قارچ Cordyceps که مصرف آن پیشینه‌ای 1500 ساله دارد، یکی از معروف‌ترین قارچهای انگلی در جهان است. تاریخچه قارچ کوردیسپس مانند زادگاهش، به تبت و آسیای شرقی برمیگردد. به همین دلیل پیوند عمیقی با طب سنتی شرقی دارد. این قارچ انواع مختلفی دارد که شناخته شده‌ترین نوع آن Cordyceps sinensis است.
در ادامه این مطلب به بازگوی بخشی از تاریخچه قارچ کوردیسپس می‌پردازیم.
کشف اولیه کوردیسپس
تاریخچه قارچ کوردیسپس به چند هزار سال پیش برمیگردد، که چوپان‌های تبتی قوم یونگ، آن را در فلات‌های مرتفع کشف نمودند. آنها مشاهده کردند که دام‌ها در حال خوردن موجود عجیبی هستند، که نیمی از آن شبیه به گیاه و نیمی از آن شبیه به حشره بود. نکته عجیبی که توجه چوپان‌ها را به خود جلب کرد، این بود که انرژی دام‌ها پس از خوردن این موجود عجیب چند برابر میشود.
بنابراین گله‌داران از روی کنجکاوی، شروع به برداشت آن کردند و مشاهده نمودند که مصرف آن توسط انسان نیز اثرات مشابهی دارد.
آنها بعدها متوجه شدند که این موجود عجیب در واقع یک قارچ است که روی بدنه نوعی پروانه رشد می‌کند و سپس از خاک بیرون می‌آید. این‌گونه بود Cordyceps به طب سنتی چین وارد شد و از آن به عنوان یک ماده مقوی برای افزایش قوای جسمی، طول عمر و تقویت ریه‌ها استفاده می‌نمودند.
گسترش استفاده از کوردیسپس
گیاه‌شناسان چینی اولین کسانی بودند که شروع به استفاده از قارچ کوردیسپس برای بسیاری از بیماری‌های انسانی کردند. با این حال، کمبود این قارچ آن را به مصرف درباریان و اشراف جامعه محدود کرد.
پس از ورود این قارچ دارویی به طب سنتی چین، استفاده از آن در مناطق دیگری همچون تبت، نپال و بوتان نیز گسترش یافت. در آن دوران، این قارچ به عنوان یکی از ارزشمندترین مواد طبیعی شناخته می‌شد و فقط در دسترس افراد ثروتمند و راهبان بود. با توجه به اینکه این قارچ در نقاط خاصی رشد می‌کرد، پیدا کردن و جمع آوری آن نیز دشوار بود؛ بنابراین تبدیل به یکی از کمیاب‌ترین و گران‌ترین داروهای سنتی شد.
بنا بر شواهد تاریخی، استفاده از کوردیسپس به عنوان یک گیاه ضد پیری در طب سنتی چین به 1700 سال پیش از میلاد مسیح برمیگردد. طبق برخی از منابع تاریخی نیز در قرن دوم پیش از میلاد، اولین امپراتور چین از کوردیسپس به عنوان یک داروی مقوی برای افزایش طول عمر استفاده می‌کرد.
اما اولین استفاده ثبت‌شده از قارچ کوردیسپس به سلسله تانگ (618-907 میلادی) برمیگردد، که با آن یک تونیک برای افزایش انرژی، قدرت و سرزندگی تهیه و استفاده می‌کردند.
بعدها در طول سلسله مینگ (1368-1644 میلادی)، قارچ کوردیسپس میلیتاریس به دلیل خواصش برای تقویت قوای جنسی، بسیار ارزشمند بود. آن زمان اعتقاد بر این بود که این قارچ، میل جنسی را افزایش، عملکرد جنسی را بهبود و باروری را افزایش می‌دهد. در نتیجه، این قارچ به یک ماده محبوب در طب سنتی چینی برای سلامت مردان تبدیل شد.
