پرورش قارچ گانودرما یا ریشی چند سالی است که به یکی از مشاغل پردآمد تبدیل شده است. قارچ ریشی یا لینگزی یکی از قارچهای محبوب دارویی است که کاربردهای فراوانی دارد و امروزه تقریبا در اکثر نقاط جهان به عنوان یک مکمل دارویی فوق العاده موثر برای بهبود بیماریهای ناشی از اختلال سیستم ایمنی، درمان انواع مختلف سرطان، ناراحتی‌های پوستی و صدها مشکل دیگر از آن استفاده میشود.
امروزه کشت تجاری آن به شیوه سنتی و صنعتی در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران انجام میشود، و درآمدزایی بسیار خوبی برای فعالان این حوزه ایجاد کرده است. در این مقاله به شما آموزش می‌دهیم که چطور به عنوان یک تولیدکننده قارچ گانودرما یک مزرعه قارچ ریشی برای خود تاسیس کنید و محصولات با کیفیتی را به بازار عرضه نمایید.
تولید قارچ گانودرما به دلیل عدم نیاز به فضای وسیع کشاورزی و امکان کنترل دقیق دما، رطوبت و تهویه به عنوان یک کسب‌وکار خانگی نیز قابل راه‌اندازی و بهره‌برداری است. بنابراین امکان بهره‌برداری در فضاهای کوچک مانند گاراژ و یا زیرزمین با تجهیزات کنترل محیط (تهویه، رطوبت، و سیستم سرمایش، گرمایش) نیز فراهم است. این فعالیت می‌تواند باهدف تأمین بازار داخلی محلی و کسب درآمد محدود انجام شود.
روش تهیه کمپوست قارچ گانودرما
کمپوست مورد نیاز برای کشت قارچ ریشی، کمی با سایر قارچها متفاوت است. برای تهیه آن از چند نوع مواد گوناگون می‌توان استفاده کرد. اما بازدهی هرکدام متفاوت است.
ما در این مطلب بهترین فرمول و راحت‌ترین روش ساخت آن را به شما آموزش می‌دهیم.
مواد اولیه لازم برای تهیه کمپوست قارچ گانودرما
اجزای بستر کشت قارچ ریشی (فرمول پیشنهادی) به شرح زیر است.
- 80 الی 85% خاک اره درختان سخت‌چوب( بلوط، راش یا توس) یا کاه گندم خرد شده
- 13 الی 18% سبوس برنج یا سبوس گندم یا کنجاله سویا به عنوان منبع پروتئین و مواد معدنی
- 2٪ گچ کشاورزی برای تنظیم pH و جلوگیری از آلودگی
- آب (نسبت آب به کل مواد باید حدود 60 تا 65% باشد)
نکته: چیپس(خرده چوب) شاخه درخت توت سفید به عنوان بهترین مواد اولیه کمپوست گانودرما لوسیدوم در کشت صنعتی استفاده میشود. همچنین خاک اره درختان پهن برگ مانند انبه، صنوبر و نارگیل نیز بسیار مناسب هستند.
البته برخی مواقع از ترکیب چند چوب مختلف نیز استفاده میشود. (65 درصد خاک اره چوب سخت به همراه ترکیب تراشه‌های چوب متفرقه، پوسته‌های پنبه دانه یا باقیمانده زایلیتول) ولی متاسفانه این نوع خاک اره در ایران، چندان در دسترس نیست.
نکنه: خاک‌اره کهنه یا کپک‌زده راندمان محصول را کاهش میدهد. همچنین دقت کنید خاک اره حاوی ناخالصی(رنگ، چسب، مواد شیمیایی و …) نباشد. زیرا امکان دارد کل محصولاتان را خراب کند.
