شوک دهی سالن پرورش قارچ ⚡️همراه با نکات آموزشی

دوره هوادهی، شوک دهی سالن پرورش قارچ یا Cool-down از مراحل بسیار مهم و تعیین کننده کمیت و کیفیت محصول قارچ یک سالن است. از آن جهت به پرورش قارچ “هنر پرورش” گفته می‌شود که شرایط و پارامترهای پرورش با توجه به فصل، مواد اولیه مصرفی، نیروی کارگری و غیره تغییر یا باید ثابت نگه داشته شود. بهترین زمان هوادهی سالن قارچ از 3 منظر حائز اهمیت است.

۳ پارامتر رطوبت نسبی، دما و گازکربنیک عوامل متغیر در سالن پرورش هستند. با مدیریت صحیح و تغییر به موقع این سه پارامتر، می‌توان تعداد پین، اندازه و کیفیت قارچ را تعیین نمود.

عملیات رافلینگ در روزهای ۶ تا ۷ پس از خاکدهی با هدف رشد یکنواخت و کامل میسلیوم در تمام نقاط بستر، به ویژه سطح آن انجام میشود. رافلینگ باید همزمان با آبیاری مناسب بستر (2 تا 4 لیتر در هر متر مربع) صورت گیرد.

برای رسیدن به اهداف کشت و احیای بستر، بلافاصله پس از عملیات رافل، دمای سالن را به مدت 3 تا 4 روز در محدوه 23 الی 24 درجه سانتیگراد نگه میداریم. در این مدت باید رطوبت نسبی 95% و غلظت دی‌اکسید‌کربن بالا( 5000 ppm < *) باشد.

شوک دهی در پرورش قارچ

بعد از احیا و ترمیم بافت میسلیوم در خاک، نوبت به مرحله شوک دهی سالن پرورش قارچ می‌رسد. تشخیص درست زمان این عمل نیازمند تجربه است. بهترین زمان برای شروع شوک یا توقف رشد ریسه، زمانی است که بافت میسیلیومی قوی را در حدود 70 درصد سطح بستر براحتی مشاهده کنید. همچنین در همه جای بستر، میسیلیوم در فاصله بسیار کمی از سطح خاک قرار باشد.

اگر عمل سرد‌کردن قبل از موعد مقرر انجام شود، پین و قارچ‌ها در زیر خاک تشکیل می‌شود. در نتیجه قارچ‌ها در زمان برداشت عمدتا خاکی و کثیف خواهند بود.

از سوی دیگر رشد بیش‌ از حد میسیلیوم بر روی سطح خاک و بستر ضمن کاهش رطوبت خاک، مشکلاتی را نیز به‌همراه خواهد داشت.

بهترین زمان هوادهی سالن قارچ

بهترین روش برای شوک دهی سالن پرورش قارچ کاهش تدریجی دمای هوا (طی 3 تا 5 روز) به 17 الی 17/5 درجه، است. همچنین دمای کمپوست باید در محدوده 20 درجه و غلظت دی‌اکسید‌کربن در محدوده 1000 تا 1200 ppm باشد. رطوبت نسبی سالن نیز باید در محدوده 90 الی 95 % باشد.

برای رسیدن به شرایط مورد نظر جهت شوک‌دهی، افزایش تدریجی دریچه هوای آزاد و کاهش میزان دریچه سیرکوله با انتخاب سرعت مناسب دور فن ضروری است.

با توجه به متغیر بودن برخی پارامترها (منطقه استقرار مزرعه قارچ نظر جغرافیایی، فصل، مشخصات فنی سالن و نوع هواساز و غیره) نمی‌توان فرمول ثابتی برای این تنظیمات تعیین کرد.

بنابراین لازم است تا سالندار، با روش آزمون‌و‌خطا و با کمک دستگاه‌های اندازه‌گیری دی‌اکسید‌کربن، دماسنج و رطوبت‌سنج برای فرمول تغییرات میزان دریچه‌های هوای آزاد و سیرکوله، در فصول مختلف، دستور‌العملی تعیین کند.

با ورود هوای تازه به میزان معین، تغییرات تدریجی در دمای هوای سالن و به‌ تبع آن کمپوست و همچنین تغییرات بطئی در میزان دی‌اکسید‌کربن حادث می‌شود. از سوی دیگر با بهره‌گیری از هوای سیرکوله حفظ دما، دی‌اکسید‌کربن و میزان رطوبت نسبی سالن به آسانی در اقلیم داخلی سالن حاصل خواهد شد.

