بیماری حباب خشک (ورتیسیلیوم) + راه جلوگیری از آن

بیماری حباب خشک (Dry Bubble) یا ورتیسیلیوم یکی از جدی ترین و متداول ترین بیماری ها در صنعت پرورش قارچ جهان است که دامنه خسارت آن می تواند از ایجاد لکه های کوچک بر روی قارچ، تا افت فاحش در تولید و غیراقتصادی شدن تولید، باشد.

این بیماری که مهمترین بیماری قارچ دکمه ای است، بر روی سایر گونه های پرورشی قارچ دکمه ای (A. bitorquis) نیز خسارت وارد می کند. بر اساس مطالعات، منشا این بیماری خاک تعیین شده است اما عوامل دیگری مانند مگس های قارچ نیز می توانند ناقل این بیماری باشند و آن را گسترش دهند.

عامل بیماری حباب خشک، کپکی است با نام علمی  Vertcilium Fungicola دارای انواع مختلف و متنوع بیماری زا و غیر بیماری زا است. بهترین دما برای رشد این بیماری 24 تا 26 درجه سانتیگراد است، یعنی همان دمای که برای رشد بهینه قارچ دکمه ای در سالن ایجاد می گردد.

مدت زمان لازم برای بروز علائم اصلی آلودگی در دمای 20 درجه سانتیگراد، 10 روز و برای لکه دار شدن کلاهک 3 الی 5 روز تعیین شده است. بیماری با تشکیل ریسه‌های کرکی خاکستری و لکه‌های قهوه‌ای، ظاهر قارچ را غیرعادی و بدقواره کرده، مانع از عرضه محصول به بازار می‌شود.

اسپورهای ورتیسیلیم خیلی چسبناک هستند و مهمترین راه انتشار و انتقال بیماری محسوب می شود زیرا که با چسبیدن به ذرات گرد و غبار، حشرات(مگس های قارچ و کنه ها)، انسان‌ها (پرسنل و لباس آنها) و وسایل(سبدها و ادوات و ابزارها)، به راحتی منتقل می شوند.

ورتیسیلیم با جریان هوا نیز قابل انتقال می باشد، اسپورها به ذرات گرد و غبار چسبیده و از طریق سیستم های هوادهی سالن های پرورش، به سالن ها وارد می شود. این غبارهای آلوده بر روی ابزار و ادوات کار و خاک پوششی در مسیر انتقال به سالن نیز رسوب می کند.

تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده است که پس از لمس یک حباب در حال تولید اسپور با انگشت، انگشت آلوده دست قادر است 8 پلیت را به صورت متوالی آلوده سازد. پس هرگز به حباب ها دست نزنیم زیرا باعث پخش و گسترش آن خواهیم شد!

آلودگی اولیه ممکن است از راه های متفاوتی اتفاق بیافتد ولی زمانی که آلودگی وارد سالن شد، آلودگی به سرعت انتشار میابد. این موضوع به دلیل ظرفیت بالای تولید اسپور اندام تولید کننده اسپور در ورتیسیلیم می باشد که قادر است در ساعت حدود 30 میلیون اسپور تولید کند.

اسپور ورتیسیلیوم پس از جوانه زنی، بیماری حباب خشک تولیدی خود را به داخل میسیلیوم قارچ خوراکی فرستاده و پس از آن شروع به زندگی انگلی بر روی آن و در نهایت سبب بد شکلی کلاهک قارچ خوراکی خواهد شد. نکته‌ی قابل توجه این است که میسیلیوم قارچ خوراکی به تنهایی علائمی از آلودگی ورتیسیلیمی ندارد.

 

 

علائم حباب خشک

نام حباب خشک از توده‌ های گرد و توپی تمایز نیافته قارچ بهمراه پایه‌ های کج و ترک‌ خورده و بر روی کلاهک‌ لکه‌ های قهوه ای رنگ، گرفته شده است. علائم آن از لکه های کوچک روی سطح کلاهک قارچ تا آلودگی کامل میوه قارچ (به شکلی که دیگر میوه قارچ قابل شناسایی نباشد) متنوع خواهد بود. این تنوع علائم به زمان وقوع آلودگی و تعداد اسپورهای آلوده کننده بستگی دارد.

