قارچ طلای سفید؟؟!!

قارچ طلای سفید است. امروزه ارزش فلز طلا بر تمام مردم جهان به شکلی اشکار است که سال های متمادی برای شناساندن ارزش والا و منحصر بفرد صنعت ، کالا، شخص ، گیاه یا هر چیز دیگری آن را به طلا نسبت می دهند. واژه هایی نظیر طلای سیاه (نفت)، طلای کثیف (زباله های شهری)، طلای سفید (پنبه)، پاطلایی (فوتبالیست گلزن)، پنجه طلا (صنعت گر متبحر) و… را به کرات شنیده یا استفاده کرده ایم، هدف از بکارگیری این صفت قارچ طلای سفید و نسبت دادن به طلا، تنها بیان برتری قابل توجه است.
در بین محصولات کشاورزی در دهه های 40تا60 شمسی در کشور ما از پنبه با عنوان طلای سفید نام برده می شد که مهم ترین دلایل این نام گذاری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف ) این گیاه به دلیل به کار رفتن در صنعت نساجی، بسیار ارزشمند بوده و کار آیی فراوانی در تولید نخ و پارچه ها ی تمام نخ و محصولاتی مانند: جوراب، لباس زیر، لباس کودک، حوله، پارچه های مخملی، کالاهای خواب و … داشته است. در سایر محصولات پارچه ای نیز از درصد معینی نخ پنبه به همراه الیاف مصنوعی استفاده می گردید.
ب ) علاوه بر صنعت نساجی و پارچه بافی، از پنبه در ساخت تور های ماهی گیری، فیلتر قهوه و چای، مواد منفجره (نیترو سلولز)، کاغذ و صحافی نیز استفاده می گردید.
ج ) سود بالای ناشی از تولید و تجارت پنبه دلیل مهم دیگری بود که کشاورزان را برای کاشت این طلای سفید ترغیب می کرد.

در 2-3 دهه اخیر ضمن ایجاد تنوع در محصولات پتروشیمی ، ساخت الیاف مصنوعی ارزان قیمت، نامحدود و باکیفیت مناسب، جایگزین الیاف طبیعی و البته محدود پنبه شد و به دلایل ذیل پنبه کم کم به محصولی کم مشتری تبدیل و از گردونه تولید خارج گردید.
1- افزایش شدید و بدون نظارت واردات پوشاک و پارچه های غیر نخی (طبیعی) ارزان خارجی و استقبال مصرف کننده ها از آن.
2- نبود صرفه اقتصادی در کشت و تولید پنبه با کاهش فعالیت صنعت نساجی در کشور.
3- تخصیص زمین های زیر کشت این محصول به کشت محصولات استراتژیک مانند گندم، سیب زمینی.
4- وجود بحران آب در کشور و کاهش سطح زیر کشت پنبه به دلیل نیاز آبی آن.

مصادف با این تغییرات در دهه60، شاهد تولید محصولی جدید با نام قارچ دکمه ای در صنعت کشاورزی کشور بودیم که در زمان کوتاه علاقه مندان به تولید بسیاری را به دلایلی از جمله نیاز آبی بسیار اندک، سطح اشتغال بالا، استفاده حداکثری از سرمایه و زمین، خواص درمانی و تغذیه ای فراوان، استفاده از ضایعات بخش کشاورزی بعنوان مواد اولیه و … را به خود جلب کرد.

قارچ دکمه ای، این محصول جادویی و جذاب با توجه به خصائص ویژه خود در زمانی کوتاه توانسته جای خود را در میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان باز کند و با توجه به پیشرفت های مستمر این صنعت در حوزه فرآیند تولید،کیفیت و کمیت محصول تولیدی، ایجاد اشتغال و سرمایه گذاری در صنایع ماقبل (کمپوست سازی) و بعدی (صنایع تبدیلی) تولید قارچ ، استفاده حداکثری از انرژی و آب، سبب شده تا شاهد استقبال عموم و خواص جامعه در سرمایه گذاری و تولید این محصول باشیم و با توجه به پتانسیل های بسیار آن منجمله رشد قابل توجه آن در طی 2تا3 دهه اخیر و کسب مقام 8 تولید کننده برتر جهان، هم چنان این محصول توانایی پیشرفت بسیاری در کشور ما را خواهد داشت.