در این راستا به خدمت گرفتن مهپاش، به ویژه در فصل گرم سال سبب افزایش رطوبت نسبی به میزان ایده‌ال خواهد شد. همچنین بکارگیری همزمان دیگ بخار، مهپاش و تنظیمات دریچه‌های هواساز بویژه در فصل زمستان، محیط بسیار مطلوبی را برای تشکیل و رشد پین‌ها در سالن ایجاد می‌کند.

در مزارع پیشرفته‌تر در فصل تابستان برای کاهش دما، از آب سرد حاصل از چیلر و هدایت آن به کویل‌های سرمایشی هواساز استفاده می‌کنند. این روش ابزار توانمندی برای تنزل تدرجی هوا خواهد بود.

رشد ریسه‌ها

سرعت رشد ریسه در نحوه‌ی اجرای سرد کردن بهترین زمان هوادهی سالن قارچ مهم است. در صورتی‌که سرعت رشد ریسه در مرحله‌ ترمیم زیاد باشد، عملیات سرد کردن را باید زود شروع کرد. اما اگر ریسه هنوز به سطح خاک نرسیده باید صبر کرد تا ترمیمی به خوبی انجام شود.

در مراحل اسپان ران و کیس ران که ریسه در کمپوست و خاک رشد می‌کند دمای کمپوست بسیار حائز اهمیت است ولی از مرحله شوکدهی به بعد دمای هوا مهم است نه دمای کمپوست. دمای هوا در نقطه تلاقی با خاک، عبور آن از سطح خاک و اختلاف دمای کمپوست قارچ و هوا باعث انتشار مناسب تعداد قارچ بر روی بستر می‌شود.
با کاهش و یا طولانی کردن دوره شوک (۳ تا ۵ روز) می‌توان تعداد و اندازه پین و نهایت تعداد قارچ‌ها را تنظیم نمود.

در دمای ۱۶ سطح خاک سرد و به‌سرعت رشد ریسه متوقف می‌شود درنتیجه تعداد زیادی قارچ یک شکل  با سایز کوچک و هم‌اندازه و بصورت همزمان بر روی بستر ظاهر می‌شوند درصورتی‌که در دمای بالای 18-19 درجه رشد ریسه به‌ یکباره متوقف نشده و تراکم کم پین و محصول با کیفیت تولید می‌شود.

در کشاکش شوکدهی و مرحله رشد پین‌ها بر روی بستر در بعضی از نقاط بستر میسیلیوم‌های ضخیم که رشد آنها متوقف‌شده مشاهده می‌شود و دراین زمان در نقاط دیگر هنوز رشد میسیلیوم متوقف نشده و قارچ‌ها با اندازه‌های مختلف بر روی بستر ظاهر می‌شوند. عموما قارچ‌های بزرگ‌تر در روز اول برداشت و قارچ‌های کوچک‌تر در روزهای بعدی قابل ‌برداشت خواهند بود. در این حالت زمان برداشت طولانی‌تر و قارچ‌های کوچک‌تر برای رشد زمان کافی دارند.

عملیات شوک دهی یا هوادهی به سالن پرورش قارچ

دلیل انجام عملیات شوک یا هوادهی در پرورش قارچ خوراکی چیست؟ برای پاسخ به این پرسش در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

قارچ خوراکی با نام علمی Agaricus biosporus بعنوان یک موجود زنده دارای سیکل زندگی مشتمل بر دو بخش رویشی و زایشی است. مادامی که شرایط اقلیمی و بستر رشد برای آن مهیا باشد، به رشد رویشی یا همان توسعه شبکه میسیلیومی و افزایش زیست توده یا  Biomass ادامه می‌دهد. قارچ با احساس خطر نابودی در اثر تغییر درشرایط اقلیمی، برای بقای نسل خود اقدام به تکثیر زایشی خواهد کرد.

