مریوان یکی از شهرهای مهم استان کردستان است که در 125 کیلومتری غرب شهر سنندج، مرکز استان کردستان قرار دارد. مریوان با کوه‌ها و دشت‌های سرسبز و دریاچه‌های اطرفش لقب بهشت گمشده ایران را دارد.
نام قدیم مریوان، دژ شاهپور بود. این منطقه بخاطر هم‌مرزی با کشور عراق بخاطر واردات و صادرات بین ایران و عراق از رونق اقتصادی خوبی برخوردار است. همچنین به دلیل آب و هوای معتدل و طبیعت زیبایش، یکی از مقاصد مهم گردشگری در غرب کشور محسوب میشود.
ارتفاع شهر مریوان از سطح دریا: 1320 متر
جمعیت شهر مریوان: 195.263 نفر
سال احداث: 1337
تاریخچه شهر مریوان
این شهر مرزی، ابتدا در سال 1281 به عنوان یک قلعه، به دستور ناصرالدین شاه قاجار، در همسایگی دولت عثمانی و نزدیکی دریاچه زریبار ساخته‌شد. یک سال بعد، به فرمان فرهاد میرزا معتمدالدوله عموی ناصرالدین شاه، با ساخت قسمت های دیگری نظیر کاریز، حمام و آب‌انبار به وسعت آن افزوده‌شد.
بعدها حاج فرهاد معتمدالدوله و حاج محمدعلی خان ظفرالملک، با ساخت چند باب منزل، یک کاروانسرا و یک کاریز دیگر، این قلعه را گسترش بخشیدند. اما در اواخر دوره قاجار، تمامی این بناها در اثر شورش عشایر کرد، ویران شد.
با آغاز حکومت پهلوی، حاکم وقت منطقه، در روستای موسک، دژی بنا کرد که که به دژ شاهپور معروف شد و امروزه از آن به عنوان پادگان نظامی استفاده میشود. نهایتا در سال 1336 با ساخت شهرداری، نام دژ شاهپور رسماً به مریوان تغییر کرد.
ریشه کلمه مریوان
برای ریشه و معنی “مریوان” چندین نقل‌قول وجود دارد.
- کلمه مریوان از “مهروان” به معنی “جایگاه مهر” گرفته شدهاست.
- ریشه اولیه آن “ماربن” به معنی “مار فراوان” است. زیرا در گذشته این منطقه مار زیاد داشته.
- روایت است که در قدیم عده‌ای از “مرو” به این منطقه آمده و سکنا گزیدند. درنتیجه آنجا به “مرویان” معروف شد که به مرور زمان، تبدیل به مریوان شد.
- دریاچه زریبار در فصل‌های مختلف سال میزبان پرندگان مهاجر است. در زبان کردی به مرغابی، “مراوی” میگویند. لذا این منطقه به نام مراویان(جای مرغابی) معروف و به مرور زمان تبدیل به مریوان شد.
جاهای دیدنی مریوان
از جمله مهمترین دیدنی های مریوان می توان موارد زیر را نام برد.
دریاچه زریبار
این دریاچه به عنوان معروف‌ترین دیدنی مریوان، در فاصله‌ی 2 کیلومتری شمال غربی شهر و در ارتفاع 1250 متری از سطح دریا قرار دارد. وسعت دریاچه زریوار به دلیل تغییرات حجم آب، در فصول مختلف کم و زیاد میشود. حداقل عمق آن حدود 2 متر و عمیق‌ترین بخش آن 6 متر است.
این دریاچه با وجود نیزارهای اطراف آن و همچنین انواع گیاهان آبزی، از جمله “بارهنگ آبی، هزاران نی، نیلوفر آبی، نی، لویی، جگن، بزواش، نعناع و گندمیان” زیستگاه مناسبی برای انواع ماهی‌ها، پرندگان و پستانداران است.