پنبه و قارچ در ترازوی قیاس

در این بخش به مقایسه این دو محصول و بررسی نقاط ضعف و قوت ان دو خواهیم پرداخت تا در انتها بتوان نتیجه گیری کرد که عنوان طلای سفید برازنده کدامیک از آنها خواهد بود.

1- جایگاه جهانی و خودکفایی

گیاه پنبه قدمت دیرینه ای در کشور ما داشته و شواهد حاکی از آنست که این گیاه در دوره هخامنشیان نیز کشت می شده. اولین کارخانه پنبه پاک کنی در سال 1298تاسیس شد. این گیاه علیرغم حمایتهای بسیار از سوی ارگان های دولتی، مراکز تحقیقات کشاورزی ، دانشگاه ها و سوبسیدهای دولتی فراوانی، به دلایل مختلف در حال حاضر با تولید حدود 316 هزار تن، تنها 68% خودکفایی را به کشور تقدیم نموده و با این قدمت توانسته تنها رتبه 25 جهانی را بر اساس حجم تولید کسب کند.
در حالی که صنعت قارچ کشور علیرغم 3تا4 دهه عمر و بدون توجه و حمایت از سوی دولت ها و وزرای گوناگون و تنها با همت بخش خصوصی در حال حاضر با تولید حدود 180هزار تن، نه تنها به 100 درصد خودکفایی و بلکه قریب به 6000تن صادرات و کسب رتبه 8 جهان نائل شده است.

2- زمین های تحت اختیار

پنبه در حدود 98 هزار هکتار از زمین های زراعی کشور کشت می شود. این رقم در مورد قارچ تنها در حدود 850 هکتار است. صنعت قارچ طی سرمایه گذاری های سنگین توانسته ضمن طبقه بندی سالنهای تولید (افزایش بهره برداری از واحد سطح) و ایجاد امکان تولید در تمام فصول سال به حداکثر میزان بهره برداری از زمین و سازه های خود دست یابد. بر این اساس میزان متوسط سالیانه تولید پنبه در هکتار 3200 کیلوگرم ولی این میزان در قارچ حدود 212/000 کیلوگرم است.

3- آب مصرفی برای تولید

بر اساس آمار موجود برای تولید هر کیلو پنبه به طور متوسط حدود 20000 لیتر اب نیاز است در حالی که این مقدار برای تولید یک کیلو قارچ خوراکی حداکثر 25 لیتر است. نکته قابل ذکر در این قسمت اینست که متوسط میزان بارندگی سالیانه در کشور ما 250 میلی متر (کمتر از 3 برابر متوسط جهانی – 850میلی متر) با متوسط تبخیرسالیانه 2100 میلی متر (بیش از 3 برابر متوسط جهان- 700 میلی متر).

این آمار موید این موضوع است که با توجه به اقلیم خشک کشور و با هدف مصرف بهینه آب، پرداختن به کشاورزی در محیط های بسته نظیر مزارع پرورش قارچ و گلخانه ها بهترین تصمیم برای مصرف بهینه آب و البته تولید 4 فصل محصولات است.

4- طول دوره کشت

پنبه با کشت در فروردین ماه و اتمام برداشت در اواخر شهریور، نیاز به6 ماه زمان برای تنها یک دوره کشت و بهره برداری در سال دارد. در حالی که قارچ با احتساب 3 فلاش برداشت، سیکل پرورش 2 ماهه داشته و از آنجا که پرورش قارچ در محیط بسته و تحت کنترل است، 6 دوره درسال می توان از امکانات سالن های پرورش بهره برد.

