همه چیز درباره قارچ کوردیسپس یا قارچ زامبی

قارچ کوردیسپس یا قارچ سر چماقی که به نام قارچ زامبی نیز مشهور است تیره‌ ای از قارچ هاست که در حدود 600 نوع مختلف شناخته شده دارد و به دلیل خاصیت زامبی‌کننده خود در سال های اخیر مورد توجه پژوهشگران و داستان سرایان و فیلم سازان قرار گرفته‌ است. اگر مایل هستید با قارچ کوردیسپس یا قارچ‌ زامبی ساز بیشتر آشنا شوید خواندن این مقاله را به شما توصیه می‌کنیم.

آرایه‌ شناسی

فرمانروا: قارچ‌ها
رده: سنگ میوه‌ئیان
راسته: Hypocreales
تیره: Cordyceps
سرده: Ophiocordyceps

همان طور که در نمودار زیر مشاهده میکنید، کوردیسپس تیره‌ای بسیار گسترده از Ophiocordyceps که پژوهشهای اخیر تعداد بسیار بیشتری از آنها را نیز کشف و به این نمودار اضافه کرده است.

سرده این قارچ ها، قارچ‌ های کیسه‌ای هستند که بیش از 600 گونه را شامل می‌شوند. بیشتر گونه‌های قارچ کوردیسپس،  اندوپارازیتوئیدها هستند که عمدتاً روی حشرات و سایر بندپایان انگلی همزیستی دارند و بنابراین قارچ‌ های بیماری‌زا محسوب می‌شوند. اما تعداد معدودی از آنها هم وجود دارند که خوراکی بوده مصارف دارویی دارند.

نام عمومی Cordyceps از کلمه یونانی κορδύλη kordýlē به معنای “باشگاه” و κεφαλή cephali به معنی سر است که شاید بر تنوع زیرگروه های این قارچ اشاره دارد.

 

 

گونه های مختلف قارچ کوردیسپس یا قارچ سر چماقی

تنوع این تیره از قارچ ها بسیار زیاد است (حدود 400 نوع) که مسلما در حوصله این مطلب نمی گنجد؛ همچنین همه گونه های آن نیز خوراکی یا حاوی خواص دارویی نیستند اما گونه‌های شناخته شده آن عبارتند از :

 

قارچ کرم ابریشم یا Cordyceps Sinensis :

زیرگونه Cordyceps Sinensis که به قارچ کاترپیلار یا قارچ کرم ابریشم نیز معروف است، معروف ترین نوع قارچ کوردیسپس می باشد.

قارچ کرم ابریشم یکی از انواع خوراکی قارچ کوردیسپس می باشد که ارزش غذایی و دارویی بالایی نیز دارد و به سبب کمیاب بودن جزو گرانترین مواد غذایی و همچنین گرانترین قارچ ها نیز می باشد و برای اغب افراد دور از دسترس می باشد. این قارچ قرن ها در طب سنتی چین و تبت جایگاه ویژه ای داشته و از آن برای درمان استفاده می شده است.

( زیر گونه C. sinensis در سال 2007 با نمونه‌برداری DNA هسته‌ای نشان داد که با بیشتر اعضای این جنس ارتباطی ندارد و در نتیجه به Ophiocordyceps sinensis (قارچ کرم ابریشم) تغییر نام داد و در خانواده جدیدی به نام Ophiocordycipitaceae قرار گرفت.)

 

قارچ Cordyceps Militaris :

میوه قارچ کوردیسپس می باشد و میتواند روی اغلب حشرات و حتی به صورت پرورشی کشت شود. از این گونه برای ساخت مکمل های ورزشی نیز استفاده فراوانی می شود. برای پرورش آن از محیط های کشت مخصوص استفاده می شود و لازم به استفاده از حشرات نیست از این رو مردم بیشتری تمایل به مصرف آن دارند و قیمت آن نیز بسیار پایینتر و مقرون به صرفه تر می باشد.

 

 

محل رشد انواع قارچ کوردیسپس

این نوع قارچ در آسیا بیشتر رشد میکند و به ویژه نپال ، چین ، ژاپن ، بوتان، کره، ویتنام و تایلند انواع متنوعی از آن یافت می‌شود. گونه‌های مختلف Cordyceps در جنگل‌های مرطوب معتدل و گرمسیری فراوان و متنوع در دسترس هستند.