اما متاسفانه دریاچه زریبار به عنوان بزرگ ترین چشمه آب شیرین دنیا، به دلیل رشد زیاد نیزارها، در حال نابودی است.
آبشار گویله
آبشار گویله یکی از جاذبه های دیدنی مریوان است که در مسیر جاده سقز به مریوان، در دل جنگل‌‌های سرسبز منطقه قرار دارد. ارتفاع آبشار گویله بیش از 50 متر است و در فصل بهار از مکان های دیدنی و زیبای منطقه محسوب میگردد.
آبشار بل اورامان
آبشار بل در روستایی با همین نام، در منطقه اورامانات کردستان واقع شدهاست. آب آبشار با حجم و فشار زیاد از شکافی در دل کوه بیرون می‌زند و چشم‌انداز باشکوهی خلق می‌کند. این آب به رودخانه سیروان می‌ریزد و سپس وارد خاک عراق میشود.
غار کونا شم شم
این غار در منطقه کوه چهل چشمه و نزدیک روستای تراق تپه و قرار دارد. دیوارهای غار از سنگ‌های آهکی تشکیل شده و دارای 3 دهانه ورودی است که البته یکی از آنها به دلیل ریزش مسدود است. این غار تاریخ کهنی دارد و تعدادی ظروف سفالی مربوط به دوره دالمایی در آن کشف شدهاست.
کونا شم شم در زبان کردی به معنی سوراخ و حفره خفاش است.
دشت بیلو
این دشت با طبیعت زیبا و چشم‌انداز خیره‌کننده آن، در 15 کیلومتری شهرستان مریوان قرار دارد. دشت بیلو یکی از مکان‌های محبوب مسافران و گردشگران است و مخصوصا در روزهای نوروز و تعطیلات آخر هفته، میزبان جمع زیادی از مردم محلی و روستاییان میباشد.
پل گاران
پل تاریخی گاران (کردلان) یکی از بناهای تاریخی استان کردستان است، که در نزدیکی شهر مریوان قرار دارد. قدمت آن مربوط به دوران قبل از اسلام (دوره ساسانی) باز میگردد. طی دوره صفویه، این پل توسط حکام اردلان مرمت شد و تا سال 1320 از آن استفاده میشد.
این پل روی رودخانه ای به همین نام بنا شده و یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری استان کردستان محسوب میشود. طول این پل 42 متر و عرض آن 9.5 متر و ارتفاعش حدود 6 متر است. در ساخت پل تاریخی گاران از ملات، سنگ، ساروج، آجر و سنگ های تراش‌خورده استفاده شدهاست.
کوه برقلا (برقلعه)
کوهی واقع در 2 کیلومتری مریوان که نزدیک روستای برقلعه است.
ملاقوبی
این منطقه در شمال روستاهای هجرت و جنوب شرقی روستای برقلعه قرار دارد. این محل به واسطه وجود زیارتگاه ملاقوبی به این نام معروف شدهاست. چشمه های آب، طبیعت زیبا و درختان سرسبز جنگلی، این منطقه را جزو دیدنی های مریوان کرده‌است.
غار کرفتو دیواندره
غار کرفتو مربوط به 2000 سال قبل از میلاد مسیح، در شمال غربی شهر دیواندره قرار دارد. این غار جزو طولانی‌ترین غارهای تاریخی ایران است. برای رسیدن به این غار باید از 180 پله عبور کنید. مسیر این غار اینقدر پرپیچ و خم است که هنوز هم، تمام مسیرهای داخل آن کشف نشده‌است.
این قار شامل دو بخش طبیعی و انسانی است. بخش انسانی در دوره‌های مختلف تاریخی توسط بشر حفر شدهاست که یکی از بی‌نظیرترین مدل‌های معماری محسوب میشود.
