عوامل پرورش قارچ: اسپان، بستر کشت، محیط رشد
کتاب راهنمای پرورش قارچ صدفی (بخش دوم /فصل یک)
کتاب راهنمای پرورش قارچ صدفی (بخش دوم /فصل یک)
در بخش پیش درباره چیستی قارچ و چرخه زندگی آن صحبت کردیم. اکنون می‌خواهیم درباره مقدمات و عوامل پرورش قارچ خوراکی کمی بیشتر بدانیم.
سه عامل پرورش قارچ
اگر به تولید قارچ خوراکی علاقه‌مندید، باید عوامل پرورش قارچ را بدانید و با اثر آن در مقدار تولید و نوع تحصیل آن آشنا باشید. اکنون این عوامل را بررسی می‌کنیم:
اسپان
اسپان (spawn) در قارچ، مثل دانه در گیاهان است و بر خلاف هاگ (اسپور: spore) مرحله‌ای است که میسلیوم در بستری مانند ذرت، جو یا خاک اره رشد کرده است. درست است که چرخه زندگی قارچ از هاگ شروع می‌شود ولی پرورش دهندگان قارچ، از اسپان به جای هاگ استفاده می‌کنند تا جلوی تغییرات و جهش‌های احتمالی را بگیرند.
کیفیت اسپان یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل برای داشتن یک محصول است. بنابراین، پرورش‌دهندگان قارچ باید از اسپان واجد شرایط برای تولید تجاری استفاده کنند. یک اسپان مناسب باید ویژگی‌های سویه را حفظ کند و توسط کشت‌های فرعی به راحتی تکثیر شود. سویه‌های جدید با روش‌های ژنتیکی مانند تغییر و جفت‌گیری ایجاد می‌شوند.
انواع مختلفی از اسپان مانند چهار مدل غلات، خاک اره، چوب‌پنبه و مایع در بازار در دسترس علاقه‌مندان است که در زیر شکلهای مختلف آن را می‌بینید:
بستر کشت
قارچ ها را می توان بر اساس الگوی منطقه رشد آنها به 3 دسته طبقه‌بندی کرد: ساپروفیت‌ها، انگل‌ها یا میکوریزا. رایج‌ترین قارچ‌هایی که رشد می‌کنند ساپروفیت‌ها هستند، که تجزیه‌کننده‌های اکوسیستمی محسوب می‌شوند که روی مواد آلی مانند چوب، برگ و کاه در طبیعت رشد می‌کنند.
مواد خام را می‌توان به عنوان بستر برای تجزیه‌کننده‌های اولیه مانند قارچ صدفی و انوکیتاک که دارای آنزیم‌های لیگنوسلولزی هستند استفاده کرد. از طرف دیگر، تجزیه‌کننده‌های ثانویه مانند قارچ دکمه‌ای یا قارچ حصیری نیاز به بستری دارند که توسط باکتری‌ها یا سایر قارچ‌ها تجزیه شده باشد.
قارچ برای تامین منابع غذایی به کربن، نیتروژن و ترکیبات معدنی نیاز دارد و مواد مغذی اصلی آن منابع کربنی مانند سلولز، همی سلولز و لیگنین است. بنابراین، بیشتر مواد آلی که شامل این مواد باشند را می‌توان به عنوان بستر قارچ استفاده کرد. به عنوان مثال می‌توان به پنبه، پوسته پنبه دانه، ذرت، ضایعات نیشکر، خاک اره و غیره اشاره کرد.
با این حال، مقدار مورد نیاز هر یک از منابع تغذیه‌ای با توجه به گونه‌های قارچ متفاوت است. به عنوان مثال، قارچ دکمه‌ای (Agaricus bisporus) به منبع نیتروژن نسبتاً بالایی نیاز دارد، بنابراین نسبت C/N بهینه کمپوست قارچ دکمه‌ای 17 است. از طرف دیگر، قارچ صدفی و شیتاکه به نیتروژن کمتر و منبع کربن بیشتری نیاز دارند.
میسلیوم قارچ آنزیم های گوارشی را در بستر ترشح می کند و مواد مغذی محلول را جذب می‌کند. سلولز، منبع تغذیه‌ای اصلی قارچ یکی از فراوان‌ترین مواد آلی روی زمین است، اما آنزیم گوارشی آن سلولاز متعلق به چندین میکروارگانیسم از جمله قارچ‌ها است.
به همین دلیل است که قارچ به عنوان یک منبع غذایی مهم در نظر گرفته می‌شود، زیرا این تنها قارچ است که سلولز را حل و جذب می‌کند و به غذای بشر تبدیل می‌نماید. قارچ به شدت تحت تأثیر اسیدیته بستر است. مقدار pH بهینه بستر بین 6 تا 8 متناسب با گونه‌های قارچ متفاوت است.
محیط رشد
آخرین عامل مهم برای رشد قارچ، فراهم کردن محیط مناسب برای رشد رویشی و زایشی است. قارچ‌ها که توسط یک لایه پوست محافظت نمی‌شوند، به راحتی تحت تأثیر شرایط رشد خود قرار می گیرند. پس می‌توان گفت موفقیت یا عدم موفقیت در پرورش قارچ به کنترل شرایط رشد بستگی دارد. عوامل محیطی مؤثر در پرورش قارچ عبارتند از دما، رطوبت، نور و تهویه که مقدار بهینه هر کدام از آنها در مرحله رویشی با سطح زایشی متفاوت است.
میسلیوم قارچ بسته به گونه آن می‌تواند بین 5 تا 40 درجه سانتیگراد زنده بماند. میسلیوم قارچ در محدوده دمایی بین 20 تا 30 درجه سانتیگراد به خوبی رشد می‌کند. پین‌ها در دمای 10-20 درجه سانتیگراد تشکیل می شوند که 10 درجه سانتیگراد کمتر از رشد میسلیوم‌ها هستند.
بیش از 80 درصد بدن میوه را آب تشکیل می‌دهد. رطوبت بستر باید 60 تا 75 درصد و رطوبت لاگ، 35-45٪ است. در طول باردهی، سطوح مختلف رطوبت نسبی، از 80 تا 95 درصد، در مراحل اولیه، میانی و آخر مورد نیاز است. اگرچه میسلیوم ها می‌توانند بدون نور رشد کنند، برخی از گونه‌ها برای تشکیل بدن میوه به نور نیاز دارند.
قارچ‌ها به عنوان موجودات هوازی در طول رشد به هوای تازه نیاز دارند، اما تهویه برای مرحله تولید مثل بیشتر مورد نیاز است. مهم نیست که چقدر بستر استعمار شده باشد، اگر در باروری شکست بخورد بی فایده است. بنابراین ایجاد شرایط بهینه برای انتقال از مرحله رویشی به مرحله زایشی برای کشت موفق قارچ بسیار مهم است.
در خاتمه، در میان سه عامل، مهمترین عامل کنترل محیطی است. با حفظ شرایط بهینه در هر مرحله رشد و برای هر گونه، پرورش دهندگان می توانند عملکرد مطلوب قارچ با کیفیت را تولید کنند.
اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری درباره مقدمات پروش قارچ داشته باشید، میتوانید به مقاله مراحل پرورش قارچ خوراکی از ۰ تا ۱۰۰ برای تازه کارها مراجعه کنید، در صورتی که در این زمینه سئوالی دارید میتوانید در قسمت تالار گفتگو سئوال خود را مطرح کنید تا متخصصان به شما پاسخ دهند.
