از دهه ۱۹۵۰ میلادی که پروش قارچ خوراکی، شکل کاملاً تجاری در هلند گرفت، تولیدکنندگان همواره خواهان استفاده از ماشین (ربات) در امر قارچ چینی بوده‌اند. اما تا به امروز هیچ ماشین مستقلی وجود ندارد که بتواند در لمس کردن، گرفتن و برداشت قارچ بر نیروی انسانی غلبه کند! البته خلاقیت‌ها و نوآوری‌های متعددی جهت آسان‌تر و سریع‌تر کردن امر برداشت در صنعت پروش قارچ به وجود آمده است که در این سری از مطالب به‌مرور آنها خواهیم پرداخت.
به خاطر میاورم که در دهه ۸۰ میلادی در نمایشگاه روز قارچ هلند در شهر Grubbenvorst، زمانی که من کارم را درزمینه پرورش قارچ در فارم خانوادگی آغاز کرده بودم، ماشین‌ها، تجهیزات و اختراعات بسیاری در خصوص برداشت قارچ ارائه گردیده بود.️پرورش‌دهندگان بسیار امیدوار بودن که طی چند سال آینده برداشت توسط ربات‌ها با استاندارد قابل‌قبول برای تازه فروشی در بازار محقق خواهد شد.
تکامل
اکنون بعد از گذشت حدود ۴۰ سال همچنان این تجهیزات در حال تکمیل هستند. ولی هنوز هیچ دستگاه خودکار و قابلاتکایی که بتواند با حساسیت و نرمی اما با فشار تماس لازم قارچ را بگیرید و بدون صدمه زدن به قارچ وکاهش کیفیت، عملیات برداشت را اجرا کند، برای ارائه در شرایط صنعتی وجود ندارد. هرچند ماشین‌های برداشتی هم‌اکنون وجود دارند، اما با توجه به صدمات ایجاد شده در هنگام برداشت، قارچ‌های برداشتی مناسب استفاده در صنایع تبدیلی هستند و قابلیت ارائه به‌صورت تازه فروشی در بازار را نخواهند داشت!
چالش‌ها
در فارم های مدرن که برداشت با دست صورت می‌گیرد، دستمزد کارگری از بیشترین هزینه‌ها در تولید است! قبل از فروپاشی دیوار برلین، زمانی که عملاً کارگران کشورهای دیگر در مزارع غرب اروپا وجود نداشتند، هیچ گزینه دیگری به‌عنوان نیروهای کارگری موجود نبود. کارگران مهاجر از کشورهای دیگر مانند ترکیه به‌عنوان اکثریت نیروی قارچ چینی که بیشتر زنان بودند، امر برداشت را انجام می دادند.
آنها در مناطق اطراف مزارع قارچ ساکن بودند و حتی به‌صورت پاره وقت به قارچ چینی می‌پرداختند. با یک آهنگی که از رادیو پخش می‌شد آنها اوقات خوشی در سالنهای پروش داشتند، قیمت فروش خوب بود و صاحبان مزارع سود مناسبی نصیبشان می‌گردید، بدون آنکه نگرانی خاصی از بابت عملکرد قارچ چین‌ها و عملکرد تولید وجود داشته باشد. سالیان زیادی همان نیروها برای همان مزارع مشغول به‌کار بودند.
۱. قیمت قارچ
به‌طور ناگهانی قیمت قارچ شروع کرد به تأثیر گرفتن شدید از طرف بلوک شرق اروپا! کشورهای کمونیستی قدم‌های بزرگی در جهت رونق اقتصادی برداشتند و دو اتفاق مهم رخ داد. اول، فارم های زیادی که پیش‌ازاین در حوزه کمونیست فعالیت داشتند، برنامه‌های توسعه‌ای در خصوص فارم های بزرگ و مدرن برداشتند و شروع به صادرات قارچ به کشورهای غرب اروپا نمودند که اغلب باسیاست های اتحادیه اروپا حمایت نیز می شدند. که این روند تأثیرات بسیاری بر روی قیمت قارچ ایجاد می‌نمود.
