کنترل افت قیمت قارچ در بازار، از سرعت خود بکاهید
برای جلوگیری از افت قیمت قارچ در تمام دنیا تولید محصول را مدیریت می‌کنند
کنترل افت قیمت قارچ در بازار، از سرعت خود بکاهید. حتما بارها با تابلوی از سرعت خود بکاهید در خیابان مواجه شده‌اید. این تابلو یک هشدار برای راننده و به منظور حفظ امنیت راننده و سرنشینان طراحی و در محل تعبیه شده است و در هنگام مشاهده آن لازم است، راننده سرعت خود را مطابق استاندارد کاهش دهد.
فعالان صنعت قارچ هم، که رانندگان خودروی صنعت قارچ کشور هستند، باید به تابلوهای راهنمایی و رانندگی این صنعت توجه کنند. یک تابلوی مهم که در روزهای پایانی سال در مسیر تولید نصب شده، تابلوی از سرعت خود بکاهید است. در صنعت قارچ هر ساله و با توجه به روزهای پایانی سال، با افت شدید قیمت محصول (قارچ) مواجه هستیم؛ که متاثر از عوامل زیادی همچون کاهش صادارت، افزایش تولید، و رکود بازار می‌باشد.
آمار و ارقام در سالهای گذشته نشان داده که به جز در سالهای انگشت‌شمار مثل سال 1399 آغاز کوید 19(شیوع کرونا) که با انسجام و همدلی در صنف قارچ صورت پذیرفت در اکثر مواقع با رکود و کاهش شدید قیمت قارچ مواجه بوده‌ایم. تجارب سالهای قبل با توجه به آمار و میانگین قیمتهای فروش که در همین سایت و در بخش نمودارهای قیمت قارچ به ما این هشدار را میدهد که با کنترل افت قیمت قارچ از سرعت خود در تولید کاسته و امنیت بازار را برای تثبیت قیمتها فراهم نماییم.
تله تار عنکبوت
متاسفانه اقتصاد ایران به طور مکرر در بخش کشاورزی به ویژه پرورش قارچ دچار الگوی تار عنکبوتی میشود. این الگو نمایانگر این است که در یک مقطع به دلیل سقوط قیمت محصول نهایی، مزرعه‌داران تصمیم به کاهش تولید و یا توقف در تولید می‌گیرند و در مقطع بعدی به دلیل کمبود محصول، افزایش قیمتها را در پی دارد و دوباره افراد وارد چرخه تولید می‌شوند. به این ترتیب در یک تار عنکبوت اسیر شده و مرتب این چرخه معیوب را ادامه داده که به قیمت فنا شدن سرمایه‌ها و انگیزه‌های بسیاری از افراد خوش‌فکر و توانای جامعه تا سالهای بعد خواهد شد.
هم‌اکنون زمان زیادی تا اسفند ماه، و آغاز سیکل مجدد نزول قیمت قارچ، به دلیل عرضه مازاد قارچ در بازار، نمانده و به نظر می‌رسد کسی به فکر فرار از این تارهای تنیده مخوف که هر سال در همین برهه بسیاری از تولیدکنندگان را زمین‌گیر می‌کند، نیست. این کاهش قیمت حتی زیر قیمت تمام شده برای تولید محصول، گاه باعث بسته شدن همیشگی یک مزرعه و حذف دائمی تولیدکننده از عرصه پرورش قارچ خوراکی میشود.
اثر مازاد قارچ بر قیمت نهایی
زمانی که مقدار عرضه محصول شرکت‌ها بیشتر از مقداری باشد که در بازار مشتری وجود دارد (عرضه بیش از تقاضا)؛ مشکل بار مازاد به وجود می‌آید. عموما در این هنگام شرکت‌ها با یک راهکار نادرست به دلیل ماندگاری کم این محصول مغذی و پرزحمت دست به کاهش قیمت زده تا مازاد عرضه را بفروشند. با ارائه قیمتهای پایین‌تر، به صورتهای مختلف، تقاضا را بیشتر کرده و این کار را ادامه می‌دهند تا مقدار مازاد بار به پایان برسد.
در زیر نموداری برای نشان دادن چگونگی فروش مازاد قارچ در بازار ارائه شده است. در این مثال افزایش عرضه بدون افزایش تقاضا منجر به وجود بار مازاد شده و باعث گردیده تولیدکننده قیمت استاندارد را به P1 کاهش میدهد تا تعادل برقرار شود.