قمچیان
اطراف جاده مریوان به سقز، منطقه تفریحی قمچیان قرار دارد. دشتی با جویبارها در میان کوه‌های سر به فلک کشیده و درختان و طبیعت زیبا که مانند تکه‌ای از بهشت است. قارچ کوهی، پیچک و ریواس و گیاهان دارویی، از جمله خوراکی‌های موجود در این منطقه است. در کوه‌ها و دره‌های اطراف این منطقه، حیوانات وحشی مانند خرس، روباه، خرگوش، گرگ زندگی می‌کنند.
روستای دره تفی
روستای دره تفی از توابع شهرستان مریوان و معروف به روستای لک لک است. هر سال در فصل بهار، این روستا میزبان لک‌لک‌های مهاجر است. این پرندگان در مسیر کوچ خود به مناطق گرمسیری عربستان و جده، در این مکان اتراق می‌کنند. به همین دلیل اهالی روستا به آنها حاجی لک لک میگویند.
پرندگان بر بالای تیرهای برق و درختان بلوط روستا لانه‌سازی می‌کنند و مناظر بی‌نظیری خلق می‌کنند.
روستای قلقله
روستای قلقله در فاصله 28 کیلومتری مریوان و در دامنه کوه‌های زاگرس واقع شدهاست. سه جهت شمال، جنوب و غرب آن توسط جنگل احاطه شدهاست که چشم‌انداز خیره‌کننده ای به آن بخشیده‌است.
دشت ناوطاق گاران
ناوطاق گاران دشتی در 40 کیلومتری شهر مریوان و مابین بخش‌های سرشیو و مرکزی، است. این دشت در فصل بهار به واسطه طبیعت زیبا و چشمه‌های آب، پذیرای گردشگران زیادی میباشد.
در اطراف این دشت کوه‌های بلندی قرار دارد که محل رویش بسیاری از گیاهان خوراکی و دارویی مانند ریواس، پیچک، کنگر و همچنین انواع قارچ خوراکی است. اهالی منطقه در فصول مختلف، اقدام به جمع‌آوری آنها و عرضه در بازارهای محلی می‌نمایند.
پارک ساحلی مریوان
مجموعه گردشگری پارک ساحلی دارای نقاطی برای پیک‌نیک، مسیرهای مسیرهای دوچرخه‌‌سواری و درشکه‌رانی میباشد. وجود فضاهای تفریحی، ورزشی، اقامتی و پذیرائی در قسمت شمالی آن و جلوگیری از ساخت و ساز در اراضی جنوبی، سبب خلق مناظر زیبائی در مسیر دریاچه گردیده است.
جاده دور دریاچه نیز یکی از بخش‌های دیدنی این مجموعه است.
بازارچه باشماق
بازارچه مرزی باشماق در فاصله شانزده کیلومتری دریاچه زریوار واقع شدهاست. این بازار میزبان تعداد زیادی تجار، بازرگانان خارجی و داخلی، دست‌فروشان و شرکت‌های حمل و نقل ترانزیتی کالا است.
قلعه ایمام
قلعه امام (قلعه ایمام) مریوان یکی از جاذبه های تاریخی این شهرستان و در 3 کیلومتری جنوب شرقی آن قرار دارد. این قلعه، در واقع بنایی کهن متعلق به اواسط قرن دهم هجری است. بر اساس اسناد تاریخی، این بنا در دوران حکومت “سرخاب بیگ اردلان” بر فراز کوه‌های منطقه احداث شدهاست.
اورامانات تخت مریوان
هورامان یا روستای اورامان تخت در منطقه اورامانات و در جنوب شرقی شهرستان مریوان و شمال شهرستان پاوه قرار دارد. فاصله این روستا تا مریوان حدود 75 کیلومتر است. معماری روستا کاملا با کوهستان انطباق دارد و تمامی ساختمان‌ها با استفاده از سنگ ساهته‌شده.
روستای دیدنی اورامان، به هزار ماسوله کردستان معروف است. زیرا خانه‌ها با توجه به شیب تند دامنه‌های صخره‌ای به صورت پلکانی ساخته شده‌اند. بطوریکه حیاط هر خانه، پشت‌بام خانه دیگر است.
