بازيافت خاک پوششی مصرف شده
با بازيافت خاک پوششی، خاک مرغوب پیت وارداتی را برای همیشه حفظ کنیم و بارها و بارها از آن استفاده نماییم.
بازیافت خاک پوششی راهی برای کاهش هزینه های تولید
بازيافت خاک پوششی ضمن عملکرد بالا، هزینه تولید نیز کاهش می‌یابد. این روزها در ایران یکی از مشکلات صنعت پرورش قارچ دکمه‌ای، كه ۳۰ درصد هزینه‌های مواد اولیه این صنعت را به خود اختصاص می‌دهد، تهیه خاک‌پوششی مرغوب است. به ازاء هر ۲۰ مترمربع کمپوست، حدود یک مترمکعب خاک‌پوششی لازم است.
خاک پیت وارداتی
اگر قیمت خاک پیت مرغوب وارداتی را به ازای هر مترمکعب ۵۰۰٬۰۰۰ تومان حساب کنیم. به ازای هر مترمربع بستر کشت حدود ۲۵٬۰۰۰ تومان هزینه خرید خاک پیت مرغوب می‌شود. کمبود معادن پیت در کشور سبب شده است تا خاک‌پوششی از کشورهای اروپایی باقیمت بسیار بالا با خروج ارز، وارد کشور شود. در کشورهای اروپایی برای برداشت از منابع پیت محدودیت‌هایی اعمال‌شده است. آنها هم به دنبال جایگزین‌های مناسب خاک پیت هستند.
تاکنون هیچ تحقیقی نتوانسته است این مشکل را به‌طور کامل برطرف نماید. از همین حیث بود که در مرکز تحقیقات قارچ‌های خوراکی دانشگاه فردوسی مشهد تحقیقات در زمینه حل مشکل خاک‌پوششی از چند سال گذشته شروع شد. در طی چند سال تحقیق در این زمینه موفق به بازیافت خاک‌پوششی مصرف‌شده در مراحل تولید قارچ دکمه‌ای شدیم، به‌طوری‌که کمک شایانی به حفظ این ماده باارزش نموده، مانع از تخریب محیط‌زیست و کاهش هزینه تولید و خروج ارز از کشور می‌شود.
خصوصیات متغیر خاک در بازيافت خاک پوششی
تعدادی از خصوصیاتی که برای خاک پوششی برشمردیم پس از استفاده تغییر می‌کنند و بقیه خصوصیات تغییر چندانی نمی‌نمایند. خصوصیاتی از خاک‌پوششی که در اثر استفاده تغییر می‌کنند عبارت‌اند از:
1.شوری یا EC آن بالا رود.
2.اسیدیته یا pH آن افزایش می‌یابد.
3.ماده آلی نپوسیده در آن تجمع می‌یابد.
4.اندام‌های تکثیری آفات قارچ و بیماری‌ها در آن تجمع پیدا می‌کند.
در طی آزمایشاتی که بر روی خاک بازیافتی در دانشکده کشاورزی مشهد انجام شد، مشخص شد که EC از ۰٫۱۵ به ۱٫۲۷ میلی موس در خاک مصرف‌شده افزایش‌یافته است و میزان pH نسبت به خاک اولیه از ۷٫۵ به ۷٫۲ رسیده است و بازيافت خاک پوششی دارای مقادیر قابل توجهی از میسلیوم‌های نپوسیده است که در خاک‌پوششی باقی‌مانده‌اند.
خصوصیات ثابت خاک
آزمایش‌ها ما نشان داد که خصوصیات دیگر خاک‌پوششی مصرف‌شده، ازجمله میزان جذب و نگهداری آب در خاک بازیافتی نسبت به خاک‌پوششی اولیه هیچ تغییری نکرده است. راهکاری که گروه تحقیقاتی قارچ‌های خوراکی در مشهد برای بازیافت خاک پیت به آن رسید، به‌قرار ذیل می‌باشد.