۲. دستمزد
دوم اینکه، دستمزد در کشورهای شرق اروپا مانند لهستان، پایین از کشورهای غرب اروپا بود. بنابراین کشورهای غربی مجبور بودند تا قارچ را باقیمت پایین‌تری تولید کنند و توجه ویژه‌ای به میزان دستمزد قارچ چین‌ها و هزینه‌های برداشت کنند. نیروهای محلی قارچ چینی به آهستگی با نیروی مهاجر بلوک شرق اروپا تعویض گشتند. اما این وابستگی وجود داشت که با افزایش عملکرد درست قارچ چین‌ها به همان نسبت عملکرد در تولید نیز افزایش می‌یافت، همان‌طور که تا امروز ادامه دارد!
۳. کیفیت برداشت
با کاسته شدن سودآوری فارم ها، پول لازم جهت سرمایه‌گذاری در دسترس نبود. بنابراین مهم‌ترین موضوع که در اثر جهانی‌شدن به وجود آمده و بیشترین تأثیر را درروند تولید ایجاد می‌نمود، حفظ و جذب نیروهای ماهر و نگه‌داشتن آنها بود. که به‌عنوان یک چالش جدی تلقی می‌گردید. بخش حیاتی ادامه فعالیت فارم ها، بستگی به برداشت قارچ باکیفیت بالا به‌عنوان خروجی فعالیت تولیدی و از طرف دیگر پرداخت کمترین دستمزد ممکن به عنوان ورودی هزینه‌ها داشت.
چگونه می‌توان کیفیت عملیات برداشت را ارتقاء داد!؟
اگر کیفیت عملیات برداشت را مورد بازرسی قرار دهید، متوجه خواهید شد که با برداشتن برخی از موانع می‌توان بهبودی بسیار بزرگی درزمینه عملیات برداشت ایجاد نمود. حرکت قارچ چین‌ها در اطراف ظروف یا سبدهای خالی یا پرشده که به‌طور منطقی در جریان کار صورت می‌گیرد، درمجموع موجب کاهش سرعت برداشت می‌گردد.
اگر حرکت‌های وقت‌گیر جابجایی ظروف و سبدهای خالی را که بیشتر در روش‌های قدیمی و درزمانی که از سکوهای متحرک بر روی زمین (منبری‌ها) بالاجبار رخ می‌دهد، مدیریت شود و به سمت تغییر روش دسترسی آسان‌تر به طبقات و استفاده از تیرولی سوق داده شود، می‌توان راندمان برداشت را ۲ برابر نمود. و حتی اگر هر دودست قارچ چین در زمان برداشت آزاد باشد این افزایش راندمان ۳ برابر خواهد شد.
آموزش
موضوع بسیار مهم این است که همزمان با بهبود شرایط دسترسی به طبقات و استفاده از تجهیزات بهتر می‌بایستی آموزش قارچ چین‌ها در خصوص برداشت انتخابی صورت پذیرد و با داشتن برنامه‌ای درست برای برداشت، هر طبقه در طول روز در چندین نوبت مورد برداشت قرار گیرد! آشکار است که مزیت برداشت انتخابی دررسیدن هر قارچ به حداکثر توان رشد خود است، بدان معنی که قارچ در زمان مناسب برداشت شود و این مهم فقط با آموزش صحیح و مستمر کارکنان و مدیریت آنها میسر است. توجه داشته باشید؛ قارچ در شرایط مناسب در هر ساعت ۴٪ رشد و در ۲۴ ساعت ۲ برابر خواهد شد.
نکته تعیین‌کننده در راندمان تولید و ارتقاء عملکرد در قارچ چینی، برداشت قارچ دقیقاً در زمان مناسب است.
اگر یک قارچ با قطر کلاهک ٤٤ میلی‌متر برداشته شود در حدود ٢٢ گرم وزن خواهد داشت! اما اگر همین قارچ در قطر ٥٥ میلی‌متری برداشت شود، وزن آن حدوداً ٢ برابر و در حدود ٤٠ گرم می‌شود. این در صورتی است که این دو اندازه را می‌توان در دسته‌بندی قارچ متوسط به فروش رساند. این موضوع بدان معنا است که اگر تمام قارچ چین‌ها در زمان مناسب هر قارچ را برداشته باشند، مانند مثال فوق که در ٥٥ میلی‌متری برداشت‌شده است. بنابراین به‌طور خودکار کیفیت عملکرد قارچ چینی به ٢ برابر ارتقا یافته است.
