آشنایی کامل با قارچ انگشت مرد مرده

قارچ انگشت مرده از خانواده قارچ‌ ها که به‌صورت رویشی از زمین ظاهر می‌شوند. که اگر در تعداد زیادی در کنار هم باشند همانند انگشتان دست انسان به نظر ترسناک می‌رسند و از این‌ رو این نام را برای آن انتخاب شده است. قارچ انگشت مرده به طور کلی به عنوان یک قارچ خوراکی در نظر گرفته نمی‌شود و یک قارچ سمی است. اکثر گونه های این قارچ سمی و کشنده هستند.

آرایه شناسی قارچ انگشت مرد مرده

• فرمانرو: قارج
• شاخه: قارچ های کیسه‌ای
• راسته: Xylariales
• سرده: Xylaria
• گونه: قارچ های فنجانی
• نام علمی: Xylaria Polymorpha

نام علمی

نام علمی اولیه این قارچ  Sphaeria polymorpha است که در سال 1797 توسط کریستیان هندریک پرسون به این قارچ داده شد. در طول سال‌ها، این قارچ با ظاهر ترسناک خود نام‌های بسیاری را به خود اختصاص داد، از جمله:

•  Hypoxylon polymorphum
• (Pers) Mont
• Xylaria corrugata Har
• Pat
• Xylaria obovata (Berk) Berk
• Xylaria rugosa Sacc

نام این قارچ در سال 1842 توسط رابرت کی گرویل به Xylaria polymorpha تغییر کرد.

ویژگیهای ظاهری

Xylaria polymorpha یا قارچ انگشتان مرده در قاعده کنده‌های چوب راش و گاهی اوقات در سایر چوب‌های سخت دفن شده ظاهر می‌شود. تشخیص آن در طبیعت بسیار ساده است:

ظاهر قارچ

قارچ انگشتان مرده یک نام بسیار مناسب برای این گونه‌ی به ظاهر ترسناک است که معمولاً در دسته‌های سه تا شش انگشتی ظاهر می‌شوند که اغلب خم شده‌اند و اگر تعداد آنها زیاد باشد، توهم دیدن بند انگشت‌های سیاه آرتروز گرفته را در انسان ایجاد می‌کنند.

اندازه

هر کدام از آنها میتوانند بین ۳ سانتی‌متر تا ۱۰٫۵ سانتی‌متر قد بکشند و قطر انگشتان هر قارچ هم بین 1 تا 3 سانتیمتر متغیر است.

رنگ

سطح آن در ابتدا سفید مایل به خاکستری یا آبی کم‌رنگ با نوک مایل به سفید است و در مرحله غیرجنسی با یک پودر رنگ پریده ریز (کونیدیا) پوشیده شده ، بعداً کمی دانه‌ بندی می‌شود و به سمت خاکستری تیره، قهوه‌ای تا سیاه تیره تغییر رنگ می‌دهد، گاهی اوقات با رنگ‌های مایل به سبز یا آبی هم دیده شده است.

میوه

در داخل بدن قارچ انگشتان مرده، میوه معروف به استروما به صورت گوشت سفید رنگ وجود دارد. جنس آن بسیار سخت است.

اسپور

در نزدیکی سطح قارچ، حفره‌های تولید اسپور وجود دارد که به نام پریتسیا شناخته می‌شوند. یک سوراخ کوچک منفذ مانند در بالای هر پریتسیوم وجود دارد، و هنگامی که آسکی منفجر می شود و هاگ خود را بیرون می‌زند، این مسیر خروجی آنها به دنیای بزرگ بیرون است.

هاگ

آسکوسپورها که در ساختارهایی به نام آسک (آسکوس منفرد) تولید می‌شوند، قهوه‌ای تیره (در صورت رشد کامل)، صاف، دوکی شکل یا موزی شکل و با ابعاد  20-30 x 5-9μm هستند. (قارچ‌های آسکومیست معمولاً هاگ‌های بسیار بزرگ‌تری نسبت به بیشتر گونه‌های بازیدیومیست دارند) آسک‌ها معمولاً 200*10 میکرومتر با هشت هاگ در هر آسک هستند.

چاپ اسپور

اسپور این قارچ به رنگ مشکی چاپ می‌شود. برای آگاهی بیشتر مطلب چاپ اسپور را بخوانید.

