. این فرآیند منجر به شکستگی‌های زیادی در رشته‌های میسلیوم می‌شود. این مورد باعث میشود تا میسلیوم در برابر عفونت بسیار آسیب‌پذیر شود!

رشته‌های میسیوم پاره شده در ادامه می‌خواهند تا خود را ترمیم نمایند. در این هنگام ممکن است با عامل این بیماری آناستوموز (همجوشی هیف) انجام داده و راه انتقال و تکثیر MVX را هموار نمایند.

 

احتمال آلودگی ویروس X

• انتقال آلودگی می‌تواند در هر نقطه از آماده‌سازی کمپوست و کشت انجام شود.
• منابع اصلی انتشار این عفونت اسپور قارچ و قطعات میسلیوم آلوده در کمپوست فاز 3 و همچنین بقایای آلودگی بعد از تخلیه سالن است.
• ویروس X ممکن است در محیط بصورت نهفته باقی بماند و طی چند دوره محصول‌دهی نشانه‌ای ایجاد نکند. اما یک‌دفعه ظاهر شود.
• این بیماری از طریق آناستوموز (پیوند هیف) منتقل می‌شود. یعنی ارتباطات طبیعی بین میسلیوم بیمار و سالم در قارچ‌ها.
• هیچ ناقل خارجی برای این بیماری وجود ندارد. (هنوز شناسایی نشده)
• حتی آلودگی یک ناحیه کوچک، برای انتقال بیماری به میسلیوم سالم کافی است. سرعت حرکت ویروس از نقطه عفونت حداقل 2.5 متر (قطر 5 متر) در اولین آبیاری است.

 

 

طریقه آلودگی مزرعه به بیماری MVX

این بیماری مانند سایر بیماری‌های ویروسی از دو طریق پیوند و اتصال بین میسلیوم سالم و آلوده یا میسلیوم حاصل از جوانه زدن اسپورهای آلوده منتقل می‌شود. طبق نتایج تحقیقات، ویروس ایکس قارچ به دو صورت منقل میگردد.

• عمودی (بوسیله انتشار اسپورها)
• افقی (از طریق قطعات میسلیوم)

میزان انتقال افقی معمولاً بسیار بالا و 100% است؛ ولی میزان انتقال عمودی بسیار متغیر و بین 30 تا 100% می‌تواند باشد.

پس بخاطر داشته باشید، قطعات میسلیومی برجای مانده در دستگاه‌ها و لوازم مورد استفاده نیز می‌توانند منبع مهمی از بیماری‌های ویروسی باشند.

هنگامیکه میسلیوم‌های آلوده با میسلیوم سالم قارچ آناستوموز (پیوند هیف‌ها) می‌دهند، خاصیت رشد کم و ضعیف، به میسلیوم‌های سالم نیز منتقل میشود.

 

شناسایی ویروس اکس در مزرعه آلوده

شناسایی بیماری X را فقط با استفاده از تکنیک PAGE می‌توان انجام داد، که آزمایش بسیار زمان‌بر با نتیجه‌ متغیر است که باید برای اطمینان حداقل 2 بار این آزمایش‌ را تکرار کرد.

حتی با این وجود نیز ممکن است مقدار dsRNA مشاهده شده بسیار اندک باشد. برای شناسایی این 4 باند می‌توان از PCRs استفاده کرد.

در خصوص بیماری ویروسی اکس باید اذعان کرد به دلیل شک و شبهه بسیار، توضیحات کاملی نمی‌توان ارائه داد. این تردیدها و شبهات به این دلیل وجود دارد که هنوز در این بیماری، پیکره‌های ویروس در داخل میسلیوم‌های قارچ خوراکی و اندام‌های باردهی مشاهده و اثبات نشده است.

برای رفع این تردیدها، باید عوامل بیماری‌زا و علائمی که به بیماری‌های ویروسی منتسب می‌شود، مورد شناسایی و اثبات قرار بگیرد.

علت علائم بیماری ویروس x:

بدشکلی و بی‌کیفیتی قارچ تولیدی، یکی از مشخص‌ترین و بارزترین نشانه‌های بیماری ویروس ایکس است. این مورد حاصل از غلظت بسیار پایین ترکیب ژنتیکی dsRNA در قارچ‌های بیمار است.
(البته هنوز ارتباط این پدیده با علائم بیماری ایکس قارچ بطور دقیق مشخص نشده و در دست تحقیق است.)

یکی دیگر از ویژگی‌های این بیماری که ممکن است با سایر بیماری‌های ویروسی مشترک باشد، اختلال خوشه‌ای شدن محصول است. تغییر در نوع رشد و کاهش میزان رشد میسلیوم‌های قارچ خوراکی درون بستر کشت، می‌توان از علائم این بیماریباشند .