در روستای هورامان، مراسم آیینی و مذهبی پیر شالیار برگزار میشود که قدمتی چندهزار ساله دارد.
باستان‌شناسان در حوالی این منطقه یک گور وسیع از جنس سنگ با سقفی بصورت گنبد و تعدادی خانه پیدا کرده‌اند که مربوط به عصر آهن(بیش از 3000 سال پیش) است. همچنین تعدادی پوست حیوانات مربوط به دوران اشکانیان و سلوکیان نیز در این منطقه یافت‌شده که حکاکی‌هایی به زبان پهلوی و یونانی روی آنها وجود دارد.
چهل چشمه مریوان
چهل چشمه، یکی از کوه‌های معروف ایران و مرتفع‌ترین کوه استان کردستان است که بخشی از رشته کوه‌های زاگرس محسوب میشود. در فصل بهار و تابستان، هوای خنک و نسیمی شاداب، صدای پرندگان و آبشارهای روان، همراه با بوی گیاهان معطر و پوشش جنگلی، این منطقه را به یکی از جاذبه‌های دیدنی مریوان تبدیل کرده‌است.
چشمه باباگرگر
چشمه باباگرگر در روستای باباگرگر و در شمال شرقی شهرستان قروه استان کردستان قرار دارد. آب این چشمه به رنگ سرخ است و در برخی موارد نیز به رنگ زرد مایل به لیمویی در می‌آید. علت رنگی بودن آب این چشمه وجود املاح معدنی خصوصاً گوگرد در آن است. لذا آب چشمه برای امراض پوستی و سودایی مفید است.
روستای درکی مریوان
روستای درکی از توابع شهرستان سروآباد استان کردستان است که در 50 کیلومتری جاده مریوان- اورامان قرار دارد. این روستای فوق‌العاده که از جاهای دیدنی و جاذبه‌های طبیعی استان کردستان است شامل مناطق طبیعی بکر و دست نخورده است. اگر می‌خواهید رودخانه، چشمه، جنگل، دشت، چمن، آبشار، برف، کوه، صدای آب، صدای پرندگان و گل‌های لاله واژگون را همزمان داشته باشید، درکی همان جایی ست که به دنبالش هستید. مردمان روستا بسیار مهمان‌نواز، مهربان و سخت‌کوش هستند که محصولات باغشان را به رهگذران تعارف می‌کنند. محصول باغ‌های این منطقه شامل گردو، توت‌فرنگی، توت خشک، بادام، زردآلو و آلوچه است. انواع لبنیات محلی در این روستا یافت میشود. نان محلی این منطقه کلانه نام دارد که با پیازچه و پیچک درست میشود، با کره محلی چرب میشود و با ماست، دوغ یا آش دوغ محلی صرف میشود. بوی این نان فوق‌العاده است.
کاروانسرای تاجوانچی سقز
کاروانسرای تاجوانچی که از جاذبه‌های گردشگری سقز به شمار می‌رود مربوط به دوران حکومت زندیه است. این بنا در زمان فرمانروایی خسروخان اول ساخته شدهاست. طرح کاروانسرا در دو طبقه، شامل حیاطی مستطیل شکل، ستون‌های استوانه‌ای آجری، پایه‌ستون‌های مربعی آجری، آب‌نمایی در مرکز حیاط و حجره‌ها و اتاقک‌هایی در اطراف است.
فعالیت‌های پیشنهادی در مریوان
هنگام سفر به مریوان کردستان می توانید تفریحات و فعالیت‌های زیر را انجام دهید.
