قارچ دم بوقلمون

آرایه‌شناسی

فرمانرو: قارچ

رده: کلاه قارچان

راسته: تاقچه ای قارچ سانان

گونه:  T. versicolor

نام علمی: Trametes versicolor

نام انگلیسی: Turkey Tail
نام چینی: Yun Zhi
نام ژاپنی: Kawaratake

قارچ دُم بوقلمون برای اینکه تنها عضو از گروه قارچ‌های مرغی جنگلی باشد، با آنها تمایز مشکوکی دارد. بااین‌حال، دو قارچ جوجه جنگلی و مرغ جنگلی به‌هیچ‌عنوان شبیه به مرغ و جوجه نیستند، درحالی‌که قارچ دُم بوقلمون، شبیه به دُم بوقلمون است. به‌راستی چه کسی این نحو نام‌گذاری را آغاز کرده است؟

قارچ دُم بوقلمون یکی از قارچ‌های خانواده‌ی پُلیپوراسه است که در سراسر جهان یافت می‌شود. نام این قارچ به دلیل چندین رنگ بودن آن انتخاب‌شده است که شباهت بسیاری به چندرنگ بودن دُم بوقلمون‌های وحشی دارد.

محل رشد

این قارچ معمولاً در لایه‌های آجرها و سفال‌ها رشد می‌کند. همچنین در جنگل‌های شمال آمریکا روی درختان مرده و کنده‌های متلاشی‌شده و روی درختان خانواده‌ی مخروطیان، می‌روید. در ایران نیز، یکی از فراوان‌ترین گونه‌های چوب زی موجود در جنگل‌های مازندران، گیلان، گلستان و ارسباران در آذربایجان شرقی و پوشش‌های نیمه جنگلی غرب کشور در همدان، کردستان و لرستان است، که بر روی میزبان‌های مختلف دیده می‌شود. در برخی منابع قدیمی‌تر Coriolus versicolor نامیده می‌شود.

زمان رویش: بهار، تابستان و پاییز.

اندام بارده

اندام بارده دارای اشکال متنوعی بوده و از طاقچه‌ای، نیم دایره‌ای تا قلوه‌ای شکل منظم یا نامنظم که به شکل جانبی بر بستر چوبی متصل شده است، تا صاف، تخت، مواج و نامنظم که به‌صورت خوابیده بر روی بستر رشد کرده است، یا دایره‌ای و بااتصال مرکزی به بستر چوبی متغیر است. اندام بارده نه‌چندان سفت و دارای ضخامت محدودی بوده، لذا قابل خم و تا شدن است. اندازه‌ی (قطر یا عرض) اندام بارده تا ۸ سانتی‌متر و ضخامت آن تا ۳ سانتی‌متر است.

سطح اندام بارده، از رنگ‌بندی متنوع و زیبایی برخوردار است، به همین دلیل نام علمی قارچ عنوان Versicolor (با رنگ‌های متنوع) انتخاب‌شده و در آمریکا بانام عمومی دم بوقلمون (Turkey Tail) شناخته می‌شود. سطح اندام بارده ممکن است از رگه‌هایی متحدالمرکز با رنگ‌های متنوع سفید، کرمی، آجری، نارنجی، قهوه‌ای،قهوه‌ای قرمز، سبز و تشکیل‌شده باشد. سطح برخی از این شیارها و رگه‌های رنگارنگ، به‌وسیله‌ی پوشش مویی پوشیده شده ظاهری مخملی به قارچ داده است. معمولاً اندام‌های بارده یا بازیدیوکارپهای قارچ در کنار هم و به تعداد زیاد دیده می‌شوند.

سطح تحتانی

سطح تحتانی اندام بارده از پوششی از منافذ دایره‌ای تا چندضلعی و زاویه‌دار پوشیده شده است که این منافذ درواقع سطح مقطعی از لوله‌های زایای قارچ هستند. در برش‌های عرضی، یک لایه‌ی سیاه‌رنگ بین لایه‌ی مویی یا مخملی و لایه‌ی تحتانی به چشم می‌خورد. سطح منافذ در سطح تحتانی اندام او به رنگ سفید یا کرمی تا خاکستری روشن است. طول لوله‌های زایا تا ۲ سانتی‌متر و تعداد آنها تا ۴ منفذ در هر میلی‌متر است.

اسپورها

اسپورها بیضوی کشیده یا استوانه‌ای با اندکی انحنا، صاف و به‌اندازه‌ی ۲-۱/۵ * ۶-۵ میکرومترند. رنگ نقش اسپوری سفید می‌باشد. بازیدیوم ها چماقی، چهار اسپوری و به‌اندازه‌ی ۷-۴ * ۲۰-۱۵ میکرومتر هستند. سیستم هیفی از نوع سه‌تایی یا تری میتیک است.