مراحل ساخت کمپوست قارچ ریشی:
روش تهیه شامل مراحل زیر است:
1- له کردن چوب درختان مورد نظر و سپس ضدعفونی کردن یا انجام سم‌زدایی بیولوژیکی آنها
2- مخلوط کردن تا دستیابی به ترکیب یکنواخت و یکدست (ترجیحا با دستگاه میکسر)
3- تزریق رطوبت: کمپوست باید کمی مرطوب باشد، البته نه خیلی خیس و نه خیلی خشک (میزان آب در محدوده 65 تا 75%). اگر رطوبت زیاد باشد، سبب ایجاد محیط بی‌هوازی میشود یا احتمال کپک‌زدگی بالا می‌رود. همچنین خشکی بستر نیز سبب ضعیف شدن میسلیوم قارچ خواهد شد.
4- تنظیم pH: اضافه نمودن 0.5 تا 1% درصد فسفات مونو پتاسیم و 0.2 تا 3% پودر گچ به همراه سولفات کلسیم و کربنات کلسیم برای تنظیم اسیدیته مخلوط به میزان مطلوب pH 6.5 (برای کشت گانودرما pH در محدوده 5.5 تا 7 باشد)
5- پر کردن کیسه ها: کمپوست داخل کیسه های پلاستیکی میریزیم (وزن هر کیسه 1 الی 1.5 کیلوگرم باشد). سپس در دهانه کیسه، پارچه کتانی قرار می‌دهند و با یک حلقه از جنس پلاستیک آن را می‌پوشانند.
6- ضدعفونی (استریل کردن): کیسه‌ها باید در اتوکلاو یا دیگ بخار با دمای 100 الی 121 درجه سانتیگراد به مدت 4 تا 6 ساعت استریل شوند. این مرحله حیاتی است و بدون آن، آلودگی حتماً محصول را خراب می‌کند.
7- سرد کردن کیسه‌ها: بعد از استریل‌سازی، کیسه‌ها باید در یک محیط استریل، خنک شوند تا آماده تلقیح بذر شوند.
سوالات متداول درباره تولید کمپوست گانودرما
آیا می‌توان از تراشه و خاک اره هر نوع چوبی استفاده کرد؟
خیر، چوب‌های نرم درختانی مثل کاج به دلیل وجود رزین، مناسب نیست.
چطور بفهمم رطوبت کمپوست مناسب است؟
یک مقدار کمپوست را بردارید و فشار دهید. اگر چند قطره آب خارج شد، رطوبت مناسب است.
آموزش رایگان پرورش قارچ گانودرما در 10 مرحله
پرورش قارچ گانودرما در یک محیط کوچک مثل انباری یا زیرزمین هم ممکن است. شما به تجهیزات زیاید برای این کار نیاز ندارید. با امکانات محدود و دقت عمل به راحتی میتوانید پرورش قارچ ریشی را انجام دهید. فقط یک چک لیست از هر چه ما به شما آموزش می‌دهیم آماده کنید تا در هنگام شروع فعالیت دچار فراموشی نشوید.
دوره رشد: فرآیند کشت و پرورش قارچ گانودرما حدود 4 ماه طول می‌کشد. ماه اول مرحله رویشی و سه ماه بعدی مرحله زایشی است.
میزان محصول: از هر تن کمپوست، می‌توان حدود 25 کیلوگرم گونه زرد گانودرما یا 15 کیلوگرم گونه قرمز برداشت کرد. (اعداد مذکور وزن قارچ خشک شده هستند.)
نکته: گونه زرد ریشی، هم رشد سریعتری دارد و هم محصول بیشتری میدهد (راندمان کشت گونه زرد 3 برابر، گونه قرمز است). البته گونه قرمز قیمت بالاتری دارد.
شرایط ایده‌آل برای رشد گانودرما: دمای اتاق در ماه اول باید 30 درجه سانتیگراد و رطوبت 80% باشد. در 3 ماهه دوم، دما باید 28 درجه سانتیگراد و رطوبت باید 90٪ باشد. میزان دی اکسید کربن در حدود 600 ppm کنترل شود. نور نیز باید بیشتر از 1500 لوکس باشد.
