کشت قارچ ترافل در استان گلستان

بررسی امکان کشت قارچ ترافل در کشور

مظاهر جعفرنیا، مدیرعامل شرکت پایدار سرزمین هیرکان در مصاحبه اخیر خود درباره امکان کشت قارچ ترافل، چگونگی درآمدزایی و اشتغال‍زایی از این قارچ گرانبها در کشور، صحبت کرده است.

نقاط جنگلی استان گلستان یکی از مکان‌های رویش قارچ ترافل در ایران است. این قارچ گران‍بها در جنگل‌های هیرکانی می‍رود و به الماس سیاه معروف است. اگرچه رویش این قارچ در ایران نعمت است، اما قیمت بالای آن باعث جلب توجه و هجوم سودجویان برای غارت آن، شده است.

دو نوع قهوه‌ای و سیاه  قارچ دنبلان در استان گلستان بیشتر از سایر گونه‌ها مشاهده می‌شود. قارچ ترافل قهوه‌ای فقط در مقطع کوتاهی در بهار جمع‌آوری می‌شود. اما برداشت ترافل سیاه که رویشگاه آن وسیع‌تر است، از اسفندماه آغاز و تا تیر ماه ادامه دارد.

متاسفانه در چند سال اخیر برداشت بی‌رویه و غیرمجاز قارچ دنبلان، تیشه به ریشه جنگل‌های هیرکانی زده است.

 

نفرین الماس سیاه بر جان جنگل

در گذشته نه تنها مردم عادی، بلکه حتی برخی کارشناسان منابع طبیعی نیز شناخت زیادی نسبت به قارچ ترافل نداشتند. اما طی سال‌های اخیر افزایش رغبت کشورهای اروپایی به مصرف و خرید این قارچ و سود سرشار دلاری آن، پای خیلی از افراد را برای برداشت قارچ دنبلان به جنگل‌های استان گلستان باز کرده است.

در سال‌های ابتدایی، فقط تعداد محدودی از اهالی بومی شرق استان گلستان، با فراگیری آموزش‌های لازم از طریق جهاد کشاورزی، اقدام به برداشت قارچ ترافل از جنگل‌های هیرکانی می‌کردند. اما افزایش قیمت این قارچ و رشد صعودی قیمت دلار، سبب هجوم سودجویان و افزایش آسیب به جنگل هیرکانی را به دنبال داشت.

با افزایش این صدمات به به جنگل هیرکانی، سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، برداشت و صادرات قارچ ترافل را ممنوع کرد. اما با وجود ممنوعیت، برداشت این قارچ از جنگل‌ها کمتر نشده است!
به همین علت بسیاری از کارشناسان ممنوعیت را راهکار حل این معضل نمی‌دانند!

آنها راه حل های دیگری نظیر کشت قارچ ترافل، آموزش، فرهنگ‌سازی و مدیریت برداشت را مد نظر دارند.

برداشت بی‌رویه قارچ دنبلان

مظاهر جعفرنیا، یکی از پژوهشگران بخش کشاورزی استان گلستان و مدیرعامل شرکت پایدار سرزمین هیرکان است. وی از 6 سال گذشته تاکنون، در تولید کشت قارچ ترافل و نهال‌های بارور شده با اسپور این قارچ، فعالیت می‌کند.

این پژوهشگر بخش کشاورزی درباره  قارچ دنبلان گفت: قارچ ترافل سیاه یکی از گران‌ترین قارچ‌های دنیا است. این قارچ اغلب در جنگل‌های بلوط یافت می‌شود. جنگل‌های هیرکانی هم یکی از این جنگل‌ها به شمار می‍رود.

متاسفانه در چند سال اخیر، برداشت بی‌رویه قارچ دنبلان، آسیب شدیدی به این جنگل های چند میلیون ساله، زده است. هجوم مردم با انواع وسایل نقلیه برای جستجوی این قارچ، سبب کوبیده شدن خاک سطح جنگل شده است. از طرفی شخم زدن خاک اطراف درختان بلوط، سبب آسیب به ریشه آنها میشود.

در حال حاضر دیگر زیر درختان هیچ نهالی نیست! زیرا افراد با ابزارهایی نظیر بیل و تیشه، به ریشه و اندام‌های زایشی درخت آسیب می‌زنند.