در موقع تخلیه سالن کشت، خاک‌پوششی را به راحتی می‌توان از روی بستر جدا کرد. با سیلو کردن خاک بازیافتی درجه حرارت آن در اثر تجزیه میسلیوم نپوسیده افزایش‌یافته و به‌راحتی میسلیوم‌های قارچ می‌پوسند و به مواد آلی پوسیده تبدیل می‌شود.
ماده آلی پوسیده
افزایش ماده آلی پوسیده باعث بهبود ساختمان خاک می‌شود. بنابراین با سیلو کردن خاک بازیافتی مرطوب و زیرورو کردن آن در طی چند دوره چندهفته‌ای، می‌توان از مواد آلی نپوسیده رهایی یافت (همان‌طور که در استفاده از کمپوست مصرف‌شده این عمل انجام می‌شود).
در ضمن گرم شدن خاک‌پوششی باعث از بین رفتن بسیاری از آفات و بیماری‌ها نیز می‌شود. پس از پوسیدن مواد آلی می‌توان خاک را در سطحی سیمانی شیب‌دار با عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر قرارداد و با افزودن آب شیرین یا آب مقطر جمع‌آوری‌شده از بخار موجود در سالن‌های کشت، آن را چند بار آبشویی کرد. با این آبشویی‌ها نمک‌های موجود در خاک حل و شسته می‌شوند و EC خاک به حد مطلوب (کمتر از ۰٫۷ میلی‌موس) کاهش پیدا می‌کند. برای ترمیم pH خاک‌پوششی می‌توان از آهک استفاده کرد.
با اعمال تیمارهای مذکور خصوصیات این خاک بازیافتی شبیه خصوصیات خاک اولیه خواهد شد. مع‌ذلک برای استفاده مجدد به‌عنوان خاک‌پوششی بایستی مثل خاک اولیه ضدعفونی شود. شرایط ضدعفونی را در بخش قبلی ذکر کردم.
کمپوست در بازيافت خاک پوششی
در کشت‌های غیرمکانیزه، در جمع‌آوری خاک‌پوششی از سطح بستر یک مشکل عمده وجود دارد و آن جدا کردن خاک پوششی از کمپوست در آخر دوره پرورش قارچ است. چون خاک به کمپوست چسبیده و جدا کردن آن بطور خالص از کمپوست مشکل و وقت‌گیر است.
برای حل این مشکل کافی است وقتی میسلیوم کمپوست را به خوبی پر نمود یک توری پلاستیکی با منافذ ۱٫۵ تا ۲ میلی‌متری روی کمپوست قبل از اعمال خاک پهن شود و سپس عمل خاک‌دهی انجام شود. میسلیوم‌ها به‌راحتی از منافذ توری عبور کرده و به داخل خاک نفوذ می‌کنند.
پهن کردن توری
در طی آزمایش‌هایی که انجام شد مشخص گردید که پهن کردن توری در مقایسه با شاهد (بدون توری) نه‌تنها عملکرد را کاهش نداد، بلکه ۱۰% هم باعث افزایش عملکرد شد.
بنابراین با پهن کردن توری پلاستیکی بلافاصله قبل از اعمال خاک‌پوششی و برداشت کامل خاک مصرف‌شده به کمک این توری و اعمال عملیاتی که ذکر شد، بارها و بارها می‌توان از یک خاک‌پوششی خوب استفاده کرد، همان‌طور که در یک مزرعه سال‌های متمادی محصولات متعدد کشت می‌شود.
موقع تخلیه با استفاده از یک تیغه در ارتفاع مناسب می‌توان خاک‌پوششی را از کمپوست جدا و آن را به مسیر دیگری هدایت کرد. مخلوط شدن قسمتی از کمپوست با خاک‌پوششی مشکلی ایجاد نمی‌کند. در کشورهایی که منابع خاک پیت ندارند، یکی از ترکیباتی که در مخلوط با خاک پیت برای خاک‌پوششی استفاده می‌شود، کمپوست مصرف‌شده است. این بود مقاله ای در زمینه بازيافت خاک پوششی امیدواریم مفید واقع شده باشد.
مولف:
تهيه و تنظيم: دكتر محمد فارسی