افزایش عملکرد قارچ چین‌ها وابستگی مستقیمی به‌اندازه قارچ چیده شده دارد!
بدان معنا که اگر سیاست فروش شما قارچ‌های بسیار بزرگ و مسطح باشد و طبیعتاً بازار مناسب این نوع قارچ را داشته باشید، عملکرد قارچ چین‌ها تا ٣ برابر نسبت به‌اندازه کوچک‌تر ارتقا خواهد یافت. این افزایش عملکرد تأثیر چشمگیری در کاهش هزینه‌های دستمزد قارچ چینی خواهد داشت.
به‌طور مثال اگر ١٦ یورو برای یک ساعت قارچ چینی پرداخت می‌گردد قارچ چینی شما در اندازه های کوچک است، عملکرد قارچ چین حدود ٢٠ کیلوگرم در ساعت خواهد بود و بنابراین هزینه دستمزد قارچ چینی ٨٠ سنت برای هر کیلو قارچ است. اما اگر سیاست برداشت و فروش شما قارچ‌های بسیار بزرگ و مسطح باشد، عملکرد قارچ چینی به ٦٠کیلوگرم در ساعت افزایش خواهد یافت و بنابراین هزینه دستمزد برداشت برای هر کیلو ٢٧ سنت خواهد شد.
برداشت درشت تر ها
این موضوع مشخص می‌کند که چرا در کشورهایی که دستمزد بالاتری دارند، مانند هلند، عمدتاً تمرکز در برداشت قارچ در اندازه‌های درشت‌تر است. درحالی‌که در کشورهایی با دستمزد پایین‌تر گرایش به سمت برداشت قارچ در اندازه‌های کوچک‌تر است. جدا از اینکه سیاست کلی‌فروش به سمت قارچ‌های بزرگ‌تر یا کوچک‌تر است، موضوع مهم و بسیار تأثیر گذار درفروش مناسب و مطلوب، یکدست بودن محصول است. رسیدن به یکدستی مطلوب در محصول از طریق برداشت انتخابی که بدان خواهیم پرداخت حاصل می‌شود.
در برداشت انتخابی، یک بستر در طول روز در چندین نوبت مورد برداشت قرار می‌گیرد.
در این حالت قارچ‌های موردنظر ازلحاظ اندازه در هر نوبت، در بخش‌هایی که تراکم وجود دارد چیده می‌شوند، و بنابراین فضای کافی برای قارچ‌های باقیمانده ایجاد می‌شود که بتوانند به رشد خود ادامه داده و به‌اندازه دلخواه جهت برداشت برسند! بنابراین فقط برداشتن قارچ‌های درشت راه‌حل قطعی در برداشت انتخابی نیست. اما برای اینکه بتوان برداشت انتخابی را میسر نمود احتیاج به ایجاد شرایط مناسب برای قارچ چین‌ها است. در ادامه مطالب به معرفی روش‌های طراحی و اجراشده برای این هدف، خواهیم پرداخت.
Single – layer
در این روش طبقات بعد از رسیدن سالن به مرحله فلاش از سالن اصلی به سالن برداشت منتقل می‌شوند و به‌صورت یک طبقه (یک لایه) قرار می‌گیرند. در این روش قارچ چین‌ها بر روی زمین با آزادی و تحرک زیاد حرکتمی‌کنند و به‌راحتی قارچ‌های موردنظر را برداشت می‌کنند. سبدها و وسایل قارچ چینی در این روش به‌راحتی جابه‌جا می‌شوند و بنابراین عملکرد برداشت به‌طور چشمگیری تا ٥٠٪ افزایش می‌یابد. در تکمیل این روش هر دو دست قارچ چین آزاد است و قارچ‌های برداشت شده بر روی تسمه کوچکی همزمان با بریدن ساقه به بیرون از سالن منتقل می‌گردد.