همچنین برداشت غیراصولی و خارج از فصل قارچ دنبلان، سبب انقراض این قارچ در آن منطقه خواهد شد!

 

همزیستی قارچ ترافل و درختان جنگل

جعفرنیا گفت: در صورت ادامه این روند، در چند سال آینده، قسمت های شرقی جنگل‌های هیرکانی نابود می‌شوند!
قارچ ترافل و درختان جنگل با یکدیگر رابطه همزیستی مستقیم دارند. یعنی اگر هر یک نباشد، دیگری نیز نابود میشود.

این پژوهشگر بخش کشاورزی خاطرنشان کرد: ما در شرکت خود برای جلوگیری از آسیب به جنگل‌های هیرکانی، راهکاری در نظر گرفته ایم. ما تحقیقات خود را برای کشت قارچ ترافل به وسیله نهال بارور آغاز کردیم.

قارچ ترافل با درختان بلوط، ولیک، انجیر و فندق رابطه همزیستی دارد. البته امکان کاشت قارچ ترافل بر روی درختان دیگر هم وجود دارد. اما بیشترین بازدهی و توجیه اقتصادی مربوط به درخت بلوط و فندق است.
ما پس از انجام تحقیقات فراوان، بالاخره در سال 1398 موفق به تولید 200 اصله نهال بارورشده با ترافل شدیم.

 

کشت قارچ ترافل در ایران و جهان

تحقیق و تلاش درخصوص کشت قارچ ترافل، از 70 سال گذشته در دنیا آغاز شده است. اما ما در سال 1397 برای اولین بار در ایران، در این خصوص اقدام کردیم. طرح ما از بین 33 طرح ارسالی به وزارت جهاد کشاورزی، به عنوان طرح برتر برگزیده شد.

در همین راستا سال 1400 برای تکمیل دانش فنی کاشت قارچ دنبلان، به خارج از کشور رفتیم. این اقدامات منجر به تولید نهال ترافل شد.

بعد از آن با همکاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری و پارک علم و فناوری استان گلستان، 1500 اصله نهال در منطقه گالیکش کاشته شد. رسیدن هر اصله نهال بلوط به قارچ ترافل به 7 سال زمان نیاز دارد. درخت فندق نیز پس از 4 الی 5 سال قابلیت تولید این قارچ را دارد.

ممنوعیت برداشت قارچ ترافل درست نیست

جعفرنیا گفت: هیچ جای دنیا برداشت ترافل ممنوع نیست، بلکه مدیریت می‌شود.
مدیریت صحیح می‌تواند جای ممنوعیت برداشت قارچ ترافل را بگیرد. پیشنهاد ما به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان این است که قارچ‍های ترافل کشف شده را در اختیار ما قرار دهد. تا بتوانیم از طریق آن نهال بارورشده تولید کنیم.

ما برای تولیدات خود به 100 الی 150 کیلوگرم قارچ دنبلان نیاز داریم. ولی حتی یک کیلوگرم هم در اختیار ما قرار نگرفت.
جعفرنیا خواستار حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان از طرح تولید نهال آغشته به ترافل است.

وی معتقد است کشت قارچ ترافل بخش زیادی از دغدغه استان گلستان در حوزه اشتغال را کم خواهد کرد. در حال حاضر حدود 10000 نفر گلستانی حداقل یکبار برای برداشت قارچ ترافل اقدام نموده اند. با کاشت قارچ ترافل بسیاری از این افراد ساماندهی خواهند شد. علاوه بر اشتغالزایی باعث جلوگیری از آسیب به جنگل خواهد شد.

 

مدیریت صحیح بهتر از ممنوعیت برداشت ترافل

مظاهر جعفرنیا اظهار کرد: به علت ناکارآمدی و برنامه ریزی های نادرست، ترافل به عنوان یک صنعت پول ساز و دارای خواص درمانی فراوان رو به نابودی است.

مدیرعامل شرکت پایدار سرزمین هیرکان گفت: هجوم مردم برای برداشت قارچ دنبلان، به لحاظ اکوسیستمی و طبیعی خلل و آسیب‍های جدی به جنگل‍ها وارد نموده است. ممنوعیت برداشت ترافل از سشوی سازمان منابع طبیعی کشور، نیز چالش جدی تری را به وجود آورد.