قرن‌ها بعد دانشمندان تبتی شرح مفصلی از کوردیسپس را در متون قرن 15 و 18 میلادی نوشتند.
ورود قارچ زامبی به اروپا و پژوهش‌های علمی
اولین بار کوردیسپس در سال 1726، طی یک نشست علمی، به اروپا معرفی شد. ولی در قرن‌های 18 و 19 میلادی بود که به دلیل افزایش مبادلات فرهنگی و علمی بین شرق و غرب، پژوهشگران اروپایی با Cordyceps آشنا شدند. اولین گزارش‌های علمی درباره این ماده توسط طبیعت‌شناسان تبت و چین نوشته و به اروپا ارسال شد.
در سال 1878 برای اولین بار یک میکرولوژیست ایتالیایی این قارچ را طبقه بندی کرد و مسیر علمی آن آغاز شد. در نهایت پس از رسیدن به قرن بیستم، نمونههای بیشتری به آزمایشگاه‌های اروپایی و آمریکایی ارسال شد. این نمونههای جدید باعث افزایش میزان پژوهش‌ها و آزمایش‌ها روی قارچ انگلی زامبی شد.
آن زمان دانشمندان به این نتیجه رسیدند که کوردیسپس گیاه نیست و یک قارچ انگلی محسوب میشود. چرخه رشد این قارچ انگلی بسیار منحصربفرد بود و موجب شد که نام آن به قارچ زامبی مشهور شود. در اواسط قرن بیستم پژوهش‌های بیشتری روی ترکیبات این ماده انجام شد که نشان می‌داد اثرات سنتی که طبیب‌های چینی ادعا می‌کردند، به دلیل وجود ماده فعالی همچون آدنوزین و کوردسپین است. اثبات این ادعا موجب شد تا پژوهشگران این ماده را به آزمایش‌های فارماکولوژیک وارد کنند. در نهایت تاریخچه قارچ کوردیسپس از هزاران سال پیش شروع شد و تا به امروز ادامه دارد.
تقاضای جهانی برای طب سنتی و مکمل‌های طبیعی باعث شده تا قارچ Cordyceps امروز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار باشد. با توجه به افزایش تقاضا و همچنین کاهش تعداد گونه‌های وحشی برداشت کنترل نشده این ماده ممنوع و محدود شد. دانشمندان به این نتیجه رسیدند که برای استفاده از این قارچ باید به سمت کشت پرورشی آن و نمونههای آزمایشگاهی رفت. در نهایت تمامی این اتفاقات موجب شد تا قارچ انگلی زامبی از یک ماده نادر و محلی در کوهستان‌های تبت به یک موضوع پژوهشی و علمی جهانی تبدیل شود.
نحوه ورود به ایران
کشور ما نسبت به کشورهای شرق آسیا و حتی اروپا، بسیار دیرتر با Cordyceps آشنا شد و آن را وارد کرد. نخستین آشنایی که ما با این قارچ داشتیم به اواخر دهه 1370 برمیگردد. در آن زمان موج گسترده‌ای از مصرف داروهای سنتی چین و تبت در رسانه‌ها و کتاب‌ها به‌راه افتاد. این موج منجر به اشاره اولیه به قارچ زامبی در برخی کتاب‌ها و مقالات شد؛ بااینحال این محصول همچنان در بازار کشور ما وجود نداشت. در دهه 1390 و با گسترش اینترنت مردم با مکمل‌های گیاهی آسیایی بیشتر آشنا شدند و Cordyceps یکی از آنها بود.