Tray system
در این روش کمپوست در سینی‌های بزرگی کشت می‌گردد و سپس خاک‌دهی هم در همان سینی‌ها صورت پذیرفته و تا زمان ظهور و رشد پین‌ها در سالنهای مربوطه نگهداری می‌شوند. بعد از رسیدن به مرحله فلاش، سینی‌ها از سالنهای رشد به سالن برداشت منتقل می‌شوند و از محلی که قارچ چین‌ها در آنجا منتظر برداشت ایستاده‌اند عبور می‌کنند، و به ترتیب با عبور سینی‌ها عملیات برداشت صورت می‌پذیرد، و مجدداً بعد از برداشت در همان روزبه سالن رشد برمی‌گردند.
راندمان برداشت در این روش با توجه به اینکه قارچ چین‌ها در محل خود ثابت هستند مطلوب است. اما ایراد این روش در این است که با توجه به اینکه سینی‌ها فقط در هرروز یک نوبت از مقابل قارچ چین‌ها عبور می‌کنند بنابراین اجرای برداشت انتخابی میسر نخواهد بود.
Platform above the beds
در این روش، طبقات به‌صورت تک طبقه بوده و در عرض سالن سکویی قرار دارد که شامل یک تسمه‌نقاله سرسری است. قارچ چین‌ها به‌صورت همزمان با حرکت سکو به سمت جلو حرکت می‌کنند و بسته‌های برداشت‌شده را بر روی تسمه‌نقاله می‌گذارند. در این روش سرعت برداشت قارچ چین‌ها مطابق با حرکت سکو و همزمان با یکدیگر بوده که موجب ارتقا چشمگیری در راندمان برداشت می‌شود. در فارم Esselben تا ١٢ قارچ چین به‌صورت همزمان با سرعت یکسان عملیات برداشت را انجام می‌دهند.
Christiaens’s Drawer system
شركت كريستينز با توجه به دانش فني و مهندسي بالا به خوبي مزاياي روش‌هاي سنتي را با روش برداشت بصورت تك لايه، ادغام كرده است. اين روش در كشور انگلستان اجرا گرديده است. سالن‌ها با سطح زيركشت ٦١١ مترمربع بصورت ٢ رديف كاملا نزديک به يكديگر، با فضاي كمي در بالاي طبقات كه موجب پخش هوا بصورت عالي در سالن مي‌گردد، ساخته شده‌اند. … سالنهای رشد از يك سمت پر گرديده و بعد از حدود ١٣ روز كه قارچ‌ها نزديك برداشت مي شوند توسط نت و سيستم كِشنده، بستر ها به سالن برداشت منتقل ميگردند. ابعاد طبقات هر دو سالن كاملا برابر بوده و در زمان پر كردن سالن برداشت هيچ شيبي ايجاد نمي‌شود و بنابراين هيچ‌گونه خسارتي به بستر كشت و پين‌ها وارد نمي‌گردد!
نكته: مهم اين است كه در واقع طبقات سالن برداشت بصورت يك ريل مي‌باشد كه به چپ و راست حركت ميكند.
Limbarco
در این روش، در سالن‌هایی که کم‌وبیش شبیه سیستم‌های مرسوم است، شرایط رشد سپری‌شده و پس از رشد پین‌ها و نزدیک فلاش، بسترها از سالنهای رشد توسط یک سیستم کشنده و تسمه‌های مربوطه خارج‌شده و به سالن برداشت منتقل می‌گردد و به‌صورت دو طبقه با فضایی کاملاً آزاد برای برداشت قرار می‌گیرند. سکوهای برداشت بر روی طبقات معلق بوده و قارچ چین‌ها به‌راحتی بر روی آنها برداشت می‌کنند.
خروج مکانیزه
بسته‌های پرشده به‌صورت مکانیزه از سالن خارج می‌گردند و به‌طرف سردخانه و بسته‌بندی می‌روند، بنابراین هیچ‌گونه نیروی انسانی برای این امر موردنیاز نیست! مزیت این روش در این است که شرایط رشد شبیه روش های مرسوم بوده اما شرایط برداشت به‌گونه‌ای است که امکان اجرای کامل در برداشت انتخابی میسر است. قطعاً اجرای چنین روشی ارزان نیست، ولی با افزایش عملکرد قارچ چین‌ها در برداشت انتخابی، نتایج بسیار رضایت بخشی حاصل می‌گردد.