وی خاطرنشان کرد: در همه جای دنیا، قارچ ترافل کم و زیاد برداشت میشود. اما باید برداشت این قارچ مدیریت شود.
مانند صید ماهی، که در فصل خاص و به میزان معین صورت میپذیرد.

ما با تولید نهال قارچ دنبلان، به کمک طبیعت، اقتصاد و مردم استان خواهیم آمد. برای نمونه هر چند سال یکبار سیل مهیب در  اراضی شیبدار استان گلستان، هزینه های زیادی به بار می آورد. با کاشت نهال بارور به قارچ دنبلان، از وقوع این سیلاب ها نیز میتوان جلوگیری نمود.

اشتغالزایی برای 10 هزار نفر با کشت قارچ دنبلان در گلستان

حدود 110 هزار هکتار اراضی شیبدار در استان گلستان وجود دارد. در صورت کشت قارچ ترافل، حداقل در هر هکتار یک نفر مشغول به کار میشود. بنابراین کاشت قارچ دنبلان سبب اشتغال 10 هزار نفر از مردم استان می‌شود.

کاشت قارچ ترافل را یک کشت پرسود و جایگزین پروژه‌های نفتی خواهد بود. با کاشت نهال‌های بارورشده بعد از 4 تا 6 سال میتوان قارچ ترافل برداشت کرد.
یک درخت بلوط بین 400 تا 600 سال عمر می‌کند. بنابراین در صورت کشت قارچ ترافل، چندین نسل میتوانند از سود برداشت آن بهرمند شوند.

برای یک پروژه پتروشیمی در استان، سالیان زیادی هزینه شده تا به سرانجام برسد. اما تاکنون عملیاتی نشده است. با راه اندازی پتروشیمی، نهایتا برای 2 الی 3 هزار نفر اشتغال ایجاد خواهد شد. اما با کاشت قارچ ترافل در استان، می توان برای بیش از 10 هزار نفر اشتغالزایی کرد.

مدیرعامل شرکت پایدار سرزمین هیرکان گفت: اگر قارچ ترافل در این اراضی کشت شود، بعد از آن شاهد ایجاد کارخانجات صنایع تبدیلی این محصول در منطقه  نیز خواهیم بود. بخش صنایع تبدیلی نیز برای مردم استان ایجاد اشتغال خواهد نمود.

 

---

شرح مصاحبه با مدیرعامل شرکت پایدار سرزمین هیرکان

مظاهر جعفرنیا نیا، مدیرعامل شرکت پایدار سرزمین هیرکان، عضو مرکز رشد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و پارک علم و فناوری استان گلستان است. شرکت وی اولین تولیدکننده نهال ترافل است.

مصاحبه با این فعال محیط زیستی به شرح زیر است.

غارت بی سر و صدای ترافل

ظرفیت‌های بسیاری در گلستان بخاطر عدم مدیریت و برنامه ریزی مناسب رو به نابودی است. قارچ ترافل که از آن به عنوان الماس سیاه یاد می‌کنند، به دلیل قاچاق و برداشت بی‌رویه روزگار خوبی ندارد.

برداشت بی‌رویه و غیرمجاز قارچ ترافل طی چند سال اخیر، در جنگل‌های هیرکانی رونق گرفته است. این مساله باعث ایجاد دغدغه در طرفداران محیط شده است. برداشت بی‌رویه این قارچ علاوه بر نابودی این الماس سیاه که می تواند درآمد هنگفتی را برای استان فراهم سازد. اما در حال حاضر باعث نابودی گونه های جانوری و گیاهی جنگل‌های هیرکانی نیز میشود.

اگر چه در چند سال گذشته به منظور جلوگیری از این مساله دولت برداشت این قارچ را از جنگل‌های هیرکانی ممنوع کرد. اما این ممنوعیت سبب کوتاه شدن دست سودجویان نشد. متاسفانه با افزایش قیمت این محصول روز به روز برداشت و قاچاق آن نیز رو به افزایش است. امکان نظارت از این گیاه برای دولت فراهم نیست.

