مواد اولیه لازم برای ساخت کمپوست قارچ
کمپوست قارچ اهمیت فراوانی در صنعت تولید قارچ دارد، پس شناخت مواد لازم برای ساخت کمپوست قارچ دارای اهمیت ویژه ای است. ویژگی های خاص و فراوان قارچ ها سبب شده است تا متخصصین آنها را در یک سلسله مستقل از موجودات زنده قرار دهند. از مهمترین این ویژگی ها می توان به هتروتروف (دیگر پروری) بودن آنها، نداشتن سبزینه، استفاده از هاگ و رشد رویشی برای تکثیر و… اشاره کرد.
موجود هترتروف ارگانیسمی است که بجای استفاده از فرایند تثبیت کربن از منابع غیر آلی مانند کربن دی اکسید می تواند مولکول های کربنی ترکیبات آلی را جذب یا هضم کند، و با استفاده از آنها رشد و زندگی کند. فرایند متقابل هترتروفی، خودپروردگی یا اتوتروفی است. موجوداتی مانند گیاهان و جلبک ها، که می توانند با استفاده از انرژی نور خورشید و ترکیبات معدنی ، ترکیبات آلی مثل کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها و دی اکسید کربن غیر آلی را تولید کنند. 95 درصد یا بیشتر از تمام انواع موجودات زنده هتروتروف هستند. بر همین اساس قارچ ها برای رشد و تکثیر خود نیاز به منابع غذایی از جنس و شکل خاصی هستند و بشر برای تولید قارچ خوراکی دکمه ای با ساخت این مواد با عنوان بستر رویش(کمپوست قارچ) و رشد قارچ در آن، از محصول و میوه (کلاهک یا fruite body) قارچ استفاده می کند.
اهداف تهیه بستر رویش (کمپوست قارچ)
1- تهیه بستر کشت انتخابی بطوریکه موجودات زنده رقابت کننده با قارچ دکمه‌ای و میکروارگانیسم های همزیست آن نتوانند بر روی آن رشد کنند.
2- تهیه و تامین مقادیر مناسب مواد غذایی و آب که به آسانی در دسترس میسیلیوم قارچ دکمه‌ای قرار گیرند.
3- بهبود ساختمان فیزیکی مواد غذایی زمینه ای به گونه ای که هوای مورد نیاز برای رشد مطلوب میسلیوم (ریشه قارچ) فراهم شود.
نظر به اینکه قارچ یک موجود تجزیه کننده ثانویه است بنابراین در مسیر تولید بستر رویش قارچ ضمن استفاده از مواد اولیه خاص، ابتدا باید گروهی از ارگان های میکروبی نظیر باکتری ها و قارچ های مزوفیل و به دنبال آنها باکتری ها ، قارچ ها و اکتینومیست های گرما دوست بر روی این مواد فعالیت نموده تا در انتها برای رشد قارچ مناسب و مطلوب گردد.
در طی فرایند کمپوست سازی، به تدریج عناصر غذایی مطلوب برای میکروارگانیسم های رقیب، کاهش می‌یابد، در حالی که عناصر غذایی مطلوب برای قارچ دکمه‌ای به تدریج تجمع می‌یابد.
البته کمپوست سازی علاوه بر تهیه یک بستر کشت انتخابی و مطلوب برای قارچ، باید بتواند ساختمان فیزیکی مناسب و همچنین مقدار مناسب آب و pH را در اختیار این قارچ قرار دهد. از آنجایی که کمپوست قارچ، مواد غذایی را برای رشد قارچ فراهم می‌کند، ترکیب مواد تشکیل دهنده آن اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
علاوه بر این، نحوه عمل آوری کمپوست و تجزیه میکروبی آن بسیار حائز اهمیت است. تغییرات شیمیایی که در مواد کمپوست توسط میکرو ارگانیسم‌ها رخ می‌دهد همراه با شیمیایی و گرمای حاصله از فعالیت میکروارگانیسم ها، کمپوست را تبدیل به یک منبع غذایی بسیار مناسب برای رشد قارچ خوراکی کرده و موجب حذف باکتری ها و قارچ های مضر می‌شود.
