یکی از مهمترین عوامل در افزایش میزان موفقیت کشت قارچ، نوع بذر قارچ دکمه ای است. کیفیت بذرها روی سرعت کلونیزاسیون، مقاومت محصول در برابر آلودگی، یکنواختی محصول و بازدهی تاثیر مستقیمی دارد. انتخاب درست بذر قارچ دکمه ای اولین گام در شروع فرآیند پرورش قارچ است. اکثر افراد تصور میکنند که همه بذرها یکسان هستند؛ اما تفاوتهای ژنتیکی، نژادی و ساختاری بذرها تاثیر بسزایی در میزان برداشت خواهند داشت. در ادامه این مطلب به مقایسه انواع بذر قارچ دکمه ای از دیدگاههای مختلف میپردازیم، تا بتوانید یک انتخاب مناسب و هوشمندانه داشته باشید.
اسپان قارچ دکمه ای چیست؟
پیش از هر چیزی باید با ماهیت اسپان قارچ دکمه ای آشنا شویم. نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم، این است که قارچها بر خلاف گیاهان، دانه ندارند و چیزی که به نام بذر فروخته میشود، در واقع اسپان Spawn است. منظور از اسپان، میسلیومها یا ریشه قارچ هستند که روی یک بستر حامل ضدعفونی شده تکثیر میشوند. این بستر معمولاً از دانه غلات مانند گندم، چاودار، ذرت، جو یا ارزن تهیه میشود.
کیفیت بذر تهیه شده و نوع نژاد آن نشاندهنده و تعیینکننده کیفیت ظاهری، مقاومت در برابر بیماریها، سرعت رشد و میزان بازدهی است. بذر یا اسپان قارچ، دارای واریتههای گوناگونی است که نسبت به شرایط محیطی و اهداف کشت باید انتخاب شود.
واریته چیست؟
واریته یا استرین (strain)، اصطلاحی است که برای زیرگونه یک نوع گیاهی، بکار میرود. یعنی نوعی تقسیمبندی زیستشناختی که پس از “گونه” قرار میگیرد و شامل خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی قابل تفکیک و یکتا است. هر واریته مجزا، از روی بررسی DNA مشخص میگردد و مشخصات ظاهری، رفتاری و ژنتیکی مخصوص به خود را دارد.
این اصطلاح در مورد بذر محصولات غذایی کشاورزی بهطور انحصاری با کد یا ارقام مشخص و ثبت میشود، که با توجه به خصوصیاتی مانند باردهی بیشتر، طعم، مقاومت در برابر بیماریها، شرایط محیطی لازم و سایر موارد، انتخاب شدهاند.
مقایسه انواع بذر قارچ دکمه ای بر اساس رنگ و ظاهر
یکی از رایجترین روشهای طبقهبندی بذرهای قارچ، براساس رنگ کلاهک و ویژگیهای ظاهری آنهاست. بطورکلی سه دسته اصلی قارچهای دکمهای در این گروه قرار میگیرند، که شامل بذر قارچ سفید، بذر قارچ کرمی و بذر قارچ قهوهای میشوند. در ادامه به بررسی مجزای هر کدام از این سه دسته میپردازیم.
بذر قارچ سفید
این گروه از اسپان قارچ دکمه ای پادشاه بازار قارچ در ایران و جهان محسوب میشود؛ چرا که بیشترین بذرهای تجاری موجود در بازار در این دسته قرار دارند. به طورکلی این بذر خودش شامل دو دسته سویههای سفید صاف و سفید کرکی میشود.
- سویههای سفید صاف: این نژاد کلاهکی کاملاً سفید دارد که صیقلی و بدون کرک است. از جمله مزایای آن میتوان به ظاهر بسیار مشتری پسند، سفیدی درخشان و عملکرد بسیار بالا اشاره کرد. البته این اسپان قارچ دکمه ای نسبت به لکههای باکتریایی حساسیت بسیاری دارد و در اثر برخورد دست هنگام برداشت به سرعت تغییر رنگ میدهد.