در طبیعت نیز انواع قارچ‌های خودرو از این قاعده کلی پیروی می‌کنند. قارچ‌ها با تغییر در اقلیم، مثلا رگبارهای بهاره و پاییزه و افت یکباره دمای هوا، با تغییراتی در ساختمان داخلی خود میدهند. قارچ در این مواقع از فاز رویشی خارج و وارد فاز زایشی میشود. همین هوشمندی بیولوژیک دلیل تداوم بقاء و حضور چند هزار ساله این موجودات در کره خاکی است.

دلیل بقای قارچ

علت بنیادی و اصلی این بقاء هوشمند را باید در روش مقابله قارچ‌ها با مقوله تغییرات اقلیمی جستجو کرد. قارچ در مرحله رشد رویشی خود دارای یک ردیف کروموزم (یا nکروموزم) است. در این حالت توان مقاومت با تغییرات محیطی قارچ بسیار کم است.
برای اینکه قارچ از نظر ژنتیکی در برابر تغییرات مقاوم‌تر باشد، نیاز به 2nکروموزوم دارد.

بنابراین میسیلیوم‌های ویژه و قوی (بالغ) با امتزاج با یکدیگر و اختلاط محتویات ژنتیکی، در محل امتزاج بافتی با 2n کروموزم بنام پریموردیا (Primordia) را بوجود می‌آورند. پس از گذشت چند روز، این بافت به پین و سپس به میوه قارچ تبدیل خواهد شد.
این میوه قارچ، توانایی تحمل تغییرات اقلیمی را دارد. همچنین این میوه پس از چند روز قادر به تولید و انتشار اسپورهایی با nکروموزوم در محیط خواهد بود.

علت هوادهی در پرورش قارچ

در صنعت پرورش قارچ خوراکی با آگاهی کامل بر سیکل زندگی قارچ دکمه‌ای، شرایط تغییر اقلیمی را برای تولید محصول شبیه‌سازی می‌کنند.
قارچ‌کاران در مراحل ابتدایی با تامین پارامترهای مورد نیاز، بهترین شرایط رشد رویشی قارچ را مهیا می‌کنند. این پارامترها شامل: بستر خوب، دمای مناسب هوا و بستر رویش قارچ، غلظت ایده‌ال Co2 و درصدرطوبت نسبی، میشود.
سپس در زمان معین، با عملیات شوک‌دهی (تغییر دما و شرایط محیطی) میسیلیوم قارچ را وادار به امتزاج و تولید میوه می‌کنند.

شرایط هوادهی

در طول مرحله شوک دهی سالن پرورش قارچ به منظور اطمینان از co2 کافی و میزان مناسب تبخیر رطوبت از بستر، باید جریان هوا به قدر کافی وجود داشته باشد. بطور کلی در زمان شوک دهی به سالن قارچ، باید رطوبت نسبی بین 93 تا 95% و غلظت co2 در محدوده 1000 تا 1500 (حداقل پاینتر از 2500) باشد. با هوادهی درست این پارامترها را تنظیم خواهیم نمود.

• اگر جریان هوا کم باشد میزان رطوبت و غلظت co2 بالا باقی خواهد ماند. در نتیجه میسیلوم همچنان در فاز رویشی فعالیت می کند و وارد فاز زایشی (پیدایش پین‌ها) نخواهد شد. در نتیجه باردهی و برداشت به تعویق خواهد افتاد.
• اگر جریان هوا زیاد باشد باعث خشک شدن بستر و کاهش فعالیت در کمپوست خواهد شد. در نتیجه محصول قارچ کمتر و با کیفیت پایینی پدید خواهد آمد.

اگر میزان غلظت co2 بالا بماند، میسلیوم وارد فاز زایشی نخواهد شد. البته عدم پین‌دهی ممکن است به چنددلیل رخ دهد که در ادامه به شرح آن میپردازیم.

نحوه شوک دهی به سالن کشت قارچ

قارچ نیاز به غذا و بستر رشد ویژه‌ای با نام کمپوست دارد. بستر کشت قارچ به لحاظ فیزیکی، شیمیایی و میکروبی از مختصات خاصی برخوردار است. کمپوست پس از تلقیح با میسیلیوم قارچ یا بذر پاشی (spawning)، در سالن با شرایط اقلیمی خاص نگهداری می شود.
کمپوست آنقدر می‌ماند تا تمام بستر با میسیلیوم سفید شود. پس از آن خاک پوششی به کمپوست اضافه میشود تا مجددا محیط را برای رشد رویشی قارچ مهیا کند. پس از آنکه میسیلیوم در حدود 70% خاک را در بر گرفت و قابل رویت شد، با هدف تولید میوه، شرایط اقلیمی در سالن را تغییر می‌دهند.