 

 

قارچ زامبی ساز

هنگامی که یک قارچ سر چماقی به میزبان حمله می‌کند، میسلیوم به بافت میزبان حمله نموده، در نهایت جایگزین بافت میزبان می‌شود. در این حالت بدن میوه دراز آن ( آسکوکارپ ) به شکلهای استوانه‌ای، منشعب یا پیچیده است. آسکوکارپ دارای تعداد زیادی پریته کوچک فلاسکی شکل است که حاوی آسک است. هر یک از آسکها هم دارای آسکوسپورهای نخ مانند هستند که معمولاً به قطعات ریزتر شکسته شده و احتمالاً عفونی می‌باشند.

قارچ‌ زامبی‌ ساز، از راه های مختلف وارد بدن حشرات شده و از بدن آنها تغذیه می کنند که در نهایت به مومیایی شدن بدن حشره و مرگ حشره می انجامد؛ در این مدت قارچ کنترل اعصاب حشرات را در دست می گیرد و مانند زامبی آنها را وادار می کنند تا راه بروند و هاگ‌ های قارچ را برای در دام انداختن قربانی های بعدی پراکنده کنند.

بعضی از این گونه قارچ ها از طریق آب وارد بدن حشره می شوند به گونه ای که تخم این نماتودها در حاشیه آب‌ های کم‌ عمق خوراک حشراتی مثل ملخ و جیرجیرک می‌شود. داخل بدن حشره رشد می‌کند و طولش به چند برابر طول حشره می‌رسد. بعد حرکات حشره را در کنترل خود در می‌آورد و وادارش می‌کند تا به نزدیکی آب برود و داخل آب خودکشی کند تا نماتود در آب جفت‌ گیری بکند.

در مورد مورچه هم قارچ کوردیسپس کنترلش را در دست میگیرد و وادارش می‌کند به جای مرتفعی، مثلا بالای درخت، برود تا کلاهک قارچ کله مورچه را بشکافد و هاگ‌ هایش را برای آلوده‌ کردن قربانیان بعدی پراکنده کند.

سوسک‌های کانتارید هم دچار همین بلا می‌شوند. قارچ اریونوپسیس سوسک را وادار می کند تا پیش از مرگ به بالای شاخه‌ ای رفته، با دهانش شاخه را بگیرد و بمیرد. پس از مرگ بال‌ هایش باز می‌شود و هاگ‌ های قارچ را برای قربانیان بعدی پراکنده می کند.

مگس لوبیایی هم وقتی با قارچ زامبی‌ ساز انتوموفتورا آلوده می‌شود، بالای ساقه‌ای بلند می‌رود که در معرض دید باشد، شکمش برآمده می‌شود و برای مگس‌های نر منظره‌ ای شهوت‌ انگیز می‌آفریند. هر مگسی که به امید شهوت‌ رانی به پشت مگس آلوده می‌رود، همین سرنوشت را خواهد داشت.

همچنین حشرات دیگری چون زنبور، مگس و بیدها هم طعمه هزاران نوع دیگر این قارچ‌ها شده و هر کدوم به طریقی مورد حمله این قارچ زامبی ساز واقع می‌شوند؛ البته قارچ کوردیسپس تاثیر مثبتی بر جمعیت این حشرات دارد چرا که افزایش بیش از حد آنها مشکلات فراوانی را در چرخه طبیعت ایجاد خواهد کرد.

 

قارچ کوردیسپس در فرهنگ عامه

قارچ Cordyceps به عنوان یک عنصر اصلی داستان در سری بازی‌های ویدیویی The Last of Us و سریال آن به تصویر کشیده شده که در آن شکل جهش یافته‌ای از قارچ انسان را مبتلا کرده و انها را تبدیل به زامبی هایی به نام کلیکر (clicker) می کند و باعث فروپاشی تمدن بشری می‌شود.

در بازی ویدیویی Bug Fables: The Everlasting Sapling ، حشرات آلوده به قارچ سر چماقی دشمنانی هستند که باید با آنها روبرو شد و در حقیقت خط اصلی داستان را قارچها به عهده دارند.

در رمان دختری با همه هدایا (2014) و اقتباس سینمایی آن (2016)، جهش زیرگونه Ophiocordyceps unilateralis مسئول عفونتی است که انسان‌ها را مبتلا کرده و باعث فروپاشی تمدن انسانی می‌گردد.