کلاهک

سطح انتهای کلاهک قارچ یک نقطه‌ی متحدالمرکز بارنگ‌های مختلف را به وجود می‌آورد. گوشت آن حدود یک تا سه میلی‌متر ضخامت داشته و دارای ساختاری چرمی است. گونه‌های قدیمی‌تر این قارچ به دلیل رشد جلبک‌های سبز روی نقاط متحدالمرکز، ممکن است به رنگ سبز دیده شوند.

کلاهک آن به رنگ‌های قهوه‌ای زنگاری یا قهوه‌ای تیره و گاهی با نقاط سیاه دیده می‌شود. این کلاهک‌ها پهن بوده و حدود ۸ × ۵ × ۰٫۵-۱ سانتیمتر مساحت دارند. و اغلب سه گوش یا گِرد با کرک‌های نرم می‌باشند. سطح منافذ یا پورهای این قارچ به رنگ مایل به سفید تا قهوه‌ای روشن بوده و گرد می‌باشد که با افزایش سن دارای پیچ‌خوردگی‌هایی می‌شود. حدود ۲ تا ۵ پور در هر میلی‌متر مشاهده می‌گردد. اسپورهای این قارچ دارای ابعاد ۵-۶ × ۱٫۵-۲ میکرومتر، صاف، استوانه‌ای و غیرآمیلوئیدی (غیر نشاسته‌ای) است.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی

سابقه‌ی استفاده از این قارچ در درمان امراض به صدها سال پیش برمی‌گردد. مردمان چین و ژاپن ازاین‌گونه، در درمان بیماری‌های مختلفی نظیر آلودگی‌های ریوی، یرقان و انواع سرطان‌ها استفاده می‌کردند. تائوئیست های شرق آسیا، بر این اعتقاد بودند که چون این قارچ بر روی درختان کاج رشد می‌کند و این درختان به دلیل داشتن نیروهای خاص، همیشه ‌سبز و غیرقابل‌زوال هستند، لذا قارچ نیز نیروهای جاودانگی ویژه‌ای از ریشه‌ی درخت کاج دریافت می‌کند. بر اساس این اعتقادات، این قارچ به‌عنوان سرچشمه‌ی انرژی Yang یا انرژی خیر، سلامتی و بقاء شناخته‌شده بود. برخی متخصصان معتقدند، قارچ T. versicolor مهم‌ترین گونه‌ی دارویی شناخته‌شده‌ی قارچ‌ها بوده و ترکیبات حاصل از آن مهم‌ترین داروها با منشأ قارچی است.

درمان سرطان

باوجود استفاده‌ی دارویی از قارچ طی صدها سال و در میان مردم باستانی چین و ژاپن، تا سال ۱۹۶۵ میلادی هیچ تحقیق علمی جدیدی درزمینه‌ی تأثیرات دارویی و پزشکی قارچ انجام‌نشده بود تا این‌که در این سال و تنها بر اساس یک اتفاق، دریچه‌ی جدیدی در علم قارچ‌های دارویی و درمان انواع سرطان‌ها گشوده شد. در آن سال، یک مهندس شیمی ژاپنی شاغل در یک کمپانی مواد شیمیایی متوجه وضعیت بیماری همسایه‌ی خود شد که در حال درمان بیماری سرطان خود با استفاده از یک عصاره بود. همسایه‌ی این شیمیدان که مبتلابه سرطان پیشرفته‌ی دستگاه گوارش بوده و پزشکان از درمان وی قطع امید کرده بودند، ماه‌ها از این عصاره استفاده کرد و درنهایت سلامتی خود را به‌دست آورد.

مطالعات سرطان شناسی

همچنین، بر اساس مطالعات مؤسسه‌ی سرطان‌شناسی آمریکا، این قارچ تأثیرات ضد سرطانی در انسان‌ها داشته است. اما تحقیقات مدارک علمی مختلفی وجود دارد که نشان می‌دهد بخش‌های خاصی از این قارچ دارای خواص ضد سرطانی هستند. دلیل ضد سرطانی بودن آن نیز وجود پلی ساکارید K PSK در آن است. پلی ساکارید K همچنین در درمان ناراحتی‌ها و سرطان‌های معده، مری، کُلورِکتال، پستان و ریه نیز مفید است.

مطالعات مختلف در افراد نشان داده که PSK می‌تواند بازگشت سرطان را نیز در انسان کاهش دهد. این قارچ برای مصارف خام خوری بسیار سفت‌وسخت بوده و از آن در تهیه پودر خشک‌شده یا به‌صورت چای یا تنتور (محلول در الکل) نیز می‌توان استفاده کرد.