بو/طعم

قارچ انگشتان مرده، بو و طعم متمایز و خاصی ندارد. ممکن است بعضی از گونه‌های آن طعم شیرینی را بدهند.

زیستگاه و نقش اکولوژیکی

عموما قارچ انگشتان مرده در پایه‌ درختان سیب، افرا، راش، نارون و اقاقیا وجود دارد. اما گاهی در گلدانها و پای انواع گیاهان خانگی هم میتوان آن را دید.  در حقیقت نام این قارچ از Xylar از همان واژه یونانی xylem می‌آید که به معنای چوب است و در پلی کنده های درختان پهن برگ رشد میکند.

Dead Man’s Fingers در واقع قارچ‌های پوساننده چوب هستند. آنها نه از سلولز نرم استفاده می‌کنند و نه از لیگنین بسیار سخت، بلکه غذای آنها پلی ساکاریدها، گلوکان و سایر ترکیبات اقلیت چوب است که سلولز و لیگنین را به یکدیگر متصل می‌کنند. آنها با مصرف چوب کنده درختان، مواد مغذی‌ نرمی را باقی می‌گذارند که برای حشرات و سایر موجودات کوچک یک غذای عالی به شمار میرود.

پراکندگی رشد

در بریتانیا و ایرلند، این قارچ بیشتر رویت می‌شود. اما در سرتاسر سرزمین اصلی اروپا و در بسیاری از مناطق آمریکای شمالی نیز فراوان یافت می‌شود.

فصل رویش

فصل رویش عمدتاً در تابستان و پاییز است، اما برخی از انواع آن را معمولاً در طول سال میتوان یافت. تولید آسکوسپور نیز در پاییز و اوایل زمستان صورت می‌گیرد.

گونه‌های مشابه

Xylaria longipes از انواع مشابه این قارچ است که باریکتر، کوچکتر و با استحکام بیشتری نمایان می‌شود. بدن میوه آن بیشتر به صورت چماق‌های ساقه‌ای است و اغلب روی کنده‌ها و شاخه‌های افتاده درختان چنار و همچنین راش‌ها رویت می‌شود.

میزان مسمومیت

اکثر گونه‌های قارچ انگشتان مرده سمی و بسیار خطرناک هستند و توصیه میشود به هیچ وجه به سراغ آنها نروید. حتی از لمس بعضی از گونه‌های این قارچ نیز باید جلوگیری کرد؛ زیرا متاسفانه پادزهری برای آنها وجود ندارد. برای اطلاعات بیشتر به مقاله قارچ سمی انگشتان مرده مراجعه کنید.

محافظت از گیاهان در برابر قارچ انگشتان مردمرده

زمانی که شما برای اولین بار این قارچ را مشاهده می‌کنید باید تشخیص دهید که این قارچ در چه مرحله‌ای رشدش است. باید تشخیص دهید که آیا قارچ بر روی تنه درخت یا ریشه آن در حال رشد است؟ یا بر روی مالچ‌هایی که در پایین درخت وجود دارد در حال رشد است؟

اگر بر روی تنه یا ریشه درختان در حال رشد باشد که بسیار بد است که در این صورت باعث ایجاد پوسیدگی نرم در گیاه می‌شود و تنها راه مقابله با آن این است که  قبل از اینکه به گیاه آسیب جدی وارد کند، از درخت جدایش کنید. زیرا با حیات خود بر روی گیاه باعث نابودی و حتی مرگ درخت می‌شود. اگر هم که قارچ بر روی مالچ چوب در حال رشد باشد به راحتی قابل حذف خواهد بود.

باید بدانیم که این نوع قارچ نمی‌تواند به درختان سالم آسیب جدی وارد کند، اگر در نگه‌داری گیاهان کوشا باشیم این نوع قارچ شانس آن‌چنانی برای حمله ندارد. زمانی  که درخت و درختچه‌های ما از ناحیه پوست آسیب‌دیده باشند و یا ریشه‌های آن آسیب‌دیده باشند، این قارچ می‌تواند بسیار نابود کننده عمل کند.

اگر قارچ انگشتان مرده را بخوریم، زنده میمانیم؟

اگر قارچ سمی انگشتان مرده را به دهان ببرید، در ابتدا یک طعم شیرین را در دهان حس می‌کنید و بعد موجی از طراوت و شادابی در دهانتان، شما را به وجد می‌آورد. اما این فقط یک اغوای اولیه است. این قارچ ترسناک با طعم خاص خود، می‌تواند به سرعت شما را به خواب ابدی فرو ببرد و به کام مرگ بکشاند.

