تولید کیفی اسپان قارچ با بهره گیری از تکنیک های نوین

تولید کیفی اسپان قارچ با بهره گیری از تکنیک های نوین، امروزه گسترش و افزایش تولید قارچ در کشور و ازدیاد علاقمندان به این صنعت مصداق اصطلاح «رشد قارچی» شده و متأسفانه علیرغم چنین رویدادی، علم پرورش قارچ که با پرورش گوجه فرنگی و خیار درختی بسیار متفاوت است، به درستی به این گروه تفهیم نشده است.

پرورش قارچ به تجربه، تخصص و دانش فنی نیاز دارد که مسلماً بی توجهی به این عوامل، حاصلی جز سرمایه های تلف شده، ذوق های کورشده و ایجاد ترس و دودلی برای ادامه فعالیت را نخواهد داشت. صنعت قارچ بر پایه کمپوست، بذر، خاک، تجهیزات، تخصص و تجربه بنا شده است.

لازم به ذکر است که کیفیت بذر مورد استفاده با فرض وجود کمپوست مطلوب و طبیعی در میزان و کیفیت تولید قارچ خوراکی (Agricus Bisporus) اهمیت بسزایی دارد و چنانچه کیفیت کمپوست مطلوبیت چندانی نداشته باشد، نمی توان درباره کیفیت و باردهی بذر هیچ تضمینی داد، زیرا بهترین بذرها نیز در شرایط و محیط کشت نامطمئن رشد نخواهد کرد، درست مانند آنکه بخواهید در خاک شور و فقیر از نظر بافت، بهترین بذر یک نوع گل را کشت کنید .

قارچ، ساختاری از میسلیوم های فشرده دارد که ساقه و کلاهک را تشکیل می دهند. این میسلیوم ها مانند مانند ریشه در کمپوست رشد کرده و مواد غذایی و آب را از آن جذب می کنند.

پس از طی مراحل ابتدایی رشد، قارچ بالغ می شود و کلاهک آن شروع به باز شدن می کند و ژیل ها و تیغه ها زیر کلاهک پدیدار می شوند و مقدار زیادی اسپور تولید می کنند. هر قارچ 3 اینچی، 40 میلیون اسپور در ساعت تولید می کند که هر کدام از آنها با ژرمینه شدن قادر به تولید یک قارچ هستند. بنابراین راه های دستیابی یک کالچر ( Calture ) به شرح زیر است:

• کشت بافت (tissue calture)
•  کشت اسپور (spore germination)
• خرید کالچر از یک منبع مطمئن

1 ) کشت بافت (tissue calture)

«تیشو کالچر» ساده ترین راه برای دستیابی به یک کالچر می باشد. یک «تیشو کالچر» اساساً یک کلون از میسلیوم است که کلون با تکثیر دوتایی ازیک ارگان حاصل می شود. بدین ترتیب که اسپان کار با انتقال یک تکه استریل از ساقه یا چتر قارچ روی مدیای مناسب، این کار را انجام می دهد و پس از یک هفته تا 10 روز، میسلیوم شروع به رشد می کند و روی محیط کشت گسترش می یابد. البته باید در جهت یافتن بهترین کیفیت، رنگ، شکل و کاراکترهای دیگر توجه بسیاری مبذول کرد. در کشت بافت پایه به دست آمده ازنظر صفات و ویژگی ها هیچ تفاوتی با پایه مادری ندارد و این راهی مناسب برای به دست ارودن یک مادر کالچر از یک نژاد با میزان باردهی مطلوب است.

2 ) کشت اسپور (spore germination)

اسپورهای قارچ داخل بازیدی های موجود روی ژیل های زیر کلاهک هستند و اسپورگیری با قراردادن یک قارچ درمحیط استریل روی یک کاغذ در داخل ظرف انجام و سپس از اسپور حاصل از این روش برای طی مراحل بعدی استفاده می شود. البته «تیشوکالچر» با روش اسپورگیری از نظر ژنتیکی متفاوت است.