این بیماری علائم مختلفی را روی میزبان خود با توجه به زمان آلودگی بر روی میسیلیوم یا بر روی کلاهک قارچ خوراکی ایجاد می‌کند. علائم بدشکلی کلاهک قارچ در هر دو بیماری حباب‌تر و حباب خشک بسیار شبیه هم هستند و مهمترین وجه تشخیص آنها عدم وجود قطرات آب بر روی حباب با منشا ورتیسیلیومی است.

علائم بستر رویش:

همانطور که پیشتر گفتیم منشا این بیماری در خاک است؛ بنابراین اگر عامل بیماری در زمان اضافه کردن خاک‌ پوششی، در خاک وجود داشته باشد علائم بیماری به‌ صورت توده های تمایز نیافته توپی قارچ یا همان حباب خشک بر روی بستر نمایان می‌شود.

در صورت آلودگی بستر در مرحله تشکیل ته سنجاقی‌ها(کلاهک قارچ های کوچک)، توده‌های کروی متمایز نشده قارچی بطور معمول با قطر 2 سانتیمتر، ایجاد می‌شود. گاهی این توده‌ها ممکن است بزرگ‌تر باشد و با علائم بیماری حباب‌تر اشتباه گرفته شوند.

 

علائم روی کلاهک و ساقه:

اگر آلودگی در مراحل  پس از تشکیل و تمایز قارچ خوراکی حادث شود، دو گروه علائم ایجاد خواهد شد؛ علائم روی کلاهک و علائم روی ساقه(پایه) قارچ

گروه اول علائم بیماری حباب خشک لکه های روی کلاهک هستند، که در حقیقت یک آلودگی سطحی است که بدلیل تولید لوسیون کشنده سلول، بر روی کلاهک قارچ توسط عامل بیماری حادث می شود. این لکه ها به همراه رشد قارچ، توسعه پیدا می کنند.

لکه دار شدن کلاهک قارچ، در زمان رشد حجمی کلاهک روی می دهد. بدین معنی که قارچ ابتدا تکامل یافته و سپس آلودگی حادث و پدیدار می شود. در مراحل ابتدایی آلودگی لکه‌های قهوه‌ای بر روی کلاهک قارچ ظاهر می شود که این مرحله از بیماری ممکن است با بیماری لکه قهوه‌ای باکتریایی و یا لکه های حاصل ازبیماری کپک سبز (تریکودرما) اشتباه گرفته شود.

در صورتی که آلودگی تنها در نقطه ای بر روی کلاهک حادث شود، ابتدا لکه‌های نکروز قهوه‌ای‌ رنگ در اندازه های مختلف بر روی کلاهک نمایان شده و به تدریج کلاهک به صورت لب شکری تغییر شکل خواهد داد. در این حالت، آلودگی سبب مرگ سلول در نقطه آلودگی شده و ادامه رشد سلول های اطراف نقطه آلودگی، تغییر شکل را سبب می شود.

 

اگر عامل بیماری تنها به ساقه قارچ حمله کرده باشد قارچ با پایه‌ های کج و ترک‌ خورده بر روی بستر ظاهر می شود. آلودگی بر روی پایه قارچ، باعث مرگ سلول های بیرونی ساقه قارچ خواهد شد. با مرگ سلول های محل آلودگی و ادامه رشد سایر سلول های ساقه، قارچ به همراه کلاهک به سمت محل آلودگی و سلول های مرده خم خواهد شد.در ادامه سلول ها و بافت های آلوده دچار پاره گی و شکستگی خواهد شد.

همچنین در موارد زیادی در این مرحله عامل بیماری هم به کلاهک و هم به ساقه حمله کرده و علائم هم بر روی ساقه و هم بر روی کلاهک ظاهر می شوند. معمولا چنین قارچ‌های آلوده‌ای با میسلیوم خاکستری- سفید عامل بیماری پوشیده می‌شوند رنگ این قارچ‌ها معمولاً تغییر کرده و ظاهر خشکی پیدا می‌کنند.

با گذشت زمان، توده‌های بدشکل به قهوه‌ ای روشن و تیره تغییر رنگ می‌دهند. گاهی اوقات نیز قارچ‌ها کاملاً شکل‌گرفته و بالغ می‌شوند و علائمی مانند زگیل یا برآمدگی‌های کوچک در بالای کلاهک نشان می‌دهند.