این محصول از طریق فروشگاه‌های آنلاین خارجی و واردکنندگان محدود به کشورمان راه پیدا کرد. در ابتدا صرفاً به صورت کپسول‌های وارداتی در دسترس بود و بیشتر ورزشکاران حرفه‌ای و علاقمندان به طب سنتی چین از آن استفاده می‌کردند. با افزایش آگاهی عموم مردم، پژوهشگران ایرانی نیز نسبت به تاریخچه قارچ کوردیسپس و ویژگی‌های آن توجه نشان دادند. چندین گروه تحقیقاتی در دانشگاه‌های کشاورزی و علوم زیستی تلاش می‌کردند کشت آزمایشگاهی این قارچ را بررسی کنند.
در نهایت در اواخر دهه 90 و اوایل 1400 به دلیل افزایش تقاضا، چندین مجموعه بومی شروع به کشت Cordyceps militaris کردند. به تدریج این کارگاه‌های بومی توانستند محصول خوراکی و پودر خشک شده نیز تولید کنند. در سال‌های اخیر نیز قارچ Cordyceps تبدیل به یکی از مکمل‌های طب سنتی و مدرن شد، که اغلب در حوزه‌های ساخت مکمل ورزشی، تقویت سیستم ایمنی، انرژی زا و فرآورده‌های گیاهی استفاده میشود.
باورهای تاریخی درباره کوردیسپس
همانطور که پیش‌تر اشاره نمودیم، کوردیسپس در ارتفاعات تبت، نپال و هیمالیا قدمتی به اندازه چند هزار سال دارد. این ماده در فرهنگ ساکنین محلی به عنوان یک موجود مرموز و دوگانه شناخته می‌شد. در باورهای قدیمی تبتی، قارچ زامبی را به عنوان گیاه زمستان- حشره تابستان می‌شناختند. در واقع مردم اعتقاد داشتند که حشره‌ها در زمستان در خاک می‌میرند و در بهار به صورت گیاه از زمین بیرون می‌آیند؛ بنابراین اسم قارچ را این چنین انتخاب کردند. چنین تصوری باعث شد که Cordyceps به عنوان یک گیاه مقدس و نادر معرفی شود.
در طب سنتی چین نیز از این ماده به عنوان یک هدیه ارزشمند و مخصوص امپراتورها یاد می‌شد. به عبارتدیگر استفاده از آن برای مردم عادی ممنوع یا بسیار محدود بود. کمیاب بودن قارچ انگلی منجر به شایعاتی شد که معروف‌ترین آنها این بود که انرژی کوهستان در دل این قارچ ذخیره میشود. این تفکر باعث می‌شد تا مردم محلی قارچ زامبی را یک محصول آسمانی بدانند.
پیش از قرن بیستم، کشاورزان و محلی‌ها Cordyceps را نه به عنوان یک دارو بلکه به عنوان یک پدیده طبیعی کمیاب معرفی می‌کردند. شکل غیرمعمول و غیرطبیعی که این قارچ داشت موجب می‌شد تا برخی مردم آن را بدشگون یا دلیل از بین رفتن دام‌ها بدانند. با گذشت زمان این باورهای قدیمی از بین رفتند؛ بااینحال همچنان در برخی از جوامع محلی تبت و نپال این روایت‌ها وجود دارند.
جمع‌بندی
بطورکلی Cordyceps یک قارچ درمانی و بسیار مفید محسوب میشود. تاریخچه قارچ کوردیسپس و کشف آن نیز، همانطور که اشاره شد به هزاران سال پیش در تبت و آسیای شرق برمیگردد. باتوجه به تاریخچه و کمیاب بودن این ماده باید به سمت استفاده از نمونههای آزمایشگاهی و پرورش یافته برویم؛ چراکه تقاضای بیش از حد منجر به خطر انقراض میشود. قارچهای زامبی انواع مختلفی دارند که برخی از آنها بهصورت طبیعی و برخی بهصورت پرورشی رشد میکنند.
مولف:
گردآوری و تالیف توسط تیم تحریریه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.
منابع:
- britannica.com
- etarh.com
- ahb2u.com
با تاریخچه قارچ‌ها در سایت دانشنامه هاگ آشنا شوید.