Self-propelled
یکی از کارآمدترین امکانات که در دسترس است، سکوهای برداشت با تنظیم حرکت به‌صورت خودکار میباشند. یکی از بهترین سازنده این نوع سکوهای برداشت شرکت بزرگ کریستینز Christiaens بوده و در فارم Limbarco.
در این روش، در سالن‌هایی که کم‌وبیش شبیه سیستم‌های مرسوم است، شرایط رشد سپری‌شده و پس از رشد پین‌ها و نزدیک فلاش، بسترها از سالنهای رشد توسط یک سیستم کشنده و تسمه‌های مربوطه خارج‌شده و به سالن برداشت منتقل می‌گردد و به‌صورت دو طبقه با فضایی کاملاً آزاد برای برداشت قرار می‌گیرند. سکوهای برداشت بر روی طبقات معلق بوده و قارچ‌چین‌ها به‌راحتی بر روی آنها برداشت می‌کنند. بسته‌های پرشده به‌صورت مکانیزه از سالن خارج می‌گردند و به‌طرف سردخانه و بسته‌بندی می‌روند، بنابراین هیچ‌گونه نیروی انسانی برای این امر موردنیاز نیست!
مزیت این روش در این است که شرایط رشد شبیه روش های مرسوم بوده اما شرایط برداشت به‌گونه‌ای است که امکان اجرای کامل در برداشت انتخابی میسر است. قطعاً اجرای چنین روشی ارزان نیست، ولی با افزایش عملکرد قارچ چین‌هادر برداشت انتخابی، نتایج بسیار رضایت بخشی حاصل می‌گردد.
Self-propelled
يكي از كارآمدترين امكانات كه در دسترس مي‌باشد، سكوهاي برداشت با تنظيم حركت به صورت خودكار میباشند. یكي از بهترين سازنده اين نوع سكوهاي برداشت شركت بزرگ كريستينزChristiaens بوده و در فارمهاي مرسوم كه با طراحي درست و اصولي ساخته شده باشند به راحتي قابل استفاده مي باشد. اين سكوها قابليت تنظيم سرعت حركت را داشته و همچنين به آساني با پنل كنترل ارتفاع دسترسي به طبقات تغيير مي‌يابد. استفاده از امكانات اين نوع سكوها امكان برداشت انتخابي را بطور كامل ميسر مي‌سازد و بدين ترتيب عملكرد قارچ‌چين‌ها بطور چشمگيري افزايش مي‌بايد.
تنظیم سرعت
در نتيجه؛ با توجه به امكان اجراي برداشت انتخابي، عملكرد در واحد سطح و راندمان توليد، بطور ويژه‌ای افزايش مي‌يابد. از ديگر مزاياي اين روش سرمايه‌گذاري كمتر نسبت به روش‌هاي ديگر مي‌باشد. فارم های مرسوم که با طراحی درست و اصولی ساخته شده باشند به‌راحتی قابل‌استفاده است. این سکوها قابلیت تنظیم سرعت حرکت را داشته و همچنین به‌آسانی با پنل کنترل ارتفاع دسترسی به طبقات تغییر می‌یابد.
استفاده از امکانات این نوع سکوها امکان برداشت انتخابی را به‌طور کامل میسر می‌سازد و بدین ترتیب عملکرد قارچ‌چین‌ها به‌طور چشمگیری افزایش می‌باید. درنتیجه؛ با توجه به امکان اجرای برداشت انتخابی، عملکرد در واحد سطح و راندمان تولید، به‌طور ویژه‌ای افزایش می‌یابد. از دیگر مزایای این روش سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به روش‌های دیگر است.
سرعت حرکت
بسترها درون طبقات برداشت در ابتدا از سمت چپ به راست و سپس از راست به چپ حرکت می‌کنند و بدین ترتیب درطول یک روز در چندمین نوبت توسط قارچ چین‌ها بسترها مورد بازدید و برداشت قرار می‌گیرند. با توجه به اینکه بعداز برداشت، چندین بستر بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند، بنابراین فقط حدود ٥٪ بیشتر از شرایط مزارع مرسوم زمین موردنیاز است! سرعت حرکت بسترها با توجه به میزان قارچ موردنظر جهت برداشت بین صفر تا ۶ متر بر دقیقه قابل تنظیم است که البته وجود یک سیستم دوربین و تخمین میزان حجم قارچ بر روی بستر امکان تنظیم خودکار سرعت حرکت را می‌تواند فراهم نماید.