 

برای حفاظت از ترافل چه باید کرد؟

ترافل قارچی است که به صورت همزیست با ریشه برخی درختان مانند فندق، بلوط، انجیر، راش، بلیک و ممرز زندگی و رشد می کند. زمان برقراری ارتباط با ریشه درختان یک سری مواد را به آنها می دهد. همچنین یک سری مواد را نیز از درخت برای رشد خود میگیرد.

این گیاه زمانی که درخت در حال رشد است، از آن در برابر بیماری ها محافظت می کند. همچنین در مواقع خشکی سبب شده تا درختان تنش آبی کمتری تجربه کنند. درختان به واسطه حضور این گیاه رشد سریع تری خواهند داشت. با توجه به اینکه زیستگاه ترافل جنگل بوده، لذا سیستم تولید آن نیز طبیعی است.
متاسفانه زمانی که ترافل شناخته شد مردم برای برداشت این گیاه به جنگل ها هجوم آوردند. این باعث شد به لحاظ اکوسیستمی و طبیعی خلل و آسیب های جدی به این عرصه ها وارد شود.

اگر وارد جنگل شوید مانند گذشته زیر درختان نهالی نخواهید دید و این مساله بخاطر برداشت بی رویه این محصول است. به همین دلیل به دنبال اعلام ممنوعیت برداشت این گیاه توسط سازمان منابع طبیعی کشور چالش جدی تری ایجاد شد.

ممنوعیت، راهکار مناسبی برای جلوگیری از نابودی این محصول نبوده است. در همه جای دنیا ترافل کم و زیاد برداشت می شود و در ایران نیز مانند بسیاری موضوعات از جمله صید ماهی در فصل خاص باید اقداماتی برای مدیریت برداشت انجام شود.

 

قمیت گذاری ترافل چگونه است؟

قیمت این قارچ خوراکی بستگی به فصل دارد. در حال حاضر به دلیل اینکه همزمان با ترافل ایران ترافل اروپا نیز برداشت می شود، قیمت آن پایین تر است. قمیت ترافل معمولا نسبت به اندازه و وزن آن تعیین میشود. یعنی قارچ زیر ۱۵ گرم یک قیمت دارد و بالای ۲۰ الی ۴۰ گرم قیمت آن تغییر می کند.

هر چه این محصول درشت تر باشد قیمت آن افزایش می یابد. در زمان فصل برداشت قیمت این محصول کیلویی دو الی سه میلیون تومان است اما در غیر فصل برداشت قیمت آن به بالای ۲۰ میلیون تومان نیز می رسد.

 

به نظر شما چگونه می توان برداشت ترافل را مدیریت کرد؟

در دنیا برداشت ترافل فصل بندی شده است. بهترین زمان برداشت ترافل از منابع طبیعی و جنگل ها سه ماه طلایی اردیبهشت، خرداد و حتی تیر ماه است اما با توجه به قیمت بالای این محصول متاسفانه شاهد برداشت ترافل از اسفند ماه توسط مردم هستیم که هر چند ارزش غذایی ندارد اما یک عده افراد سودجو از این مساله سواستفاده می کنند.

باید تدابیری اتخاذ شود تا برداشت ترافل در همان سه ماه انجام شود. از شرق تا غرب گلستان ترافل وجود دارد و نباید مجوز برداشت برای همه جنگل ها در یک بازه زمانی و یکسال صادر شود و هر سال یکی از مناطق اجازه برداشت این محصول را داشته باشند تا ترافل فرصت بازیابی پیدا کند. اما متاسفانه در حال حاضر شرایط به گونه ای است که برداشت در همه جنگل ها در دسترس است.

از شرق و غرب این برداشت انجام و روی جنگل ها فشار وارد می شود. منابع طبیعی هم به جای مدیریت، ممنوعیت برداشت را اعلام کرده است اما این ممنوعیت مشکلی را حل نکرده و با همان سیستم محصول به صورت قاچاق در حال برداشت است.

 

چرا نمی توان برداشت ترافل را مدیریت کرد؟

بخش حفاظت منابع طبیعی این امکان را ندارد که برای هر نفر یک مامور بگذارد. وسعت جنگل زیاد است و انسانهایی که برای تفریح وارد جنگل می شوند نیز زیاد هستند. در واقع دولت راه مقابله ای برای کنترل قاچاقچیان ترافل ندارد.