- سویههای سفید کرکی: این مدل قارچ نیز، سفید مایل به خاکستری یا شیری است و بافتی کرکی دارد. بذر قارچ دکمه ای سفید کرکی در مقایسه با بذر سفید صاف از مقاومت بیشتری نسبت به تنشهای آبی و خشکی برخوردار است. از این مدل قارچ معمولاً برای تولید قارچهای فرآوری شده استفاده میشود.
واریتههای: A15 – 737 – 520 – 130 – A22 سیلوان – 930 و 931 لامبرت – F599 ایتال اسپان – M7215-1 مایسیلیا
بذر قارچ کرمی
در مقایسه انواع بذر قارچ دکمه ای به نوع کرمی آن میرسیم. این بذرها محصولاتی با رنگ قهوهای بسیار روشن یا کرم تولید میکنند. به عبارت دیگر این نژاد از اسپان قارچ دکمه ای، حد وسطی بین سفید و قهوهای محسوب میشود. همچنین کلاهک آن میتواند صاف یا فلسدار باشد. مزیت رقابتی که بذرهای کرمی نسبت به نوع سفید دارند، تمایل آنها به رشد تکی است.
این در حالیست که نژاد سفید معمولاً بهصورت خوشهای رشد میکند. چنین ویژگی موجب میشود تا این ماده فضای کافی برای رشد داشته باشد و ظاهر آنها در حین رشد تغییر نکند. این نوع بذر معمولاً در بازار کشور ما کمتر کشت میشود؛ چراکه مصرفکنندگان ایرانی قارچ را با رنگ سفید میشناسند.
بذر قارچ قهوهای
این دسته از قارچهای دکمه ای شامل مدلهای قهوهای، کرمینی و پورتوبلو میشوند. اسپان قهوهای از نظر بیولوژیکی همان گونه Agaricus bispor است؛ بااینحال تفاوتهای چشمگیری دارند. این ماده از عطر و طعم جنگلی و قویتر، بافت سفتتر و گوشتیتری برخوردار است. همچنین به دلیل داشتن ماده خشک بیشتر، ماندگاری بسیار بالایی دارد و در حملونقل آسیب کمتری میبیند. بازدهی که بذر قارچ دکمه ای قهوهای دارد، 10 تا 15 درصد از نژاد سفید هیبرید کمتر است. با اینحال در بازار با قیمت بیشتری فروخته میشود.
واریته یا استرینهای FB29، M7243-1 و M7243-2 موجود در بازار مربوط به قارچ قهوهای هستند.
مقایسه انواع بذر قارچ دکمهای بر اساس گونه و تحمل دمایی
یکی از مهمترین نکاتی که معمولاً تولیدکنندگان به آن توجهی نمیکنند، تحمل دمای بذر است. با توجه به این موضوع اسپانها به دو دسته تقسیم میشوند، که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم.
آگاریکوس بیسپوروس (Agaricus bisporus)
این نژاد در واقع همان قارچ دکمه ای معمولی و رایج موجود در بازار است. بهترین دما برای بازدهی بهتر این اسپان 16 تا 18 درجه سانتیگراد است. اگر دمای سالن نگهداری قارچها از 20 درجه عبور کند، کیفیت محصول تولید شده به شدت افت میکند و ریسک افزایش بیماریها نیز بالا میرود.
*** معروفترین و رایجترین بذر قارچ دکمهای سفید در ایران، یعنی “واریته A15” مربوط به این گونه است.
آگاریکوس بیتورکوئیس (Agaricus bitorquis)
آگاریکوس بیتورکوئیس یا بذر تابستانی به قارچ چهارهاگه یا مقاوم به گرما معروف است. دمای مناسب برای رشد بهتر این نژاد 22 تا 25 درجه سانتیگراد است. در مقایسه بذر قارچ دکمه ای آگاریکوس بیتورکوئیس نسبت به دیگر نژادها میتوان به پوست کلاهک ضخیم و مقاومتر آن اشاره کرد. این نژاد همچنین مقاومت بالایی در برابر بیماریهای ویروسی دارد. بهترین گزینه بذر برای سالنهایی که در فصل گرم سال یا مناطق گرمسیری کار میکنند و سیستم سرمایشی قدرتمندی ندارند، این نژاد خواهد بود.