تجهیزات لازم برای کشت ریشی:
- هواساز
- بویلر
- چیلر
- کانال هوا پلاستیکی
- قفسه ها
- دستگاه های اندازه‌گیری CO2
- لوکس متر (نورسنج)
- دماسنج
گام اول) شرایط محیطی پرورش قارچ گانودرما چگونه است؟
اولین مرحله حفظ شرایط مناسب برای پرورش گانودرما است. برای پرورش این قارچ به دو فضای متفاوت نیاز دارید. یکی برای رویش میسلیوم و دیگری برای پرروش قارچ.
سالن اول به یک محیط مرطوب و تاریک با دمای 28 تا 32 درجه سانتی گراد نیاز دارد که البته گاه تا دمای 35 درجه هم پرورش قارچ ممکن است. آب و هوای گرم تابستان در ایران برای این کار مناسب است و بسیاری از تولیدکنندگان سنتی فقط در این فصل به تولید فراوان و سپس به انبار آن برای توزیع در فصل‌های دیگر می‌پردازند.
رطوبت در این سالن باید 65% و مقدار دی اکسیدکربن بالا باشد تا کیفیت محصول بهتری داشته باشیم، بنابراین به سیستم تهویه احتیاج ندارید.
در محیط دوم و در سالن اصلی به نور کمتر از 800 لوکس و رطوبت 95% نیاز خواهید داشت. میزان دی اکسید کربن بهتر است در حد 1500ppm نگهداری شود. این سالن بهتر است قفسه بندی شود تا سطح زیر کشت را سه الی چهار برابر کرد. جنس قفسه‌ها مهم نیست و می‌تواند به جز چوب از لوله‌های گالوانیزه یا قوطی نیز استفاده کنید.
سالن‌ها یا فضاهایی که به پرورش قارچ اختصاص میدهید باید این ویژگیها را داشته باشد:
- رطوبت محیط ثابت باشد
- دما در آن قابل کنترل باشد
- دیوارها گچی نباشند
- کف خاکی به کار نرود
- بهتر است در حداقل شرایط از دیوارها و کف سیمانی استفاده کرد. ولی جنس سرامیک از همه بهتر است.
گام دوم) بستر رشد قارچ گانودرما چیست؟
در ایران از سبوس گندم، کاه یا خاک اره برای ایجاد بستر پرورش قارچ گانودرما استفاده میکنند. در کشورهای دیگر دنیا با توجه به موقعیت جغرافیایی از قطعات چوب سخت هم برای این کار استفاده میکنند. افزودن 2 کیلو کلسیم فسفات و 2 کیلو کلسیم کربنات به ازای هر 100 کیلو وزن خشک خاک اره هم می‌تواند به کیفیت بهتر محصول کمک کند. بذرهای قارچ گانودرما که به راحتی در فروشگاه‌های آنلاین قابل تهیه هستند، را باید در این بستر قرار داد.
پس از تهیه مواد لازم برای بستر باید آنها را در کیسه‌هایی که برای پرورش قارچ گانودرما در نظر گرفتیم بریزیم. این کیسه‌ها باید از جنس پلی پروپیلین باشد و ابعاد آن کاملا به دلخواه و امکانات در اختیار شما است. بهتر است هر کیسه با 1 کیلوگرم یا 750 گرم از مواد بستر پر گردد. مهم ترین نکته در این مرحله استرلیزه بودن کیسه های پلاستیکی برای جلوگیری از هر گونه بیماری و دوختن یا پانچ کردن آن بعد از قرار دادن مواد در داخل آنها است.
گام سوم) چطور بستر را استرلیزه کنم؟
بستر را باید کاملا ضد عفونی کرد تا از رشد بیماریها و نفوذ ترکیبات سمی به داخل آن جلوگیری شود، در غیر این صورت ممکن است طرح پرورش قارچ گانودرما با شکست مواجه شود. برای این کار باید کیسه‌های حاوی بستر را به مدت دو ساعت در فشار 22 psi در اتوکلاو قرار دهید. سپس آنها را در مکانی کاملا بهداشتی قرار داده تا کیسه‌ها خنک شوند.