 

تشخیص بیماری حباب خشک

تشخیص این بیماری با توجه به علائم متنوع آن برای اشخاص مجرب بسیار راحت است ولی برای تازه واردان به این صنعت، مشکل و احتمالا آن را با سایر بیماری ها اشتباه خواهند گرفت. اگر پین قارچ پس از تشکیل، آلوده شود ما تنها لکه ها را بر روی کلاهک خواهیم دید و اگر آلودگی زودتر اتفاق افتاده باشد یعنی پس از خاکدهی (الودگی میسیلیوم قارچ خوراکی توسط میسیلیوم ورتیسیلیوم) حادث شود، علائم حقیقی ورتیسیلیوم (حباب و بدشکلی) ظاهر خواهد شد.

برای ظهور لکه های ورتیسیلیومی بر روی کلاهک به 7 روز زمان نیاز است این بدین معنی است که زمان آلودگی قارچ توسط اسپور، 7 روز پیش از زمان ظهور لکه ها بوده است. همچنین برای ظهور علائم حقیقی ورتیسیلیوم (حباب و بدشکلی کلاهک قارچ) به 10 الی 14 روز زمان نیاز است.

روش ساده شناسایی عامل لکه ها بر روی کلاهک، قراردادن کلاهک لکه دار در یک دستمال کاغذی مرطوب و گذاشتن در یک ظرف درب دار در دمای 20 الی 25 درجه سانتیگراد بمدت 24 الی 72 ساعت است.
پس از 2 تا 3 روز رطوبت موجود در ظرف و پوشش دستمال کاغذی موجب تحریک رشد عامل بیماری خواهد شد.

• اگر عامل بیماری باکتری باشد، لکه از لحاظ شکل ظاهری و رنگ تغییری نخواهد داشت.
• اگر عامل بیماری تریکودرما (کپک سبز) باشد، بافت سبز رنگی در مرکز لکه رشد خواهد کرد.
• در صورتی که عامل بیماری ورتیسیلیوم (حباب خشک) باشد، لکه به رنگ کرم یا قهوه ای با بافت نمدی (پرز دار) خواهد شد.

 

پیشگیری، کنترل و مبارزه با بیماری حباب خشک

بررسی دقیق همه منابع آلودگی احتمالی و ابزارهای انتشار بیماری برای مبارزه موثر الزامی است. جعبه‌های پلاستیکی مورداستفاده در حمل قارچ های چیده شده به ‌خصوص اگر جعبه ها به‌طور مستقیم به سالن‌های کشت وارد شوند، به‌عنوان یک منبع مهم انتقال آلودگی مطرح خواهند بود.

از آنجا که عامل این بیماری قارچ خاکزی است ،ترکیبات اولیه موردنیاز برای ساختن خاک‌پوشش نیز می‌توانند منبع آلودگی محسوب شوند. آلودگی خاک می‌تواند بعد از اینکه خاک پوششی پاستوریزه شده در کیسه وارد مزرعه شد، نیز اتفاق بیافتد.

بایستی همیشه محل تیمار و نگهداری خاک‌ پوششی را بسیار تمیز و ضدعفونی شده نگه داشت. باید تجهیزاتی جهت آماده‌سازی و مخلوط کردن خاک اختصاص داده شود و این تجهیزات نباید از این محوطه خارج شوند و همواره قبل از مصرف این تجهیزات ضد عفونی شوند .استقرار یک حوضچه حاوی محلول ضدعفونی در جلوی درب ورودی این محل الزامی است.

در صورت مشاهده ورتیسیلیوم (بیماری حباب خشک) بر روی بستر و قبل از پاک سازی آن توسط تیم ویژه، هرگز آبیاری و یا سمپاشی بستر انجام نشود. به‌ محض مشاهده اولین علائم بیماری و یا قارچ های آلوده بر روی بستر باید روی آن را با دستمال‌کاغذی مرطوب شده با آب یا مواد ضدعفونی‌کننده پوشاند.
سپس دست را در کیسه پلاستیک داخل کرده با دقت با همان دست مواد منطقه آلوده را از بستر خارج کرده و کیسه پلاستیکی را برعکس تا، درب آن را بست. پس از اتمام جمع آوری حباب ها، آن ها را در کیسه مجزا ریخته و سریعا به بیرون از واحد انتقال دهید.

