طمع بومیان برای قارچ ترافل (دنبلان) بلای جان جنگل هیرکانی و طبیعت گلستان

جنگل‌های هیرکانی با عمر تخمینی بین 25 تا 50 میلیون سال یکی از ارزشمند ترین جنگل ها و منابع طبیعی جهان به حساب می آید که در میراث یونسکو نیز ثبت شده است، علاوه بر زیبایی‌های بصری و تاثیرات مهم زیست محیطی، این جنگل ها فرصت بی بدیل از لحاض اقتصادی و مخصوصا در حوزه گردشگری و طبیعت گردی برای استان گلستان و کشورمون فراهم آورده است.

اما هنگامی می‌توانیم از ظرفیت‌های جنگل‌های هیرکانی استفاده کنیم که فعالیت‌های بشری در چرخه طبیعی آن خللی ایجاد نکند، یعنی فعالیت‌های انسان همسو با طبیعت و در راستای توالی اکوسیستم باشد و باعث ضربه زدن به چرخه طبیعت نشود.

اما متاسفانه در سال‌های اخیر خسارت‌های متعددی از سوی انسان‌ ها ( بومیان و گردشگران) به جنگل‌های هیرکانی وارد شده که از آن جمله می‌توان به چرای غیرمجاز دام ها در جنگل و مراتع اطراف، قطع درختان برای قاچاق چوب و تغییر کاربری جنگل به  اراضی کشاورزی، خراب کردن نمای جنگل‌ها با ساخت ویلا و مهمانسرا ، آتش سوزی های عمدی و غیره اشاره کرد.

اما در سال های اخیر یک پدیده مخرب جدید نیز به موارد بالا اضافه شده است که آن چیدن یا برداشت قارچ ترافل یا به زبان محلی های منطقه دنبلان کوهی است که این پدیده‌های نوظهور خسارت‌ های زیادی را برای جنگل‌های هیرکانی مخصوصا قسمت های واقع شده در استان گلستان به همراه داشته است.

قارچ ترافل را الماس سیاه هیرکانی مینامند اما گویا نفرین این الماس سیاه دامن خود جنگل های هیرکانی را گرفته است!

متاسفانه افزایش مشکلات معیشتی بومیان و طمع آنها با سودای کسب درآمد بیشتر از برداشت غیرمجاز قارچ ترافل یا دنبلان کوهی از جنگل های استان گلستان ( جنگل های هیرکانی) به چالش جدی و خطر بالقوه برای طبیعت استان گلستان تبدیل شده و میراث چند میلیون ساله جنگل های هیرکانی را به مخاطره انداخته است.

قارچ دنبلان به طور معمول در بهار و تابستان پای ریشه برخی از درختان جنگل رشد می‌کند و جنگل‌ های استان گلستان به ویژه در شرق استان از جمله شهرستان های گالیکش و لوه از جمله رویشگاه‌های این گونه قارچ زیرخاکی است. هر چند که این قارچ در مناطقی از مینودشت، علی‌آباد کتول و گرگان هم رؤیت شده است.

ساکنان بومی روستای لوه و روستاهای اطراف از شهرستان‌های گالیکش و کلاله هر روز صبح به تعداد بسیار زیاد با استفاده از وسایل نقلیه شخصی وارد جنگل‌های منطقه شده و با استفاده از ابزار فلزی ابتکاری (که یک طرف آن بیلچه و طرف دیگر آن چنگک است) به کندن زمین‌های جنگلی منطقه برای پیدا کردن قارچ مشغول می‌شوند.

شدت و تراکم حضور اهالی در سطح جنگل‌های منطقه به‌ حدی است که خاک کف جنگل در اکثر مناطق به‌ صورت شخم‌ زده دیده می‌شود و تردد اهالی در جاده‌های خاکی و جنگلی منطقه بسیار زیاد است.

قارچ ترافل و درخت همزیستی مسالمت‌آمیز دارند و قارچ با چسبیدن به ریشه درخت مواد مغذی و املاح مورد نیاز درخت را تامین می‌کند و ریشه هم جان‌ پناهی می‌شود برای رشد و تولید مثل قارچ و نبود هر کدامشان حکم نابودی آن دیگری است. برداشت قارچ ترافل یا دنبلان کوهی به صورت جدی به درختان و اکوسیستم جنگل‌ها و مراتع صدمه می‌زند زیرا این نوع قارچ فقط در پای ریشه درختان رشد کرده که با بیل زدن و برداشت آن ریشه درختان آسیب می‌بیند و در تماس مستقیم با هوا قرار میگیرد که در نهایت سبب خشک شدن درخت می‌شود!!!