خرید از بازارچه مرزی مریوان
بازارچه مرزی مریوان که نام دیگرش بازارچه باشماق است، در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر مریوان قرار دارد و یکی از مراکز خرید شهر مریوان محسوب میشود. این بازار مکانی برای خرید وسایل برقی، کیف، کفش و لباس است. همچنین می‌توانید سوغات مریوان مانند پارچه‌های زیبا، کفش و گیوه محلی را نیز از آن تهیه کنید.
قایق سواری روی دریاچه
قایق سواری و تفریحات آبی یکی از رایج‌ترین فعالیت‌های گردشگران در استان کردستان است.
مراسم پیر شالیار
جشن عروسی پیر شالیار، مراسمی سنتی است که هر سال در اورامان تخت مریوان برگزار میشود و علاوه بر اهالی بومی، مردم روستاهای اطراف نیز در این جشن حضور می‌یابند. این مراسم در اسطوره‌ها، اعتقادات و آیین‌های قدیم مردم ریشه دارد و در حقیقت سالگرد ازدواج پیری افسانه‌ای به نام شالیار است. این مراسم از اول صبح در مزار پیر شالیار شروع میشود و با قرائت فاتحه، دف‌زنی، تلیله‌خوانی، شکستن سنگ همراه، شب‌نشینی و دعا ادامه می‌یابد.
تصمیم‌گیری درباره مشاغلی مثل کدخدا، آبدار، چوپان و امام‌جمعه و همچنین صحبت درباره کمبودها و مشکلات روستا در این دورهمی صورت می‌گیرد. برخی مورخان قدمت برگزاری مراسم پیر شالیار را به هزار سال قبل نسبت می‌دهند. مراسم باستانی پیر شالیار در دو زمان متفاوت برگزار میشود، مراسم اول ۱۵ اردیبهشت است و نامش کوهساری است که در آن درباره شخصیت پیر شالیار سخنرانی میشود. مراسم اصلی در تاریخ ۱۵ بهمن ماه برگزار میشود و مردم طبق رسم قدیمی قربانی می‌دهند و به سماع و ستایش خداوند می‌پردازند.
پیر شالیار از شخصیت‌های مقدس و اسطوره‌ای کردستان است و خانه و آرامگاهش از مکان‌های مقدس اورامان به شمار می‌رود. این مراسم شامل ذبح دام قربانی، دف زنی، رقص صوفیانه، خوردن آش، شب‌نشینی و خواندن شعر و دعا است.
پیر شالیار هورامان
مردم منطقه اورامان مریوان، معتقدند که پیر شالیار عارفی صاحب کرامات بوده‌است که توانسته دختر ناشنوای شاه بخارا را شفا دهد. پس از اینکه طبیبان نتوانستند دختر شاه بخارا را درمان کنند، پادشاه شرط می‌کند کسی که دخترش را شفا دهد داماد وی خواهد شد. آوازه کرامات پیر شالیار به بخارا می‌رسد و از همین رو عده‌ای از اطرافیان پادشاه راهی اورامان می‌شوند.
دختر در نزدیکی روستای اورامان تخت، شنوایی خود را به دست می‌آورد و وقتی نزدیک خانه پیر شالیار می‌شوند، صدای نعره دیوی به گوش آنها می‌رسد. دیو از تنوره دیوها به زمین می‌افتد و کشته میشود. با مرگ دیو، دختر شاه شروع به صحبت می‌کند و شفا می‌یابد. شاه به وعده خود عمل می‌کند و دخترش را به عقد پیر شالیار درمی‌آورد و متعاقبا جشن عروسی بزرگی برپا میشود. به نظر می‌آید که مراسم آیینی امروزه، سالگرد همان جشن عروسی است.
سوالات متداول
تاریخ مراسم پیر شالیار؟
مراسم سنتی پیر شالیار، در اردیبهشت و بهمن برگزار میشود.
بهترین زمان سفر به اورامان کی است؟
با توجه به هوای سرد مریوان، بهترین زمان سفر به اورامان و روستاهای آن برای لذت بردن از طبیعت منطقه، بهار و تابستان است.