گام چهارم) بذر گانودرما را چطور بکارم؟
حالا نوبت ریختن بذر در داخل کیسه هاست. آنها را از قسمتی که دوخته‌اید در داخل کیسه بریزید. سعی کنید با یک چوب بذرها را به عمق چند سانتی متری هدایت کنید. سپس در کیسه را دوباره محکم کنید. مقدار بذر می‌تواند به اندازه 3 درصد وزن بستر در حالت خشک باشد، بیشتر از آن باعث میشود بذرهای شما مواد مغذی کافی برای رشد نداشته باشند، بنابراین زیاده‌روی نکنید.
گام پنجم) در دوره کمون (نهفتگی قارچ) چه کنم؟
ابتدا باید کیسه‌ها را در محلی تاریک و مرطوب با دمای مطلوب و شرایط محیطی که در ابتدا گفتیم قرار دهید. پس از گذشت دو یا سه هفته می‌توان شاهد رویش میلیون‌ها میلسیوم قارچ گانودرما بود که در هر کیسه رشد کرده‌اند. شما در این مدت فقط کافی است که رطوبت محیط را با اسپری 4 یا 5 بار آب در روز حفظ کنید. رطوبت باید 65% باشد.
گام ششم) چه زمانی سر کیسه‌ها را باز کنم؟
وقتی که میلیسیوم‌های قارچ نیمی از کیسه را گرفته باشند، وقت آن رسیده که قسمت بالای کیسه را باز کنید تا قارچها فضای بهتری برای رشد داشته باشند. زودتر یا دیرتر باز کردن سر کیسه ممکن است به کاهش کمیت مقدار قارچ ریشی شما تمام شود. پس به موقع در آنها را باز کنید.
گام هفتم) کی کیسه‌ها را به سالن رشد قارچ منتقل کنم؟
وقتی سر کیسه‌ها را باز کردید وقت آن است که آنها را به سالن اصلی پرورش قارچ منتقل کنید. کیسه‌ها باید به صورت منظم در قفسه‌ها یا بسترهای زمینی چیده شوند. در سالن جدید کیسه‌ها را باید روزانه حداقل دو بار آبیاری کرد و اجازه نداد که رطوبت به زیر 85 درصد برسد. حداقل یک هفته باید در این سالن صبر کنید تا کلاهکهای زیبای قارچ گانودرما نمایان شود. کنترل شرایط محیط مهمترین کار شما در این مدت است.
گام هشتم) چه زمانی شروع به برداشت اولیه کنم؟
شما به عنوان یک تولیدکننده برای پرورش قارچ گانودرما باید فرد صبوری باشید. زیرا مراحل رشد این قارچ کم است. وقتی کلاهک قارچ آشکار شد و نوار سفید رنگ اطراف آن محو گردید، زمانی است که میتوانید اولین قارچهای خود را بچینید. در این حالت باید میزان رطوبت به را به 80 درصد و مقدار دی اکسید کربن را به 1000 ppm برسانید. در غیر این صورت قارچها خراب خواهند شد.
وقتی که رنگ کلاهک قرمز یا قهوه‌ای شد، باید قارچ را بچینید. زمان چیدن قارچ گانودرما حدودا یک ماه پس از کاشت است. بنابراین به اندازه لازم صبر کنید.
اگر می‌خواهید کلاهک‌ها ضخیم‌تر شوند میتوانید شرایط محیط را به رطوبت 60% و دمای 25 درجه برسانید، ولی دی اکسیدن کربن 1000 ppm و نور 800 لوکس محیط را حفظ کنید.
گام نهم) بعد از برداشت اولیه چه کنم؟
بعد از برداشت اولیه محیط را کاملا تمیز و پاکسازی کنید و شرایط محیطی را به حالت اولیه برگردانید. به این ترتیب دوباره میتوانید شاهد رشد قارچها باشید و منتظر برداشت محصول دوم بمانید. سپس مجدد شرایط گام هشتم پرورش قارچ گانودرما را انجام دهید تا دیگر بذری برای رشد باقی نماند.