برداشت قارچ دنبلان کوهی از اواسط اسفند ماه شروع می‌شود و تا اواخر شهریور ادامه می‌یابد. قارچ دنبلان کوهی یا ترافل سیاه که در عمق تقریباً ۳۰ سانتیمتری و در مجاورت ریشهٔ درختان و برخی گیاهان رشد می‌کند، شکلی غده ای شبیه به سیب‌زمینی دارد و اندازهٔ آن از یک فندق تا اندازهٔ یک پرتقال متغیر است. قیمت این قارچ کمیاب در خارج از ایران گاهی فراتر از چند هزار دلار برای هرکیلو گرم بوده است!!!

هرچند قبل از قارچ ترافل برداشت برخی گونه‌های دیگر قارچ مانند قارچ افرا یا قارچ زرد کیجا هم توسط بومیان رایج بود، اما هجوم بومیان یا گردشگران آن چنان نبود که خسارت زیادی به عرصه‌های جنگلی وارد کند. اما در مورد قارچ ترافل موضوع متفاوت است!!! قیمت بالای این قارچ سبب شده تا سودجویان تمام جنگل را به امید یافتن قارچ ترافل شخم زده و با این رویه علاوه بر تخریب گیاهان کف جنگل، آسیب به نهال‌ها و صدمه زدن به ریشه‌ها با تیشه و بیل، زادآوری و رشد طبیعی درختان اکوسیستم جنگلی را دچار آسیب جدی میکنند. برداشت این قارچ به‌ نوعی اشتغال جدید برای ساکنان شرق استان گلستان تبدیل شده است، بطوریکه این روزها تلاش بیشتر مردم منطقه برای برداشت آن مشاهده می‌شود. در سال های اخیر و مخصوصا از سال 1397 به بعد، جمع‌آوری قارچ ترافل یا دنبلان کوهی در شرق استان گلستان رواج زیادی پیدا کرده و پای دلالان زیادی را از شهرهای مختلف به‌‌ ویژه از تهران به استان گلستان باز کرده است. به طوری که می توان بازار سیاه خرید فروش آن را در کنار جاده های محلی مشاهده نمود.

غیر از تخریب خاک جنگل و خشکاندن درختان، برداشت غیراصولی این قارچ با چنگک و بیلچه که هم‌ اکنون سودجویان انجام می‌دهند، سبب می‌شود تا به مرور زمان نسل این قارچ زیرخاکی از بین برود. این قارچ با اسپور تکثیر شده و اگر قارچ نرسیده باشد و برداشت انجام شود، فاقد اسپور بوده و باعث می‌شود که منبع آن در آن نقطه از بین برود. وقتی قارچ نرسیده برداشت می‌شود از کیفیت ، ارزش ریالی و همچنین ارزش غذایی و دارویی پایین‌ تری برخوردار است؛ پس برداشت غیراصولی، بی‌رویه و خارج از زمان سبب می‌شود که ترشحات این قارچ انجام نشده و تولید مثل آن انجام نشود و در نتیجه تا دو یا سه سال آینده، نسل این قارچ در منطقه نابود خواهد شد.

این مساله باعث شده تا مسئولین منطقه نیز به فکر افتاده و عزم خود را به صورت جدی برای برخورد با این قضیه، جزم کنند که در همین راستا چندی پیش طبق اطلاعیه ای از سوی منابع طبیعی استان و دادگستری ممنوعیت برداشت قارچ ترافل از اراضی استان گلستان اعلام شد!!! اما مسئولین به این بسنده نکرده و طرح های دیگری از جمله کاشت نهال بلوط آغشته به قارچ ترافل به وسعت ۱۰ هکتار در شهرستان گالیکش را نیز اجرا کردند که طی آن بیش از 3000 اصله نهال کاشته شد و در سال آینده نیز این طرح ادامه خواهد داشت. اما شرط ادامه دار بودن رشد این قارچ در استان گلستان این است که مردم این منبع را یک ثروت ملی بدانند و از خاک، منابع طبیعی و گیاهان جنگل و منطقه حفاظت کنند که این امر با فرهنگ سازی درست و همچنین ایجاد اشتغال و بهبود شرایط اقتصادی مردم منطقه و حاشیه نشینان جنگل، محقق خواهد شد.