آیا امکان تولید نهال ترافل وجود دارد؟

از سال ۹۹ طرح تولید نهال را ارائه و در جشنواره ایده های برتر کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی شرکت کردیم، از بین ۳۳۳ طرح از سراسر کشور در نهایت طرح ما به عنوان طرح برتر انتخاب شد اما ادامه دار نبود. بهترین راه مدیریت ترافل و تولید آن، کاشت نهال های بارور است.

با اجرای این طرح، برداشت و کاشت قارچ همزمان انجام می شود. یعنی اقدامی می کنیم که سیستم دائما در حال تولید باشد.

با تولید نهال ترافل چه میزان اشتغال خواهیم داشت؟

۱۱۰ هزار هکتار اراضی شیب دار در گلستان وجود دارد سیل هایی که هر چند سال یکبار رخ می دهد هزینه زیادی را به واسطه وجود این اراضی به بار می آورد. در صورتی که با اجرای طرح کشت ترافل در ۱۰ هزار هکتار از این اراضی برای حداقل ۱۰ هزار نفر اشتغال ایجاد می شود و همچنین ایجاد صنایع تبدیلی این محصول نیز اشتغالزایی زیادی را به همراه خواهد داشت.

پروژه پتروشیمی که سالیان سال برای آن هزینه شده تا به سرانجام برسد. ولی تاکنون نیز هنوز عملیاتی نشده و نهایتا برای 2 الی 3 هزار نفر اشتغال ایجاد خواهد کرد. اما با کاشت ترافل که نگین استان گلستان است ۱۰ هزار نفر مشغول به کار می شوند.

 

آیا امکان صادرات ترافل وجود دارد؟

ترافل تنها محصولی است که قبل از اینکه تولید شود برای صادرات آن قرارداد می بندند، یعنی زمانی که به تولید این محصول اقدام کنید بازرگانان با شما قرارداد می بندند. اما با توجه به محدودیت قانونی، تولید این محصول به صورت پرورشی نیز محدود شده است.

خواص درمانی قارچ ترافل چیست؟

ترافل یک قارچ معطر است. عطر و بوی آن سبب جذب طرفداران زیادی در دنیا برای این قارچ است. این قارچ مخصوصا در کشورهای اروپایی مشتری زیادی دارد. علاوه بر آن طعم دهنده خوبی است و در خصوص خواص درمانی یک محصول ضد سرطان بوده و از تکثیر سلول های سرطانی جلوگیری می کند.
همچنین یک اکسیر جوانی است و ترکیباتی در این قارچ وجود دارد که کلاژن ساز بوده و باعث می شود که پیری دیرتر به سراغ انسان بیاید و ۱۵ الی ۲۰ سال پیری را به تاخیر می اندازد. برای میل جنسی بسیار قوی است و طبق بررسی های علمی بسیاری از مشکلات نازایی با این محصول رفع می شود و همچنین قاتل کبد چرب است و در کنار آن ویتامین های زیادی در خود دارد اما مصرف بیش از اندازه آن توصیه نمی شود.

 

آینده توسعه کشت ترافل را چگونه می بینید؟

متاسفانه در کشور ما زمانی یک طرح موفق اجرا می شود که به نقطه کور رسیده باشد. یعنی زمانی که به نابودی ۱۰۰ درصدی می رسیم به دنبال راه چاره هستیم.

اکنون در جنگل های گلستان به دلیل برداشت بی رویه شاهد نابودی این محصول بی نظیر هستیم و اگر به همین منوال ادامه دار باشد در چند سال آینده دیگر ترافل نخواهیم داشت.

در سال 1397 دلال های ترافل شبی 500 کیلو ترافل خریداری می کردند. اکنون این میزان به بیشتر از 50 کیلوگرم نمی رسد که نشان‌دهنده نابودی این منابع است.

ترافل از ۳۷ درصد منابع جنگلی به زیر ۱۷ درصد رسیده و زنگ خطر آن به صدا درآمده و چنانچه اقدام به موقع نداشته باشیم مابقی را نیز از دست خواهیم داد. این قارچ در ۲۰ سانتی متری زمین رشد می کند و اگر با برداشت اصولی همراه نباشد تارهای کشنده درخت که برای جذب آب است از بین می رود.

 

منبع: تحلیل بازار – ایرنا