کنترل بیماری قارچی درختان بلوط

کنترل بیماری قارچی درختان، بیماری “زغالی بلوط” یا “خشکیدگی بلوط” در سال‌های اخیر منجر به زوال تدریجی و مرگ تعداد زیادی از درختان بلند “مازو” در جنگل‌های شمال کشور به‌ خصوص شرق هیرکانی شده است. محققین ایرانی، برای کنترل این بیماری، روش‌های زیستی را در کنار روش‌های شیمیایی آزموده‌اند.

عامل این بیماری قارچی درختان، قارچی بانام ” B. mediterranea ” است که در مناطقی با آب‌ و هوای مدیترانه‌ای و نیمه مدیترانه ای به علت ایجاد شانکر یا زخم‌های زغالی، به یکی از مشکلات اصلی جنگل‌های بلوط جهان به‌خصوص مناطقی که دچار تغییرات آب و هوایی شده‌اند، تبدیل‌ شده است.

علائم بیماری زغالی بلوط

علائم بیماری قارچی درختان در درختان آلوده به این صورت است که بخشی از پوست به‌تدریج لایه‌ لایه شده و به‌راحتی از تنه درختان جدا می‌شود. یکی از روش‌های مدیریتی بیمار گرهای گیاهی، کنترل بیولوژیک یا زیستی در کنار استفاده از قارچ‌کش‌ها است. یکی از موفق‌ترین و پرکاربردترین عامل در کنترل بیولوژیک، گونه‌های مختلف نوعی قارچ به نام “تریکودرما” است. گونه‌های این جنس، قارچ‌هایی با پراکنش وسیع هستند که در خاک، مواد گیاهی، مواد در حال پوسیدن و روی چوب یافت می‌شوند.

کشف

فعالیت ضد قارچی این میکروارگانیسم‌ها از سال ۱۹۳۰ میلادی شناخته شد. از آن‌ها به‌عنوان قارچ‌کش‌های بیولوژیک، افزایش‌دهنده رشد گیاه و فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید استفاده می‌شود. به‌منظور شناخت بیشتر خاصیت کنترل عوامل بیماری‌زای گیاهی توسط این موجودات زنده و مقایسه آن با سایر عوامل کنترلی، گروهی از محققین ایرانی، دست به پژوهش زده‌اند.

نمونه پارک جنگلی قرق

محققین برای انجام پژوهش، نمونه‌برداری را از “پارک جنگلی قرق” واقع در فاصلهٔ ۲۳ کیلومتری گرگان انجام دادند. نمونه‌برداری به‌ صورت کاملاً تصادفی انجام شد و قطعات پوست تنه از درختان دارای علائم بیماری زغالی جداشده و به آزمایشگاه منتقل شدند. سپس تأثیر سه گونهٔ مختلف از قارچ تریکودرما روی رشد عامل بیماری زغالی در شرایط کشت درون شیشه‌ای موردبررسی قرار گرفت. همچنین اثر غلظت‌های مختلف قارچ‌کش‌های شیمیایی “اکسی کلرایدمس”، “پروپیکونازول”، “کاربندازیم” و “متالاکسیل- مانکوزب” نیز بر عامل بیماری در شرایط کشت درون شیشه‌ای بررسی شد و با قارچ تریکودرما مقایسه شد.

قارچ تریکودرما

نتایج بررسی‌ها بیماری قارچی درختان نشان داد که هر سه گونهٔ آزمایشی از قارچ “تریکودرما”، در آزمون کشت متقابل و تأثیر مواد فرار، دارای تأثیری مثبت در بازدارندگی از رشد قارچ بیمارگر هستند. همچنین نتایج حاکی از آن است که قارچ‌کش شیمیایی پروپیکونازول در غلظت‌های ۵۰ و ۱۰۰ پی­پی­ام و کاربندازیم با غلظت ۱۰۰ پیپی‌ام بیشترین درصد بازدارندگی (۱۰۰ درصد) را در بین غلظت‌های قارچ‌کش‌های شیمیایی داشته‌اند. ولی قارچ‌کش‌های متالاکسیل مانکوزب و کوپراکسی کلراید تأثیر خاصی در کنترل بیماری زغالی بلوط نشان ندادند.

استفاده ناصحیح از سموم

الله‌وردی محمد زاده، محقق دانشکده علوم جنگل دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و همکارانش در خصوص این نتایج می‌گویند: «روش‌های کنترل شیمیایی بیماری‌های گیاهی، همواره به دلیل تأثیر محسوس و سریع آن‌ها موردتوجه بیشتری قرار گرفته‌اند. سموم شیمیایی شامل انواعی از قارچ‌کش‌ها، باکتری‌کش‌ها و نماتودکش‌ها هستند که اغلب آن‌ها به کمک روش‌های شیمیایی از ترکیبات آلی و معدنی به وجود می‌آیند. درحالی‌که برخی از آن‌ها نیز منشأ بیولوژیک داشته و به‌عنوان متابولیت یک موجود زنده شناخته می‌شوند».

استفاده از قارچ

به اعتقاد این محققان، یک قارچ‌کش مناسب باید ضمن داشتن سمیت زیاد برای عامل بیماری در غلظت پایین، برای گیاه میزبان سمی نبوده و اثرهای جانبی کمی روی جانداران غیر هدف داشته باشد. همچنین از منظر اقتصادی استفاده از آن توجیه‌پذیر بوده و احتمال بروز مقاومت در آن کم باشد.

عوامل بیولوژیک

محمد زاده و همکارانش ادامه می‌دهند: «روش‌های کنترل بیولوژیک، مانند آنچه در آزمایش ما و به کمک قارچ‌های گونه تریکودرما انجام شد، ممکن است در مقایسه با روش‌های کنترل شیمیایی، از کارایی پایین‌تری برخوردار باشند، اما باید در نظر داشت که عوامل بیولوژیک به‌شرط سازگاری، از دوام بیشتری در اعمال اثر برخوردار بوده و به حفظ تنوع زیستی کمک می‌کنند. ولی موانع موجود درزمینه‌های تجاری‌سازی عوامل بیولوژیک، سبب جلوگیری از تولید انبوه آن‌ها شده است. به نظر می‌رسد که عدم استفاده وسیع از عوامل بیولوژیک انعکاس‌دهنده این واقعیت است که اقدامات کافی درزمینهٔ شناسایی، آزمودن و بهینه‌سازی کاربرد آن‌ها صورت نگرفته است».

کنترل بیولوژیک

این محققین که نتایج پژوهش آن‌ها درباره بیماری قارچی درختان، در فصل‌نامهٔ «پژوهش و توسعه جنگل» و به‌صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی منتشرشده است، می‌گویند: «با استناد به نتایج حاصل از این تحقیق و دیگر پژوهش‌های انجام‌گرفته در رابطه با نقش عوامل کنترل بیولوژیک، می‌توان دریافت که این عوامل قادرند به‌طور موفقیت‌آمیزی رشد بیمار گر را مهار کنند، ازاین‌رو می‌توان از آن‌ها در آزمایش‌های گلخانه‌ای و سپس عرصهٔ جنگلی به‌منظور کنترل قارچ عامل پوسیدگی زغالی استفاده کرد. در این پژوهش مشخص شد هر سه گونهٔ مورداستفاده از قارچ تریکودرما، از توانایی مناسبی در بازدارندگی از رشد بیمار گر زغالی که خود، نوعی قارچ است برخوردار هستند».