مقایسه انواع بذر قارچ دکمه ای بر اساس نسل آنها
اسپانها چندین نسل دارند و هنگام تهیه آنها باید به این نکته توجه ویژه داشت؛ چراکه بهصورت مستقیم روی قدرت رشد آنها تاثیرگذار است. بذرهای مادری و تجاری دو نسل اصلی هستند که در ادامه به مقایسه انواع بذر قارچ دکمه ای بر اساس این نسلها میپردازیم.
- بذر مادری یا مادر کالچر (Mother culture): بذر مادری بهصورت مستقیم از کشت بافت خالص آزمایشگاهی، بدست میآید. این نژاد قدرت بالایی دارد و به همان میزان قیمت آن گران است. در واقع از مادرکالچر برای تولید بذرهای تجاری استفاده میشود.
- بذر تجاری (F1 یا F2): بذرهای تجاری همان اسپانهایی هستند که تولیدکنندههای قارچ تهیه میکنند. بذرهای تجاری از تکثیر بذر مادری روی دانه غلات تهیه میشوند. نکته حائز اهمیت در نسل بذرها، تعداد دفعات تکثیر آنها است. در واقع هرچه تعداد نسل اسپان قارچ بیشتر شود، قدرت آن نیز کاهش مییابد. همچنین امکان جهش ژنتیکی نامطلوب یا دژنرسانس وجود دارد.
بهترین بذر قارچ دکمه ای در ایران
برای شروع تولید، بذر A15 یا A21 ایرانی بهترین گزینهها هستند. زیرا تحمل تغییرات دمایی و مقاومت در برابر دمای بالا را دارند؛ همچنین بازده(محصولدهی) آنها نیز بالا است. بعد از آنها نیز گونه هایبرید 66 قرار دارد.
نکته: برخی موارد باتوجه به اهداف کشت، از بذرها بهصورت ترکیبی نیز استفاده میشود. (مثلا ترکیب بذر A15 با Hybrid 66 با نسبت 60% به 40% برای مناطق نیمهگرمسیر، سبب افزایش 10 الی 15% بازده میگردد.)
| نام بذر | نوع قارچ | ویژگی |
|---|---|---|
| A15 | دکمهای سفید | بازده بالا، رشد یکنواخت |
| A21 | دکمهای سفید | تحمل دمای بالاتر از A15 |
| Hybrid 66 | دکمهای سفید اصلاحشده | اندازه بزرگتر محصول، کیفیت صادراتی |
سوالات متداول:
بذر قارچ خارجی بهتر است یا ایرانی؟ اسپانهای خارجی به دلیل تولید دسته اول(تکثیر نسل اول) قویتر هستند و کیفیت بالاتری دارند. اما قیمتی چند برابر بذرهای ایرانی دارند که شاید استفاده از آنها بصرفه نباشد. از طرفی به دلیل پروسه واردات، کهنه شده و از کیفیت آنها کاسته میشود. همچنین این بذرها برای شرایط محیطی و آب و هوای اروپا تولید شده و در برخی مناطق ایران با هوای گرم، سازگاری ندارند.
چطور کیفیت بذر را تشخیص دهیم؟ بذر تازه و باکیفیت معمولا بوی ملایم قارچ یا خاکی دارد و میسلیومهای سطح آن سفید رنگ یا کرم است. اما بذر مانده یا کهنه، بوی ترشیدگی و کپک میدهد و رنگ میسلیوم آن به سبز یا سیاه متمایل است. همچنین بذرهای بهم چسبیده، نشانه ماندگی و رطوبت زیاد است.
جمعبندی
به طورکلی مقایسه انواع بذر قارچ دکمه ای وابسته به معیارهای بسیاری است. این معیارها شامل رنگ، ظاهر، گونه، تحمل دمایی و نسل اسپانها میشوند. همانطور که اشاره کردیم هرکدام از این معیارها، نژادهای بسیاری را شامل میشوند؛ بنابراین میتوانید براساس نیاز و کارکرد اسپانها، اقدام به انتخاب کنید.
مولف:
گردآوری و تالیف توسط تیم تحریریه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.
