آشنایی کامل با قارچ سم اسبی + آرایه شناسی

در این مقاله به آشنایی کامل با قارچ سم اسبی(قارچ نعل اسبی) می‌پردازیم.

آرایه شناسی قارچ سم اسبی(قارچ نعل اسبی)

• فرمانرو: Fungi
• بخش: Basidiomycota
• دسته: Agaricomycetes
• رده: Polyporales
• تیره: Polyporaceae
• جنس: Fomes
• گونه: F. fomentarius
• نام علمی: Fomes fomentarius
• نام انگلیسی: Horeses Hoof / Tinder Fungus
• نام چینی: Mudi

پراکنش در ایران: تاکنون وجود این قارچ از استان‌های مازندران، گلستان، گیلان، اصفهان، تهران، کردستان، کرمانشاه، خراسان و آذربایجان گزارش شده است.

زمان رویش قارچ سم اسبی

با توجه به این که اندام بارده قارچ، چندساله و مقاوم می‌باشد. بنابراین در تمام فصول سال قابل رویت است. اندام بارده چندساله، به شکل طاقچه‌ای با سم اسبی، به عرض ۲۵-۵ و به ضخامت ۲۵-۵ سانتی‌متر، بسیار سفت، سخت و چوبی است.

سطح اندام بارده قارچ نعل اسبی سخت و شاخی بوده و به وسیله‌ی ردیفی از شیارهای فرورفته و برآمده‌ی متحدالمرکز و با رنگ‌های متنوع‌ از کرمی خاکستری، خاکستری تا خاکستری قهوه‌ای پوشیده شده است.

بخش زیرین اندام بارده از مجموعه‌ای از منافذ گرد به قطر ۳/۰ میلی‌متر پوشیده شده است. سطح منافذ به رنگ قهوه‌ای روشن بوده و در اثر تماس تیره رنگ می‌گردند.

اسپورها

اسپورها بیضوی تا دوکی، غیرآمیلوییدی، به رنگ زرد قهوه‌ای و به اندازه ۵/۷-۴ * ۱۸-۱۲ میکرومتر می‌باشند. بازیدیوم‌های چهار اسپوری با قاعده‌ی متورم و به اندازه‌ی ۹-۶ * ۲۵-۲۰ میکرومتر دیده می‌شوند.

سیستیدیوم را در این گونه نمی‌بینیم. قارچ سم اسبی از جنبه‌های مختلف و متنوع دارای ویژگی‌های خاص و مهمی می‌باشد.

از نظر بیماری‌شناسی گیاهی، این گونه به عنوان یکی از عوامل مهم پوسیدگی سفید قلبی (White heart rot) بر روی درختان جنگلی مطرح است.

این قارچ دارای خاصیت آتش‌زنه بوده و به دنبال ضربات متعدد و مداوم ایجاد جرقه و آتش می‌نماید.

قدمت قارچ سم اسبی

براساس مستندات باستان شناسی، استفاده از این قارچ به عنوان ابزاری برای تولید آتش، سابقه‌ای بیش از ۱۲ هزار سال دارد.

بر این اساس، قطعاتی از قارچ به عنوان سنگ آتش‌زنه و اندام بارده قارچ با ایجاد حفره‌ای، به عنوان ابزاری برای انتقال آتش استفاده می‌شده است.

همچنین قارچ سم اسبی به عنوان یکی از قارچ‌های دارویی مطرح بوده و دارای ترکیبات زیستی مفید برای انسان است.

شاید این دو مشخصه‌ی اخیر این قارچ (به عنوان آتش‌زنه و دارو) آن را یکی از معدود لوازم همراه مرد یخی قرار می‌دهد.

همان گونه که در فصول قبلی این مجموعه ذکر گردید، در کنار جسد مرد یخی (Ice Man) یا مرد اُاِتزی (Oetzi) که به طرز شگفت‌انگیزی پس از ۵۰۰۰ سال به شکل کامل و دست نخورده در یخچال‌های طبیعی درهی ااتز آلپ در مرز بین ایتالیا و اتریش یافت شد، بقایای دو گونه قارچ یافت شد که یکی از این دو گونه قارچ F.fomentarius بود.

احتمالاً این قارچ برای این انسان ماقبل تاریخ از اهمیت خاصی برخوردار بوده است که آن را تا ارتفاع بالا با خود حمل کرده است.

بررسی دانشمندان ثابت کرد که مرد یخی قارچ سم اسبی را به عنوان ابزاری برای تهیه‌ی آتش با خود حمل می‌کرده است.

هر چند بر اساس برخی تئوری‌ها، احتمالاً همانند دیگر گونه‌ی همراه مرد یخی (Piptoporus betulinus)، قارچ F. fomentarius علاوه بر آتش‌زنه به عنوان یک قارچ دارویی همراه مرد یخی بوده است (Peintner, Péder and Pimpel1998).

خواص غذایی و دارویی قارچ سم اسبی

به نظر می‌رسد بقراط (پدر علم پزشکی نوین) برای نخستین بار در ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، به خواص دارویی قارچ Fomes fomentarius اشاره کرده است.

همچنین جراحان، آرایشگران و تن‌پرستان طی قرون متمادی از این قارچ در بند‌آوردن خون استفاده می‌کردند به طوری که در بسیاری از کتب طب باستان، از این قارچ با نام «Agaric of Chirurges» یا قارچ جراحان یاد شده است.

از این قارچ در درمان دردهای قاعدگی و هموروئید استفاده می‌کردند. در طب سنتی هند نیز از قارچ به عنوان کاهنده‌ی ادرار، ضد یبوست و مقوی اعصاب یاد می‌شود.

توجه به تاثیرات درمانی و معجزه‌آسای قارچ سم اسبی در درمان امراض مختلف، موجب شد که اقوام خانتی (Khanty) در سیبری و آینو (Ainu) در هوکایدوی ژاپن از دود ناشی از سوزاندن قارچ، در زمان بروز بیماری‌های مهلک و همه‌گیر، به منظور راندن شیاطین و اهریمن‌ها به عنوان عوامل ایجاد کننده این امراض استفاده می‌کردند. (Peintner, Pader andPümpel 1998).

طب سنتی

در طب سنتی چین باستان، از این قارچ در درمان امراض و اختلالات متعددی نظیر انواع بیماری‌های گوارشی، سیروز کبدی، التهاب و انواع سرطان‌ها استفاده می‌شد.

تحقیقات جدید نیز خواص آنتی‌اکسیدان، ضد دیابت و ضد التهاب قارچ را تأیید کرده است.

بر اساس تحقیقات توسط لی، تأثیر ترکیبات حاصل از قارچ F.fomentarius در فعالیت آنزیم‌های آنتی اکسیدانت و میزان قند خون در موش‌های آزمایشگاهی به اثبات رسید.

(2005 Lee) همچنین در تحقیق دیگری، تاثیرات ضد التهابی و آنتی انسی سپتیو عصاره‌ی متانولی قارچ نیز ثابت شد.

(2004,.Park et al) در بررسی دیگری که بر روی تاثیرات پلی ساکاریدهای قارچ بر روی سلول‌های سرطانی به انجام رسید مشخص گردید که اگزوپلی ساکاریدهای قارچ دارای تأثیرات قابل ملاحظه‌ای بر روی سلول‌های سرطان دستگاه گوارش در انسان موسوم به سلول‌های -SGC 7901 می‌باشند. (2008.Chen et al)