5- ارزآوری

قارچ به دلیل مزایای شمرده شده دارای پتانسیل بالایی در سود آوری و ارز آوری دارد. تنها پس از 3 دهه فعالیت متمرکز در صنعت قارچ، این صنعت نه تنها تمام نیاز داخلی را مرتفع کرده بلکه میزان در حدود 6000تن صادرات را نیز رقم زده است.
نظر به پتاسیل های موجود داخلی و در کنار تهیه برنامه های جامع و مدون از سوی متولیان صنعت و حمایت های بجا و موثر دولت این انتظار وجود دارد که نه تنها دستیابی به سکوهای بالاتر تولید جهانی دور از دسترس نخواهد بود بلکه با توجه به خودکفایی کامل در تولید قارچ، میزان صادرات این محصول افزایش خواهد داشت و به تبع آن سیل ارز به داخل کشور سرازیر و آحاد جامعه بویژه تولید کنندگان از آن برخوردار خواهند شد.
این در حالی است که در خصوص پنبه، هزینه های بسیار سنگین نیاز است تا شاید بتوان به خودکفایی کامل رسید، وچه بسا واردات پنبه به لحاظ اقتصادی، توجیح اقتصادی بیشتری داشته باشد.

6-مواد اولیه مصرفی

مواد اولیه قارچ همگی از ضایعات بخش کشاورزی است و این موضوع سبب می شود تا هزینه تمام شده این محصول در قیاس با سایر محصولات به شدت کاهش یابد. این موضوع علاوه بر صرفه جویی بسیاری در امر تولید، سبب پاک سازی محیط زیست خواهد شد.

7- سطح اشتغال زایی

صنعت پرورش قارچ کشور به دلیل اینکه هنوز وارد مرحله مدرنیته خود نشده، در حال حاضر با احتساب حدود 117 نفر شغل در هکتار در حدود 100 هزار فرصت شغلی ایجاد کرده است. این در حالی است که زراعت پنبه باستناد آمار موجود در هکتار حدود 95 نفر روز اشتغال زایی دارد.

8- ارزش غذایی و فواید درمانی

قارچ به دلیل ارزش های غذایی بسیار زیادی که دارد لقب قارچ غذای سلامت را در کشور به خود اختصاص داده و فواد مصرف آن به قدری است که که متخصصان تغذیه تاکید به مصرف دائمی این محصول توسط تمام اقشار جامعه و در تمام سن را دارند. قارچ ماده غذایی مناسبی برای تغییر رژیم و عادات غذایی است. هر ساله بواسطه امتیازات قارچ، تعداد زیادی به علاقه مندان به رژیم گیاه خواری جهان اضافه می شود.

این محصول سرشار از املاح معدنی، پروتئین، کلسیم، پتاسیم و فسفر است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کرده و برای رفع انواع مشکلات و امراض مانند پوکی استخوان، ریزش مو، چاقی، کلسترول، کبد چرب، دیابت و بسیاری از بیماری ها ی دیگر بسیار مفید است (ارزش غذایی قارچ دکمه ای در 100 گرم).

با توجه به مطالب فوق و باستناد شواهد موجود می توان اذعان کرد که قارچ شرایط تبدیل شدن به یک محصول استراتژیک و صادراتی با مزیت ارز آوری در کشور را دارد. از سوی دیگر با توجه سطح اشتغال زایی، خواص تغذیه ای بیشمار این محصول و … در صورت برنامه ریزی های مناسب و با فرهنگ سازی درخور، در آینده مصرف این محصول به سلامت جامعه نیز کمک های فراوانی خواهد کرد.

در خاتمه به دلیل تمام خواص و مزیت های فراوانی که قارچ در قیاس با پنبه وسایر محصولات مشابه دارد می توان از قارچ بعنوان بهترین محصول تولیدی در حوزه کشاورزی نام برد و آن را مفتخر به دریافت لقب طلای سفید دانست.

قلم سردبیر مجید نادری

منابع:
1- سایت بازار – پیش بینی خودکفایی ۶۸درصدی تولید پنبه ایران
2- سایت Magirans – تحقیق در مورد کشت پنبه در ایران
3- سایت شرکت سپید مزرعه- وضعیت تولید قارچ در ایران و جایگاه آن
4- سایت تسکا- 200 لیتر آب و 23 کیلو گاز گلخانه ای حاصل تولید هر کیلو پارچه
5- سایت خبر گزاری جمهوری اسلامی ایران- به ازاء هر هكتار پنبه 95 نفر روز اشتغال ایجاد می شود