این قارچ عجیب و غریب، گونه‌های مختلفی دارد که درجه سمی بودن آنها متغیر است. حتی بعضی از انواع قارچ سمی انگشتان مرده را می‌شود خورد. لپچا، مردم بومی سیکیم، قرن‌هاست که از خوردن یک نوع کمیاب آن، لذت می‌برند. در بعضی از مناطق چین، نپال، شمال شرقی هند (سیکیم)، بوتان و میانمار، گونه خاصی از قارچ انگشتان مرده، بسیار محبوب است.

قارچ سمی انگشتان مرده در ارتفاعات بین 900 تا 3600 متر از سطح دریا رشد می‌کند. به همین دلیل در برابر سرما مقاوم است و گاهی اوقات از آن به عنوان یک گیاه زینتی در آپارتمان استفاده می‌کنند. آنها دارای گل‌های زرد متمایل به سبز  Decaisnea با قطر ۳ تا ۶ سانتی‌متر هستند که گل‌های نر و ماده مجزا می‌باشند. اما آنچه آنها را ترسناک کرده گل‌های دومی هستند که باعث ایجاد میوه‌های آبی رنگ و شبیه انگشت می‌شوند. میوه آنها در هنگام لمس نرم است، اما پوستی شبیه به پوست انسان مرده و حالتی وهم‌آور دارد که واقعاً شبیه انگشت سرد و بیجان یک انسان است.

میوه ها

میوه‌های آن معمولا در خوشه‌های سه‌تایی تولید می‌شوند. به طور معمول شما انتظار یک میوه را برای هر گل دارید، اما در این قارچ، هر گل ماده دارای سه برچه مجزا است که از یکدیگر آزادند و پس از گرده‌افشانی موفقیت‌آمیز، هر یک به میوه‌ای برای خود تبدیل می‌شود.

زمان میوه‌دادن آن جالب است. تقریباً انگار یک زیپ باز می‌شود و میوه‌ها به راحتی در امتداد یک خط مستقیم تقسیم می‌شوند تا خمیر ژلاتینی شفاف خود را نمایان کنند که در آن تعداد زیادی دانه سیاه مسطح در دو ردیف جاسازی شده است. این خمیر مزه‌ای شیرین شبیه خربزه یا خیار را دارد که مورد علاقه بومیان است. در داخل دانه‌ها بذرهای جنین بسیار کوچکی وجود دارد و در بافت آن (اندوسپرم) مواد مغذی فراوانی جاسازی شده که جنین در طول جوانه‌زنی از آن تغذیه می‌کند. این دانه‌ها در حدود 1 سانتی متر طول و حدود 3-4 میلی متر ضخامت دارد.

مصرف توسط پرندگان

هنوز معلوم نیست که کدام حیوانات از این قارچ عجیب و غریب تغذیه می‌کنند. زیرا برای اکثر پرندگان اندازه میوه آن بیش از حد بزرگ است. نوشته‌ها حاکی از آن است که در چین، میمون‌های پوزه‌دار این قارچ را در لیست خوراکی‌های مورد علاقه خود گنجانده‌اند؛ اما هنوز اطلاعات در این‌باره بسیار کم است. به نظر می‌رسد حیوانات نیز از مصرف آن اجتناب می‌کنند.

به هر حال خوردن این قارچ خطرناک است. تشخیص این که کدام گونه از آن خطرات سمی کمتری دارد راحت نیست. بعضی از انواع آن به شدت کشنده است. مثلا Oenanthe crocata، با نام رایج “Hemlock Water-Dropwort” می‌تواند به سرعت به مرگ منجر شود.

در غرب بریتانیا گونه‌ای از این نوع قارچ باعث مرگ بسیاری از کارگران مزارع شده، حتی دست زدن به آن هم کار خطرناکی است و افراد را دچار مسمویت شدید می‌کند. متاسفانه پادزهری برای آن وجود ندارد. در صورت ابتلا به مسمومیت ممکن است دیگر کسی نتواند برای شما کاری انجام دهد. به همین دلیل توصیه می‌شود تحت هیچ شرایطی حتی هوس امتحان کردن آن نیز به ذهنتان خطور نکند.