در طی 3 -5 روز تغییرات مورد نظر (مانند جدول) بصورت تدریجی و به دور از هیجانات، با استفاده از ابزار و ادوات موجود در سالن، شامل هواساز مجهز به کاهنده دور موتور و دریچه‌های هوای تازه و سیرکوله، مه‌پاش و دیگ بخار در سالن اعمال میشود.

با شروع تغییرات در اقلیم سالن بعد از 3 روز، پریموردیا در سطح بستر قابل رویت میشود. پس از 7 روز نیز محصول بر روی بستر قابل برداشت خواهدبود.

تنظیم کیفیت محصول با هوادهی

با اعمال نوسانات در سرعت و میزان تغییرات اقلیمی و هوادهی می‌توان به محصولی باکیفیت و کمیت متفاوتی دست یافت. عملیات هوادهی در پرورش قارچ خوراکی، به عنوان ابزاری جهت تنظیم کمیت و کیفیت محصول استفاده میشود. هر قدر تغییرات اقلیمی در طی 3-5 روز اولیه آهسته‌تر و دقیق‌تر صورت گیرد، محصول تولیدی به لحاظ کیفیت و کمیت مطلوب‌تر خواهد بود. بهترین زمان هوادهی سالن قارچ، تضمین کیفیت محصول است.

علاوه بر تغییرات اقلیمی، عامل میکروبی با نام علمی pseudomonas puttida در مسیر خروج از فاز رویشی و شروع فاز زایشی قارچ خوراکی نقش دارد و در صورت عدم حضور آن عملا تولید محصول متوقف و یا اقتصادی نخواهد بود. این باکتری همراه با خاک پوششی وارد سالن و بستر پرورش شده و پس از تغذیه و تکثیر در محیط با برهم زدن تعادل ترکیبات شیمیایی و بیوشیمیایی موجود درخاک سبب تحریک میسیلیوم قارچ در شروع فاز زایشی خواهد شد.

دلایل عدم پین دهی میسلیوم

ظاهر نشدن پین‌ها بر روی بستر چند دلیل عمده دارد که به شرح زیر است.
گاهی نیز شما قبل از مرحله شوک دهی یا هوادهی پین‌هایی روی بستر مشاهده میکنید ولی بعد از عملیات، رشد آنها متوقف میشود. دلیل این پدیده هم جز موارد زیر است.

• غلظت بالای co2 و (رطوبت)RH: برای رفع آن به کارگیری تهویه و هوای بیشتر
• دمای بالا کمپوست و هوای سالن: افزایش جریان هوا و استفاده از سیستم سرمایشی داخلی (کریل آب سرد)
• استفاده از مواد مکمل به همراه پوشش نایلون بر روی بستر
• استفاده از موادی مورد استفاده در cacr که سبب افزایش فعالیت بستر شده
• مصرف خاک پوششی خیلی مرطوب و سنگین که از رشد پین ها جلوگیری می نماید

نکات تکمیلی:

• در زمستان و پائیز ممکن است دچار کمبود تبخیر از سطح بستر پس از شوک دهی باشیم، ممکن است نیاز به کاهش رطوبت نسبی سالن (خشک کردن) با استفاده از کپسول آب سرد و سپس گرم کردن آن باشیم.
• در تابستان ممکن است که خاک پوششی خیلی خشک شود. به منظور پرهیز از این اتفاق رطوبت نسبی سالن با خیس کردن دیوارها و کف سالن و به استفاده از بخار برای مرطوب کردن هوا را بالا ببرید.
• به منظور حفظ انرژی در زمستان هوا با غلظت بالا co2 (هوای سیرکوله سالن) استفاده شود. یعنی هوای سرد و خشک بیرون کمتر به سالن وارد شود تا کمتر احتیاج به گرم بودن و رطوبت زنی باشد.
• تعداد پین بر روی بستر و چگونگی پخش آن بر روی بستر بستگی به ترکیب فاکتورهای ذکر شده دارد. استفاده از هوای سیرکوله به طور معنی داری اثرات تغییرات در دما و رطوبت سالن را کم محدود می‌کند.