به این ترتیب همان طور که اختلاف نمودارهای عرضه S1 و S2 نشان میدهد، تولیدکننده برای به دست آوردن سود نهایی یکسان، مجبور به فروش محصول بیشتری خواهد بود تا بتواند با تقاضای بازار (D) خود را تطبیق بدهد.
خطرات کاهش قیمت قارچ
در صورت بروز کاهش قیمت قارچ، خطرات متعددی بازار قارچ و تولیدکنندگان و فعالان این صنعت را تهدید خواهد کرد که جبران آن بسیار دشوار و گاه نشدنی است. مهمترین این خطرات را می‌توان چنین فهرست کرد:
الف) دشواری بازگرداندن قیمت به سطح منصفانه و منطقی
خریدار از نظر ذهنی انتظار رقم پایین‌تری را در روزهای آتی برای خود در نظر دارد و بنابراین سعی می‌کند برای به دست آوردن منافع بیشتر، محصول را با بالاترین کیفیت و پایین‌ترین قیمت خریداری نماید. این خود سبب آشفتگی بیشتر بازار و سیر نزولی قیمت محصول خواهد شد.
به علاوه پس از فروش محصول، و رفع مشکل مازاد، مشتری دیگر رغبتی به خریدمحصول با قیمت مطلوب در شرایط کم‌باری (عرضه قارچ کمتر از تقاضا) را نخواهد داشت و بازگشت به قیمت پیشین کار بسیار دشوار و زمان‌بری خواهد بود.
قیمت عرضه قارچ در غرفه‌های سازمان میادین تره بار استان تهران را می‌توان دلیل این مدعا دانست. بارها تجربه کرده‌ایم در زمان عرضه بیش از تقاضا این سازمان سریعا به بازار واکنش نشان داده و قیمت قارچ را کاهش میدهد. اما در شرایط معکوس، باید با نامه‌نگاری‌های بسیار و رایزنی های مکرر از سمت تشکل‌ها و افراد ذی نفوذ درون صنفی، این افزایش قیمت را اعمال کرد.
ب) هزینه بالای ضرر ناشی از کاهش قیمت
تولیدکننده در صورت مواجه با کاهش قیمت مجبور به فروش بیشتر محصول یعنی تغیر تاکتیک تولید و جایگزین کردن کمیت بجای کیفیت خواهد بود تا بتواند به همان مقدار سود دست یابد و ضرر نقدینگی حاصل را جبران کند. اما این کار به سادگی و با توجه به تابلو اعلان قیمت روزانه (فاصله ارزش ریالی بار با کیفیت با بار ضعیف ) میسر نیست. به ویژه در سال جاری که با افزایش نسبی بسیار زیاد قیمت انرژی، نیروی انسانی و قیمت نهاده‌ها مواجه هستیم و اگر واحدهای پرورش قارچ بخواهند با حداکثر ظرفیت به تولید بپردازند، مجبور به فروش محصول به زیر قیمت و با ضرر بسیار خواهند شد.
یک محاسبه سرانگشتی نشان میدهد که جبران چنین ضرری در شرایط کنونی چه قدر دشوار است. به عنوان مثال در سال 1396 هزینه راه‌اندازی یک سالن 1200 بلوکی با در نظر گرفتن وزن هر بلوک معادل 17 کیلوگرم و استفاده از منابع خاک و انرژی، تقریبا معادل 20 میلیون تومان بوده، در حالی که هم‌اکنون در سال 1401 راه‌اندازی همین سالن، حداقل 160میلیون تومان، هزینه در بر خواهد داشت. بنابراین اگر فقط ده درصد از محصول این سالن مازاد باشد، برای جبران ضرر وارده مزرعه‌دار لازم است حداقل 8 برابر بیشتر هزینه کند.
در نظر بگیرید که اگر مزرعه‌ای در ماه 50 تن تولید داشته باشد، و فقط اگر مجبور شود کیلویی 10 هزار تومان زیر قیمت بهای تمام شده محصول را ارائه دهد، در این صورت ضرر 500،000،000 تومانی را در یک ماه متقبل خواهد شد! این محاسبه در صورت فروش زیر قیمت تمام شده محصول در هر واحد است که البته نمودارهای سالهای پیش نشان میدهد این روند احتمالا سه ماهه خواهد بود و یعنی ضرر این مزرعه در پایان فصل به 1،500،000،000 تومان خواهد رسید که میتواند به معنی سقوط و شکست حتمی مزرعه دار باشد.