مواد اولیه ساخت کمپوست قارچ دکمه ای
آب
آب بعنوان ناقل و انتقال دهنده یون ها در تمامی فعالیت های میکروبی و غیر میکروبی بسیار حیاتی و مهم است. از آنجا که فرایند کمپوست سازی یک فراینده کاملا پیچیده میکروبی و شیمیایی است، نقش آب در آن بسیار حائز اهمیت است.از سوی دیگر به دلیل نقش مهمی که میزان نسبت ماده خشک به میزان آب و هوای کمپوست در کیفیت محصول تولیدی دارد، این ماده اولیه .جایگاه ویژه ای در ساخت کمپوست دارد
در فرایند ساخت کمپوست از آب بازیافتی واحد کمپوست استفاده زیادی می شود. آب بازیافتی شامل آب های خارج شده از توده های کمپوستی ، شستشوی محوطه و ماشین آلات است. این آب دارای مقادیر متنابهی از میکروارگانیسم های ویژه و نیتروژن است که برای ساخت کمپوست بسیار ارزشمند و مغذی است.این آب دارای رنگ قهوه ای تا قرمز بوی نسبتا تند آمونیاک است. توصیه می شود که بدلیل بار میکروبی زیاد بهمراه مواد غذایی موجود در آن، همواره این آب در استخر یا مخازن ویژه آن توسط پمپ های مناسب و بر اساس برنامه زمان بندی هوادهی شود.
کلش گندم
مهمترین ماده جهت آماده سازی کمپوست، کلش گندم آبی است که دلیل آن استحکام در کنار انعطاف پذیری بالای آن است. به دلیل پروسه تخمیر و اختلاط های مکرر مواد اولیه ساخت در کمپوست، وجود این دو خصوصیت ( استحکام و انعطاف ) در کلش بعنوان اصلی ترین ماده اولیه در کنار سایر صفاتی که به آن اشاره خواهد شد، برای تولید بستر رویش مطلوب بسیار مهم و حیاتی است.
در صورت عدم مصرف کلش گندم و جایگزینی آن با کلش گیاهان دیگر ( برنج و جو) در اثر مخلوط کردن های متوالی، پروسه تخمیر و گرمای بالای توده، کمپوست تولیدی له، خرد و درنهایت نرم و گریسی می‌شود که بر روند اکسیژن رسانی به داخل توده مشکلاتی را ایجاد و در نهایت کمپوست تولیدی نامرغوب خواهد شد.
در این باره باید افزود علاوه بر موضوع مطروحه، استفاده از کلش های قدیمی در ساخت کمپوست قارچ دکمه ای نیز به دلیل نرم شدن و گریسی شدن بافت توده کمپوستی نیز مناسب نبوده و موکدا توصیه می شود تنها از کلش های هر سال تا شروع برداشت کلش سال بعد استفاده شود.
پس در همه حال کلش باید به صورتی باشد که قابلیت جذب و حفظ آب بالایی داشته باشد. کلش گندمی حاوی ۳۶ درصد سلولز، ۲۵ درصد پنتوزان، ۱۶ درصد لیگنین است.
سلولز و پنتوزان، هیدرات‌های کربنی هستند که از تجزیه آنها قند ساده به وجود می آید و لیگنین در مراحل اولیه کمپوست سازی به کمپلکس لیگنین هوموس که یکی از مهمترین مواد پروتئینی مورد نیاز قارچ است، تبدیل می‌شود.
حفظ ساختار کلش بعد از خیس شدن مهم است زیرا کلش باید تخمیر هوازی شود تا قابل استفاده قارچ باشد. کلش های ساقه بلند و سخت در این مورد نقش مهمی دارند چراکه کمتر خرد شدن و از بین رفتن حین تخمیر می‌شوند به همین دلیل در زمان خرید و انبار کلش باید دقت داشت و از کلش های ساقه بلند و طلایی هرسال برای همان سال استفاده کرد و از انباران برای چند سال خودداری کنیم و همچنین باید از خرید کلش های خرد و خاکی و خیس خورده‌ی قدیمی پرهیز شود.
کلش خریداری شده را جهت حفظ ایمنی به صورت انبار یا تایه های مرتب و بافاصله معین چیده شود. باید بین توده های انبارشده کلش ها با توجه به فضای موجود چندین متر(20-40 متر) فاصله وجود داشته باشد تا در هنگام بروز آتش سوزی به بقیه سرایت نکند. حتماً سیستم اطفاء حریق مناسب نیز برای آن در نظر گرفته شود.