---

علائم بیماری ویروس ایکس

در برخی از فارم ها همه‌ی علائم بیماری MVX با هم ظاهر می‌شوند اما همیشه یک یا دو نشانه مشهودتر و واضح‌تر است.

لکه‌های خالی از محصول

ایجاد لکه‌های خالی از محصول به شکل گرد و نامنظم بر روی بستر، اولین علائمی است که دیده می‌شود. یعنی هیچ قارچی در این مناطق تولید نمی‌شود. این لکه ها با افزایش سن قارچ‌ها بیشتر بروز پیدا می‌کند.

در قفسه‌ها، نواحی فاقد قارچ بصورت الگوهای نامنظم نواری و چرخشی در کنار قفسه‌ها دیده می‌شود. البته قارچ‌هایی به ظاهر سالم در کنار این نواحی فاقد محصول وجود دارند. همچنین این نواحی خالی ممکن است بسیار وسیع باشد.

در آزمایش‌ها، با استفاده از کشت بافت قارچ‌های بیمار به سویه لکه، نمی‌توان دوباره محصول تولید نمود. شاید قارچ‌ها قابلیت رشد خود را در قسمت لکه‌ها از دست دهند اما در مواقعی در این نواحی نیز قارچ رشد می‌کند. البته ممکن است با 4 روز تأخیر همراه باشد.

ویروس ایکس موجب اختلال در عملکرد پین‌ها و رشد آنها می‌شود. درنتیجه آن همه‌ این علائم ظاهر می‌شود. شدت بیماری و علائم آن به غلظت بیمارگر یا زمان آلودگی بستگی دارد.

پشت‌باز شدن سریع قارچ

یکی از نشانه‌های این بیماری باز شدن کلاهک قارچ قبل از بالغ شدن است (Premature cap opening). این امر در بعضی مواقع به علت شکل گیری ناقص کلاهک روی می دهد. در بعضی مواقع نیز آسیب بیماری بقدری شدید است که باعث می شود کلاهک قارچ تشکیل نشود.

البته محصولاتی که دارای این بیماری هستند ممکن است تا زمان برداشت کاملاً سالم به نظر برسند. اما در زمان برداشت در حالیکه پرده آنها کاملاً بسته است، سریع پشت‌باز شوند. در برخی قارچ‌های بیمار، لبه‌های کلاهک حالت موج پیدا می‌کنند و در برخی دیگر لوله مانند می‌شوند.

این نشانه‌ها ممکن از در ابتدا در تعداد کمی از قارچ‌ها مشاهده شوند یا ممکن است کل فلاش را مبتلا کنند. این علائم معمولاً در فلاش دوم ظاهر می‌شوند. اما در هر سه فلاش ممکن است دیده‌شود.

تأخیر در برداشت محصول

ویروس اکس در مواردی میتواند سبب 4 روز تأخیر در شروع برداشت محصول شود. البته ممکن است علائم در دوره‌ی پین‌دهی ایجادشده و بدین ترتیب هیچ محصولی در این سالن تولید نشود!

قهوه‌ای شدن قارچ‌ها

یکی دیگر از علائم این بیماری ظهور قارچ‌های حنایی کم‌رنگ تا قهوه‌ای رنگ در میان قارچ‌های سفید است. گاهی این علائم کل کلاهک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما فقط برخی از مواقع دچار تغییر رنگ در قسمتی از کلاهک خواهد شد.

گاهی ممکن است تعداد قارچ‌های آلوده کم باشد یا حتی  ۴۰ تا ۸۰ درصد کل محصول را آلوده کرده باشد. گاهی شرایط محیطی، خصوصاً میزان تبخیر در میزان بروز این علائم تأثیر بسزایی دارد.

بدشکلی قارچ‌

این ویژگی علاوه بر این که در گروه علائم بیماری ویروس ایکس قرار می‌گیرد، بین این بیماری و سایر بیماری‌های ویروسی نیز مشترک است. از علائم دیگر این تغییر شکل، تغییر رنگ قرمز یا قهوه‌ای در محل اتصال ساقه به کلاهک است. این تغییر رنگ بعد از چیدن قارچ و گذشت زمان افزایش پیدا می‌کند.

همچنین کوتولگی قارچ‌ها نیز ممکن است در برخی مواقع رخ دهد.