روش اسپورگیری، تولید کننده ترکیبات ژنتیکی متفاوتی است که خود در گسترش نژادهای جدید مؤثر می باشد، اما حفظ نژاد خاصی با این روش غیرقابل پیش بینی است و هیچ راهی برای ارزیابی قدرت باردهی کالچر به دست آمده از کالچر والدین وجود ندارد. برای دستیابی به یک نژاد مطلوب با قدرت باردهی بالا گاهی باید صدها آزمایش انجام شود. کشت اسپور به دو روش«منواسپور» و «مولتی اسپور» صورت می گیرد که کار فوق العاده پیچیده ای است، درصد موفقیت پایین است.

3) کالچر از یک منبع مطمئن

معمولاً در کارخانجات تولید قارچ ایران ، روش سوم مرسوم است که البته این کار، اولین و آخرین اقدام کارخانجات مذکور خواهد بود، زیرا خودشان تکثیر از کالچر خریداری شده را آغاز می کنند. اگر یک فرد متخصص و اسپان کار با تجربه با استفاده از مدیای مناسب و انتخاب ریشه های صحیح و با توجه به میزان باردهی در سالن پرورش، این کار را انجام دهد، مشکل چندانی به وجود نخواهد آمد.

البته در بیشتر موارد این کار انجام نمی شود و تکثیر اسپان به اسپان صورت می گیرد که این اقدام ظاهراً تفاوتی را بین بذر تولیدی با نمونه اصلی ایجاد نمی کند، اما مشکل اصلی در سالن پرورش رخ می نماید و اختلاف فاحش کمیت و کیفیت بار تولیدی خود را نشان می دهد. تکثیر از کالچرهای وارداتی نیاز به تجربه و تخصص دارد و در این زمینه لاین بندی و کدبندی کالچرها و پاساژدادن میسلیوم ها و انتخاب ریشه صحیح حرف اول را می زند و همیشه باید میزان باردهی و کیفیت آن را زیر نظر داشت.

تولید بذر

پس از تولید یک کالچر مناسب باید با یکی از روش های گفته شده به تولید بذر مادری (Mother  spawn) اقدام و از آن برای تلقیح (مایه زنی) به کیسه های آماده شده استفاده کرد.

Mother Culture   →  Mother  ⇒  spawn

بذرهای خریداری شده از شرکت های خارجی همگی میسلیوم های دی کاربوتیک (_n 2 ) هستند که ما ازطریق رشد رویشی، آنها را تکثیر می کنیم. رشد زایشی میسلیوم ها در سالن پرورش، هنگام تولید اندام باردهی و تولید اسپور صورت می گیرد که منوکاریوتیک (n) هستند.

رشد بذر

کلونیزه شدن کمپوست توسط بذر (spawn  run) زمان خوبی برای ارزشیابی مواد اولیه از جمله کمپوست است. رشد اسپان و حضور یا عدم حضور (کپک ها) خود مؤید این مسئله است که مواد مورد استفاده و فرآیند تولید آن (کمپوست) درست می باشد یا نه.

نوع مواد و فرمولاسیون آنها، جریان تولید کمپوست، فاز II و آمونیاک گیری را می توان با توجه به میزان رشد بذر ارزش یابی کرد. به طور مثال، میزان آمونیاک موجود در کمپوست با میزان رشد میسلیوم و در نهایت بادرهی آن رابطه مستقیم دارد.

میزان آمونیاک کمپوست باید کمتر از از 5% درصد وزن خشک کمپوست در زمان بذرزنی باشد و پرورش دهنده می تواند با بوییدن کمپوست معمولاً در حد 1 % درصد را تشخیص دهد. آمونیاک رشد میسلیوم را محدود می کند و غلظت بالای 2% درصد آن را می کشد و این خود مؤید دقت و تجربه پرورش دهنده می باشد.

نتیجه گیری

یک پرورش دهنده باید به کیفیت اسپان خود توجه فراوانی داشته باشد و همواره با یکی از سه روش مذکور به فنی کردن منابع کالچر خود بپردازد و با توجه و بررسی مراحل مختلف کشت قارچ از جمله ریشه دوانی در کمپوست و خاک تا مرحله باردهی، مواد اولیه مورد مصرف خود را نیز ارزشیابی کند.

 

ماهنامه کشاورز – بهمن 86 – شماره338 – ص 132