 

همچنین در همین مورد طی ما های اخیر برخورد های قانونی و بازداشت های زیادی نیز با متخلفین و سودجویان صورت گرفته است که از جمله آنها می توان بازداشت و دستگیری 103 قاچاقچی قارچ ترافل را بیان نمود. همچنین تاکنون برخوردهای متعددی با متخلفان در شهرستان‌های رامیان، کلاله، مراوه تپه، مینودشت و گالیکش انجام گرفته و تجهیزات آن‌ها ضبط شده است. اوایل سال گذشته نیز باند قاچاق ترافل وابسته به خارج از کشور که در استان گلستان فعالیت می‌کرد کشف و همه تجهیزات ، وسایل و قارچ های آنها ضبط شد.

البته تا چند سال پیش قیمت این قارچ به حتی کیلویی 20 میلیون تومان هم میرسید! اما از انتهای سال 1400 که برداشت آن ممنوع شد و کالای قاچاق محسوب میشود خوشبختانه قیمت آن افت کرده و حالا در بازار سیاه در محدوده 1 الی 2 میلیون تومان می باشد. البته سود اصلی را این وسط نه مردم محلی و جویندگان قارچ بلکه دلال ها و قاچاقچیانی میبرند که بدون زحمت و دردسر این قارچ را با قیمت نازل از بومیان خریده و آن را از مرزهای غربی خارج کرده و از طریق کردستان عراق به کشورهای اروپایی قاچاق می کنند و آنجا این قارچ ها را با قیمتی چند هزار دلاری به فروش می رسانند و از این راه درامدی میلیاردی دارند!!!

متاسفانه در چند سال اخیر آنش سوزی های عمدی هم به عوامل تخریب این جنگل ها اضافه شده است بصورتیکه متخلفین، آتش‌سوزی‌ های عمدی ایجاد می‌کنند تا حواس جنگلبان‌ها و محیط‌بانان را پرت کنند  و آنها را مشغول به مهار حریق کنند تا راحتتر بتوانند به تخرب جنگل ها در غالب برداشت ترافل و قطع درختان و … بپردازند.

ولی ممنوع کردن برداشت قارچ ترافل به تنهایی نمی تواند از قاچاق آن و تخریب منابع طبیعی جلوگیری کند و به همین علت سازمان منابع طبیعی استان گلستان طرحی برای صدور مجوز به متقاضیان برداشت قانونی و آموزش به بهره برداران و برداشت اصولی قارچ ترافل تهیه کرده است. در این طرح اداره منابع طبیعی شهرستان گالیکش برای بهره‌برداران محلی دوره‌های آموزشی برداشت قارچ دنبلان کوهی تدارک دیده و پس از گذراندن این دوره‌ها، برای آنها کارت و مجوز برداشت قارچ صادر می کند تا بتواند این برداشت متراکم را مدیریت کرده و جلوی افراد سودجو را بگیرد.

دارندگان کارت بهره‌ برداری فقط مجاز به برداشت قارچ ترافل در محدوده‌ تعیین‌ شده و زمان تعیین شده هستند. اقدام دیگر اداره منابع طبیعی منطقه تلاش برای استفاده از سگ‌های آموزش‌ دیده برای پیدا کردن این قارچ در کف جنگل است تا از بهم‌ خوردگی و شخم کف جنگل جلوگیری شود.

امیدواریم که با اجرای طرح های قانونی و همچنین فرهنگ سازی و آموزش های لازم و از همه مهمتر ایجاد اشتغال در منطقه و رسیدگی به وضعیت اقتصادی مردم منطقه دیگر شاهد صدمه دیدن و از بین رفتن جنگل های هیرکانی این میراث گرانبهای چند میلیون ساله نباشیم!!!

تهیه و تنظیم : تیم هاگ (رسانه تخصصی قارچ کشور)