منبع نیتروژنه (کود مرغی)
سومین جزء مهم در ساخت کمپوست کود مرغی گوشتی با میزان ازت 3/5 تا 5 درصد با رطوبتی در حدود 30-40% است. این نوع کود معمولا بهمراه خاک اره، نرمه کلش و حتی کاتن های کاغذی است. این کود باید دارای رطوبت تعیین شده باشد تا ضمن سهولت در آسیاب شدن، براحتی و به یکنواختی با سایر مواد اولیه ترکیب شود.
از آنجا که این کود دارای مقادیر بسیار زیادی از میکروارگانیسم های متنوعی است، از آن بعنوان منبع میکروبی ساخت کمپوست میتوان نام برد. بنابراین آگاهی بر میزان آنتی بیوتیک ها و داروها ی مصرفی برای مرغ هایی که از کود آن برای ساخت کمپوست استفاده می شود، بسیار مهم خواهد بود.
این کود معمولا کم کم و تدریجی و بر اساس میزان مصرف واحد، به احد کمپوست سازی وارد می شود تا از نگهداری طولانی مدت آن که سبب افت کیفیت آن می شود پرهیز گردد.
سنگ گچ
سنگ یا ژیپسم عنصر دیگری در ساخت کمپوست است که به دلیل اهداف زیر استفاده آن در ساخت کمپوست ، حائز اهمیت است:
۱- بهبود ساختمان و ساختار کمپوست و بالا بردن میزان تخلخل و تهویه بهتر کمپوست
۲- تنظیم PH توده کمپوستی در طول پروسه ساخت کمپوست
۳- در طول فاز پرورش قارچ، به دلیل تولید اسیداگزالو استیک اسید توسط میسیلیوم موجب تنظیم PH کمپوست خواهد شد
۴- وجود کلسیم در سنگ گچ برای مصرف میسلیوم در مراحل رشد آن لازم است.
۵- حفظ و تنظیم رطوبت در فاز ۱ و 2
6- نقش جاذب یا تله آمونیاکی شده و از هدر رفت آن جلوگیری خواهد شد.
منابع تازه برای تولید کمپوست قارچ
در ابتدای صنعت پرورش قارچ، از کود اسب به عنوان کمپوست استفاده می‌شد. به تدریج به دلیل تغییر وسایط نقلیه از اسب به ماشین، از تعداد اسطبل های نگهداری اسب کاسته شد و لذا دیگر امکان این نبود که برای پرورش قارچ در سطح تجاری به کود اسبی تکیه شود.
این امر ایجاب می‌کرد که تولیدکنندگان این قارچ در فکر منابع جدیدی برای تهیه کمپوست بیفتند. بطوریکه کم شدن تعداد اسب ها در طی سال‌های ۱۹۲۰ باعث شد تا کشاورزان اروپایی برای تهیه کمپوست به منابع جدید (کاه و کلش و کود مرغ) روی آورند.
تهیه یک بستر کشت مناسب و انتخابی، که در اصطلاح کمپوست نامیده می‌شود، می‌تواند شرایطی را برای قارچ خوراکی تکمه‌ای سفید فراهم نماید که مواد خام اولیه به مواد قابل جذب برای میسلیوم این قارچ تبدیل شوند. بنابراین، هدف از تهیه یک بستر کشت مناسب برای قارچ تکمه‌ای می‌تواند به‌صورت زیر خلاصه شود.
سایر منابع قابل استفاده برای تهیه کمپوست قارچ
از منابع موجود برای تهیه کمپوست میتوان از کود اسبی، کاه و کلش گندم و یا غلات دیگر و کود مرغ ها، سبوس گندم و کنجاله سویا و پنبه دانه نام برد.
در کشور ما، با توجه به کمبود کود اسبی، بهترین و باصرفه ترین کمپوست برای پرورش قارچ خوراکی، کمپوست حاصل از کاه و کلش گندم و کود مرغی است.
کاه کلش گندم مهمترین منبع کربن مورد نیاز در کمپوست می‌باشد. علاوه بر این، کاه و کلش باعث بهبود ساختمان کمپوست به منظور جذب و نگهداری آب و تهویه مطلوب آن می‌شود. هزینه مواد تشکیل دهنده کمپوست در مقایسه با سایر هزینه ها از جمله هزینه های ثابت و کارگری ناچیز است.