همچنین بر روی منطقه‌ی آلوده را باید مجدد با دستمال‌ کاغذی پوشانده و مواد ضدعفونی‌ کننده یا نمک بر روی دستمال ریخت.

*** تمامی اماکن مزرعه بویژه محل های آلوده را طی برنامه منظم با اسپری محلول 2 درصد فرمالین ضدعفونی کنید.

 

تمام تجهیزات و وسایل باید در محل مخصوصی که مرتباً ضدعفونی می شود، نگهداری شود، لباس کارکنان هر روز در پایان کار روزانه کاملا شسته شود. همچنین از انتقال و تردد پرسنل و وسایل محیط های آلوده به محیط های پاکیزه و بعکس پرهیز شود.

اگروسایل آبیاری و سم پاشی (شیلنگ و نازل ها) در سالن ها یکی است، ابتدا سالن عاری از بیماری و سپس سالن آلوده آبیاری گردد. برای سالن بعدی نیز ابتدا این ابزار ضدعفونی و بعد مورد استفاده قرار گیرد.

رعایت بهداشت، کنترل حشرات، خارج کردن قارچ‌های آلوده قبل از ورود پرسنل برداشت به سالن و آبیاری، مسدود کردن شکاف‌ها، درزها، منافذ، کف و دیوارها، کاهش روزهای برداشت،پخت یا ضدعفونی سالن قبل از تخلیه راهکارهای مناسب برای برطرف کردن بیماری است.

برای جلوگیری از ورود اسپورها، حشرات و کنه های حامل اسپور ورتیسیلیوم به سالن های پرورش، فیلتر کردن راه های ورود هوا با فیلترهای مناسب توصیه می گردد.

در پایان دوره کشت، پخت (cook-out) دقیق و مناسب سالن ها انجام شود. در این مرحله دمای کمپوست به مدت 10-12 ساعت در دمای 70 درجه سانتیگراد نگهداری شود.

 

نکات کلیدی کنترل بیماری حباب خشک

• برداشت قارچ را از سالن های جوانتر شروع و سپس در سالن های پیرتر ادامه دهید.
• توجه ویژه‌ به وضعیت بیماری در مزرعه ،‌وضعیت برداشت سالن و تعیین روز پخت.
• رعایت تمام اصول و نکات بهداشتی توسط پرسنل و قارچ چین ها ( ضدعفونی مداوم ادوات، سبد، چاقو، لباس و …)
• نگهداری خاک‌ پوششی در محل تمیز و مناسب.
• توجه ویژه‌ به عملیات خاک‌ دهی و پرهیز از آلودگی خاک پوششی و محیط با گرد و خاک.
• پس از اتمام خاک‌ دهی به‌ هیچ‌ وجه مواد زائد روی کف سالن را با فشار آب تمیز نکنید.(جمعیت بالای اسپور ورتیسیلیم در یک مزرعه بر روی کف سالن ها رسوب میکند)
• کنترل موثر مگس‌ های قارچ و دیگر آفات با استفاده از تله های چسبی، درزبندی مناسب درب ها و برنامه منظم سم پاشی (جمعیت بالای مگس قارچ یا کنه ها نقش چشمگیری در انتشار آلودگی ورتیسیلیمی در یک مزرعه دارد)
• جمع آوری قارچ های آلوده یا مشکوک به آلودگی قبل از قارچ چینی یا آبیاری.
• قارچ های مرده بر روی بستر، مخازن بالقوه ای برای تجمع عوامل آلودگی و بیماری ها محسوب می شوند؛ باید هرچه سریعتر آنها را با روشی ایمن پاکسازی کنید.
• ضربات آب آبیاری برروی حباب ها نیز قادر به انتشار آلودگی می باشد، پس در هنگام آبیاری بسیار دقت کنید و فشار آب را کنترل نمایید.
• زمانی که خطر بیماری بالا است از پروکلراز منگنز استفاده کنید. در صورتی که اثرات کاربرد سم مطابق با انتظارات نبود ،غلظت سم مصرفی و نحوه صحیح محلول پاشی را بررسی کنید.
• سالن‌های به‌ شدت آلوده را هر چه سریع‌تر پخته یا با مواد شیمیایی ضدعفونی و تخلیه کنید.

 

گردآوری و تحریر توسط تیم رسانه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز می باشد.