تاریخچه پرورش قارچ خوراکی ایران (تاریخ از دست رفته)

تاریخچه کشت قارچ در ایران

تولد این صنعت از جایی شروع شد که برای اولین بار در ایران ایده پرورش قارچ از سوی باغبان سفارت انگلیس مطرح شد و مرحوم حسن احیایی نیز با عزمی راسخ و اشتیاقی وصف‌ ناشدنی در مسیر تحقق این ایده گام نهاد. این دو نفر که در بانک ایران و انگلیس با یکدیگر آشنا شده بودند، در سال 1320 و در منطقه ییلاقی بیابان‌های تپه ماهوری به احداث چاه و قنات پرداخته و کانال و تونل ایجاد کردند تا ابتدا محیط مناسبی برای تولید و پرورش قارچ ایجاد شود. سپس برای آوردن بذر عازم انگلیس شدند و بالاخره پس از تلاش‌‌های بی‌وقفه و خستگی‌‌ناپذیر در سال 1325 اولین محصول قارچ در ایران تولید شد.

علم تولید قارچ در آن مقطع زمانی در دنیا بسیار نوپا و نوظهور بود و به همین دلیل مرحوم حسن احیایی برای تولید قارچ با مشکلات زیادی مواجه شد. اطلاعات کاملی در دسترس نبود و برای مقابله با آفات و امراض قارچ نیز هیچ‌گونه سمومی در اختیار وی نبود. این مشکلات باعث شده بود که تولید قارچ در سطح بسیار محدودی انجام شده و نهایتاً به روزی 10 تا 30 کیلو برسد که آن‌هم در سبدهای بسیار زیبا و با قیمت کیلویی 12 تومان برای هتل‌ها، سفارتخانه‌ها و سوپرمارکت‌های خارجی ارسال می‌شد. در واقع اکثر خریداران قارچ را خارجی‌ها تشکیل می‌دادند. زیرا آن‌ها به خوبی با این محصول آشنا بودند ولی مردم ایران هنوز این ماده غذایی ارزشمند را نمی‌شناختند.

اقدامات مرحوم حسن احیایی

مرحوم حسن احیایی برای رفع این مشکل و با هدف اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی دست به ابتکار جالبی زد. در سال 1327 برای اولین بار کتابی را درباره طبخ غذاهای خوشمزه با قارچ به چاپ رساند که به صورت رایگان همراه با سبدهای قارچ به خریداران هدیه می‌داد. در آن سال‌ها بذر مورد استفاده تماماً از کشور سوئیس وارد می‌شد. ضمن اینکه به کمک باغبان انگلیسی، تولید کمپوست از کود اسبی، کلش و ملاس چغندر نیز در دستور کار قرار گرفت. خاک مورد‌استفاده روی بستر ابتدا از ماسه‌های رودخانه وردآورد تهیه می‌شد. اما با مطالعات فراوان پس از مدتی خاک پیت جایگزین ماسه‌ها گردید. خاکی که ابتدا از کشور فنلاند و در قالب کیسه‌های 50 کیلویی و بعدها از شمال کشور تأمین می‌شد و به دلیل حالت اسفنجی خاصی که داشت، آب را در خود نگهداری می‌کرد.

بستر کشت در ابتدا به شکل جعبه‌های کوچک بود اما به مرور زمان این جعبه‌ها به قالب‌های یکپارچه در بستر تبدیل شد. با ورود آلودگی به سالن عملاً استفاده از بستر یکپارچه غیر ممکن شد. زیرا کوچک‌‌ترین آلودگی به کل بستر سرایت می‌کرد. در چنین شرایطی سفر به آمریکا و آشنایی با دانش روز تولید قارچ باعث روی آوردن به کشت کیسه‌ای شد. جالب است بدانید که همه این تلاش‌ها به تنهایی و بدون هیچ حمایت دولتی صورت می‌پذیرفت. چرا که اداره کشاورزی به دلیل ناآشنایی با قارچ اساساً قادر به پشتیبانی تولیدکننده نبود. زمانی که مرحوم حسن احیایی برای توسعه فعالیت‌های خود مبلغ 100 هزار تومان وام درخواست نمود، شاه دستور به پرداخت وام از طریق پشتوانه اسکناس داد. اما متأسفانه آن‌هم پس از پیگیری‌ها و انتظار فراوان در اختیار متقاضی قرار نگرفت.

پس از پیروزی انقلاب

پس از پیروزی انقلاب و رفتن باغبان انگلیسی فرزند مرحوم حسن احیایی به تنهایی تا سال 1382 به تولید قارچ ادامه داد. اما مخالفت شهرداری با استمرار این فعالیت به دلیل مجاورت با بافت مسکونی و متعاقباً نابودی باغ در سال 1385 توسط شهرداری عملاً امکان تولید قارچ را از خانواده مرحوم احیایی سلب نمود. شش دهه تلاش بی‌وقفه و خستگی‌‌ناپذیر برای زنده نگه داشتن صنعت تولید قارچ به ایستگاه پایانی رسید. تولید قارچ در این سال‌ها با زحمات فراوان و با استفاده از یافته‌های علمی و تجربی از روزی 10 تا 30 کیلوگرم به روزی 1200 کیلوگرم رسید. اگرچه این رقم همچنان فاصله‌ای عمیق با تولید روزانه 50 تن برخی کشورها داشت اما ثابت کرد که با بهره‌مندی از دانش و تکنولوژی روز دنیا و ترویج فرهنگ استفاده از قارچ می‌توانیم روزهای بهتری را برای این ماده ارزشمند غذایی رقم بزنیم.

تاریخچه پرورش قارچ خوراکی ایران نشان از تلاش و همت ایرانیان برای ارتقای صنعت و دانش در تمامی اعصار دارد. همچنین گویای آن است که نام ایران همیشه در زمره پیشتازان علم و فناوری در جهان خواهد درخشید. ما در هاگ تایم ، روزنگار این تلاش مستمر را برای نسل آینده به یادگار گذاشته‌ایم.

قلم سردبیر مجید نادری