برداشت همزمان
امکان برداشت همزمان دو ردیف بستر با توجه به وجود دو سکوی برداشت مقدور است. یک سکو در سمت راست و سکوی دیگر در سمت چپ، که برای هر سکو فقط ۲ نفر به‌عنوان قارچ چین در طرفین سکو موردنیاز است! بنابراین قارچ چین‌ها بجای ۸ نفر در حالت برداشت در مزارع مرسوم به نصف نفرات یعنی ۴ نفر کاهش می‌یابند، و در زمان برداشت مانع عملکرد یکدیگر نمی‌گردند. با توجه به شرایط ایده آل این طرح، امکان برداشت انتخابی کاملاً امکان‌پذیر بوده و هر قارچ چین قادر به مدیریت کردن عملکرد برداشت در ردیف مربوط به خود است.
برداشت در دو نوبت
همچنین با توجه به وجود چنین روشی که موجب کاهش تعداد قارچ چین می‌گردد، بنابراین امکان فعالیت دو گروه قارچ چین در دو نوبت است که خود این موضوع باعث افزایش چشمگیری در راندمان برداشت می‌شود. تمام هدف این طرح به وجود آوردن بهترین شرایط برای بهینه‌ترین عملکرد در برداشت است، که همچنان در حال ارتقاء است. که در تکمیل این طرح، رساندن ظروف بسته‌بندی به قارچ چین‌ها و در ادامه جمع‌آوری بسته‌های پرشده به‌صورت خودکار خواهد بود.
Rotating Disk
در این روش، سکوی برداشت، مجهز به یک صفحه بزرگ دوار گردیده، که دارای شیارهایی به‌صورت V است و قارچ‌های چیده شده توسط قارچ چین‌ها (بدون بریدن ساقه) داخل شیارهای این صفحه دوار قرار داده می شوند. با گردش صفحه، یک تیغ که برای بریدن ساقه‌ها تعبیه‌شده است، عمل برش ساقه را به‌صورت یکسان برای قارچ‌های برداشت‌شده انجام می‌دهد. یکی از محاسن این روش کار کردن نفرات برداشت کننده با هر دو دست در زمان قارچ چینی است.
زمین بیشتر
دو نفر قارچ چین در کنار طبقات عملیات برداشت را انجام می‌دهند و نفر سوم بعد از صفحه گردشی قرارگرفته و ظروف قارچ را پر می‌کند. این روش احتیاج به ٣٠٪ زمین بیشتر دارد. سالنهای پرورش از یک سمت پر گردیده و سپس به سمت سالن برداشت کشیده می‌شوند. شرایط کنترل اقلیم سالن در این روش مانند شرایط مرسوم در مزارع است.
این روش در همه زمینه‌ها مانند پر کردن، آبیاری و توزیع هوا همچنان در حال پیشرفت است. همچنین استفاده از ربات برای برداشت به معنای واقعی، پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای کرده است و در حال تکمیل و گسترش است. در آینده و با تغییر مزارع قارچ از شرایط مرسوم امروزی، استفاده از ربات در برداشت به مرحله اجرا خواهد رسید. اما همچنان و در شرایط موجود، برداشت به نیروهای انسانی وابسته است، ولی همیشه باید در نظر گرفت که ارتقاء در عملکرد برداشت به‌طور چشمگیری موجب افزایش کمیت و از طرفی کیفیت درفروش خواهد شد.
نویسنده: John Peeters
مجله: Mushroom Business ، شماره ٨٧ ، February 2018
ترجمه وتنظیم: مهندس خوشخبر
مطالب سایتتون فوق العاده کامل و عالیه!
من خودم قصد راه اندازی کسب و کار قارچ دارم بخش رسانه سایت تا الان کلی کمک بهم کرده!
سلام و وقت بخیر
از حسن توجه شما سپاس گذاریم.