نحوه مدیریت تولید محصول
برای جلوگیری از این رخداد، در تمام دنیا تولید محصول را مدیریت می‌کنند. بهترین راه پیشگیری و برنامه‌ریزی صحیح است. تمامی تولیدکنندگان اصناف مختلف، به ویژه کشاورزی، مجاز به تولید بیش از سقف تولید تعیین شده نیستند و همگی از این قوانین برای رسیدن به سود جمعی تبعیت می‌کنند. به این ترتیب مازاد قارچ در بازار وجود نخواهد داشت.
اما بحران گاه اجتناب ناپذیر میشود؛ بنابراین در صورت تولید بار مازاد، راهکارهای زیر اتخاذ میشود:
- رایزنی واحدهای تولیدی برای استفاده از ظرفیتهای صنایع تبدیلی
- توسعه بازار و عرضه بار به بازارهای خارجی (حفظ و توسعه بازار صادارت برای جلوگیری از صادارت فصلی)
- امحاء بار مازاد در صورت عدم امکان استفاده از دو راه قبلی
- اعلام خرید تضمینی از سمت تشکل‌ها و صنایع وابسته با قیمت و شرایط مناسب جهت حفظ قیمت و تثبیت بازار قبل از بحران
نقش انجمن‌های صنفی و سندیکا در هم‌پیمانی اعضا
آنچه باعث میشود در کشورهای پیشرفته مدیریت تولید محصول در سطح ملی خردمندانه و اثرگذار پیش برود، اهمیت نقش سندیکا و انجمن‌های صنفی است. در چنین تشکل‌هایی نمایندگان گرد هم آمده، ظرفیت تولید و شرایط را بررسی نموده، سپس به تولیدکنندگان سیاستهای لازم اجرایی برای بهره‌وری عمومی را ابلاغ می‌کنند.
از آنجا که این انجمنها در پیشبرد اهداف و ارائه خدمات آموزشی و مالی به تولیدکننده موثر هستند، هر تولیدکننده خود را ملزم به اجرای برنامه‌های مشخص شده می‌داند. چرا که می‌داند در صورت تخطی و حذف از انجمن، ضررهای بسیار بیشتری در انتظار او خواهد بود.
حرف آخر: چه باید کرد؟
تولید قارچ یک تجارت هوشمندانه است، یک بازی و سرگرمی موقتی نیست! و باید با توجه به الگوهای اقتصادی پیشرفته برای سوددهی آن برنامه‌ریزی کرد. اگر واحدهای پرورش قارچ هم‌اکنون به فکر راه حلی مدبرانه برای مازاد قارچ نباشند، این بازه زمانی باقیمانده را هم در چرخه تکرار سالهای پیشین از دست خواهند داد.
ممکن است گروهی به افزایش قیمت موقت قارچ درماه های اخیر ، دلخوش کرده باشند، که یقینا کوته‌اندیشی است، زیرا همیشه در سالهای گذشته آن را تجربه کرده و ما به ناچار به زودی با کاهش قیمت مواجه خواهیم بود. چرا که با بازگشت 60 درصد از بار صادرات به دلیل عدم زنجیره حمل سرد و امکانات مناسب، بازار داخل شرایط دست خوش تغیرات نامناسب و التهاب بازار خواهد شد. لازم بذکر است که طبق مصاحبه ریاست محترم انجمن صنفی پرورش دهندگان قارچ خوراکی کشور حدود 50 الی 60 تن قارچ به صورت روزانه به کشورهای عراق و حوزه خلیج فارس صادر میشود
پیشنهاد ما این است که برای جلوگیری از عرضه مازاد قارچ در بازار از سرعت خود بکاهید. با کاهش ده درصد از حجم تولید (یک طبقه در هر سالن) هر واحد به خوبی می‌توان نبض بازار (تثبیت قیمت و تعادل بین عرضه و تقاضا) را کنترل نمود؛ و جلوی اختلال معیشتی صدها مزرعه‌دار قارچ و کارگرانش را گرفت.
همدلی و همکاری برای عملیاتی نمودن این سیاست، نیاز به حمایت انجمن پرورش قارچ خوراکی ایران، و تقویت اثرگذاری آن دارد. اگر این انجمن نتواند رسالت خود را نسبت به انسجام اعضای صنف ایفا کند، بزودی چیزی از وجود منفعلانه آن باقی نخواهد ماند. از این رو می‌طلبد تمامی فعالان این صنف از هم اکنون به فکر راه چاره و اجرای هماهنگ آن باشند.