گام دهم) با قارچهای برداشت شده چه کنم؟
از مزایای قارچ ریشی یا گانودرما این است که نیازی نیست آنها را تازه به بازار عرضه کنید. عموما این قارچها را خشک میکنند. بهتر است این کار بلافاصله پس از برداشت صورت گیرد. خشک کردن قارچ در دمای ۳۵ درجه و زیر ۵۰ درجه انجام میشود. میتوانید آن را به صورت کامل، قطعه قطعه یا پودر شده در آورید. این بستگی به بازار هدف و مشتریان شما دارد. سپس آن را در جای خشک و خنک نگهداری کند.
چالش‌ها و مشکلات پرورش قارچ گانودرما
پرورش قارچ گانودرما در مقایسه با قارچ خوراکی دکمه‌ای دارای چالش‌های فنی و بازاریابی مخصوص به خود است.
چالش فنی محیط پرورش
بستر کشت این قارچ دارای حساسیت‌های زیادی بوده و مستعد برای رشد کپک‌ها و باکتری‌های مخرب است، لذا محیط استریل شده از ضروریات این بخش است. همچنین کنترل نور، دما و رطوبت یکی دیگر از چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان است که نصب دستگاه‌های دقیق اندازه‌گیری را می‌طلبد. مدیریت کنترل دی‌اکسیدکربن در طول دوره ۶ماهه رشد (در مقابل دوره کوتاه ۲ماهه قارچ دکمه‌ای) یکی دیگر از چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان است.
چالش کیفی و دارویی
شما یک محصول دارویی را تولید می‌کنید؛ بنابراین کیفیت بیوشیمیایی محصول از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حفظ خواص درمانی آن، میزان غلظت مواد موثر در قارچ و زمان صحیح برداشت محصول بسیار مهم است. همچنین مراحل بعد از برداشت شامل خشک‌کردن و فراوری آن باید بادقت بسیار بالا انجام شود.
چالش‌های تجاری و بازار
باوجود تقاضای روبه‌رشد، بازار گانودرما هنوز به پایداری کامل نرسیده است. محدودیت بازارهای خرید داخلی به دلیل نهادینه‌نشدن خرید محصولات این قارچ از طرف مردم، فعالیت کم شبکه‌های اجتماعی برای معرفی این محصول و حمایت کم دولت از بخش صادرات از مهمترین چالش‌های این بخش است.
مطلب پیشنهادی: طریقه مصرف قارچ گانودرما
آموزش و ترویج کشت قارچ گانودرما در ایران
در سال‌های اخیر به دلیل توجه بیشتر به کشت قارچ گانودرما دوره‌های مختلف آموزشی و کارگاه‌های تخصصی برای علاقه‌مندان به کشت این قارچ اجرا شده است. این دوره‌ها با کمک اساتید دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و نیز حضور شرکت‌های خصوصی در زمینه توسعه کشاورزی و گیاهان دارویی انجام شده است.
نتیجه گیری:
کشت قارچ گانودرما به دلیل خاصیت انبارکردن، استفاده از تمام قسمت های قارچ، ضایعات صفر درصد و ارزش سودآوری بالا یکی از ارزشمندترین انواع قارچ ها برای کشت صنعتی و عرضه به بازار بین المللی و داخلی است. کشت این قارچ می‌تواند یک فرصت سودآور برای علاقه‌مندان به گیاهان و قارچهای دارویی و نیز کسب درآمد بهتر باشد.
از قارچ گانودرما برای مصارف مختلف مثل چای گانودرما، قهوه گانودرما، یا مکمل‌های مختلف استفاده میشود و اهمیت بسیار زیادی در صنایع دارویی دارد. به همین دلیل شما بازار فروش خوبی برای ارائه این محصول خواهید داشت.
مولف:
گردآوری، ترجمه و تالیف توسط تیم رسانه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.
منابع: intelmarketresearch.com و pmc.ncbi.nlm.nih.gov و verifiedmarketresearch.com و datahorizzonresearch.com
آموزش تولید و پرورش قارچ را در هاگ دنبال کنید.