---

پیشگیری و کنترل بیماری ویروس ایکس قارچ

تمرکز بر پیشگیری از ویروس قارچ X (و سایر بیماری ها) موثرتر است. زیرا پس از ایجاد کنترل، کنترل آن دشوارتر است. بهترین راه برای جلوگیری یا کنترل MVX اجرای اقدامات بهداشتی خوب است. شما باید استراتژی خود را برای سایت خاص خود بر اساس مناطق آسیب پذیر خود ایجاد کنید.

اولین قدم کاهش منابع بالقوه عفونت است که عبارتند از هاگ قارچ و قطعات میسلیوم از فاز 3 توده و محصولات نپخته. اینها را از فرآیندهای آسیب‌پذیر، مانند تخم‌ریزی، تخم‌ریزی و پوشش دهی حذف کنید.

برای کنترل این بیماری باید اقدامات مدیریتی که برای کنترل سایر بیماری های ویروسی در دستور کار قرار گیرد. از جمله این موارد میتوان نمونه های زیر را مثال زد.

• ضدعفونی هرباره ابزار و وسایل مورد استفاده در تمامی فعالیت‌های مجموعه
• از انتشار اسپور قارچ بیمار و گرد و غبار با استفاده از فیلترهای مناسب جلوگیری کنید.
• cook- out سالن‌ها پیش از تخلیه
• نگهداری خاک پوششی در محیطی پاک و جلوگیری از آلودگی آن

اقدامات مقابله با ویروس X

انجام اقدامات زیر نیز کارگشا خواهد بود.

عملیات فاز 2 و 3

• از جداسازی کامل سالن های تخم ریزی فاز 2 از مناطق تخلیه فاز 3 اطمینان حاصل کنید
• اطمینان حاصل کنید که تخم ریزی و تخلیه فاز 3 به طور همزمان انجام نمی شود
• از ماشین آلات برای جابجایی فاز 2 و فاز 3 کمپوست استفاده نکنید
• اطمینان حاصل کنید که تونل‌ها، قفسه‌ها یا سینی‌های فاز 3 که در آنها تخم‌ریزی انجام می‌شود، قبل از استفاده مجدد، بخارپز شده باشند.

فیلتراسیون و فشار هوا

• با نصب بالاترین درجه ممکن فیلترهای هپا، از استاندارد بالای فیلتراسیون تاسیسات فاز 2 و فاز 3، جلوگیری از ورود هوای بدون فیلتر اطمینان حاصل کنید.
• استفاده از فیلترهای HEPA در دریچه های ورودی و خروجی هوا.
• سالن‌های تخم‌ریزی را در فشار مثبت با هوای فیلتر شده، نگهداری کنید.
• سالن های تخلیه فاز 3 را در فشار خنثی نگه دارید
• اگر در حال پرورش قارچ باز هستید، اگزوزهای اتاق کشت را فیلتر کنید

پر کردن و پوشش

• پوشش را تحت حفاظت نگهداری کنید
• بلافاصله قبل از هر بار استفاده، تجهیزات پرکننده و پوشش را کاملاً تمیز کنید تا از آلودگی مجدد جلوگیری شود
• پر کردن و پوشش را در شرایط بدون گرد و غبار انجام دهید

عملیت cook-out

سالن پرورش قارچ را به همراه تمامی تجهیزات در پایان دوره کشت با حرارت بخار آب بپزید (65 تا 70 درجه سانتیگراد به مدت 12 ساعت)

نظارت بر کشت و محصولات زراعی

• اطمینان از سلامت مواد اولیه مخصوصاً کمپوست حاوی بذر ضروری می باشد.
• با ارسال نمونه برای آزمایش، سطوح ویروسی را در فواصل زمانی منظم کنترل کنید.

جلوگیری از گسترش بیماری

شیوع بیماری از محل اولیه می‌تواند تنها با یک ذره آلوده که از طریق هوا به سالنهای مجاور میرسد، گسترش یابد. در شیوع این بیماری ثابت شده که گرد و خاک محیط آلوده که از طریق هوا، کارکنان، وسایل نقلیه و تجهیزات انتشار می‌یابند، میتواند بیماری را منتقل کند. ضدعفونی دقیق وسایل نقلیه و تجهیزات از جمله مهمترین عوامل کنترل انتشار آلودگی است.

سایر اقدامات:

برداشت با دقت محصولات بیمار قبل از بازشدن کلاهک و انتشار اسپورها در محیط.

استفاده از نمک یا مواد ضدعفونی کننده در محلهای ورودی.

---

مولف:

گردآوری، ترجمه و تحریر توسط تیم رسانه هاگ
کپی تنها با ذکر منبع مجاز است.
منبع: archive.ahdb.org.uk و plantprotection.pl و sciencedirect.com