احیاء مزارع قارچ ، تضمین تولید در آینده؟؟!!

احیاء مزارع قارچ ، تضمین تولید در آینده است. به دنبال ارتقاء در سطوح کیفی و کمی واحدهای کمپوست در اوایل دهه 80 به واسطه حضور مستشاران و مشاوران اروپایی در صنعت قارچ خوراکی کشور و به دنبال آن رشد قابل توجهی در برخی از واحدهای تولید بذر و مزارع پرورش قارچ کشور حادث شد، و رشد محسوسی در میزان راندمان تولید قارچ یعنی رشد از متوسط تولید حدود 5-9% در دهه‌های 60 و 70 و ارتقاء تدریجی آن به محدوده حدود 17-15% در طول دهه 80 و 20-22%در نیمه اول دهه 90 را شاهد بودیم. اما به تدریچ مشکلات صنعت قارچ یکی یکی خود را نمایان کردند.

با توجه به اطلاعات ارائه شده متوجه خواهیم شد که در ابتدا رشد در تولید با درصدهای بالا صورت گرفته و با ورود به دهه 90 از این میزان کاسته و پیش بینی می شود در ادامه این رشد به صفر خواهد رسید که دلیل آن در ادامه ارائه خواهد شد.
شواهد موجود نشان از این موضوع دارد که قیمت فروش محصول در در دهه های 60-70 و 80 قادر به تامین هزینه های تولید وقت به دلیل پایین بودن نهاده های تولید و نرخ پایین تورم بوده است ولی در سال های اخیر افزایش قابل توجه هزینه تامین مواد اولیه، نرخ بالای تورم ( با متوسط حدود 35%) و افزایش نرخ حامل های انرژی شرایط تولید قارچ در آرامش را به حاشیه خواهد برد و سبب بروز مشکلات عدیده ای نزد فعالان صنعت خواهد شد.

واقعیت های صنعت قارچ کشور

قبل از هر تصمیمی باید با شرایط این صنعت آشنا شویم و واقعیتهای آن و مشکلات صنعت قارچ را به خوبی درک کنیم:

واقعیت نخست: نگاه لوکس به قارچ

واقعیت انکار ناپذیر اول موجود در صنعت اینست که قارچ خوراکی به دلیل اینکه هنوز موفق به باز کردن جای خود و تصاحب آن در سبد غذایی در جایگاه ایده ال خود نشده و هنوز نگاه تجملاتی بودن آن در بین احاد جامعه و برخی مسئولین حس می شود، نمی توان انتظار داشت تا تمام هزینه های افزایش قیمت تمام شده را از محل افزایش قیمت فروش تامین کرد. به زبان ساده تر، قارچ توانایی محدودی در افزایش قیمت فروش دارد و در صورت افزایش نامتعارف در قیمت فروش باید منتظر ریزش درصد قابل توجهی از میزان تقاضا باشیم.

واقعیت دوم: ضریب استهلاک بالای مزارع قارچ

واقعیت دوم این است که با گذشت سال ها از عمر اکثریت مزارع پرورش قارچ کشور و با توجه به ضریب استهلاک بسیار بالا در بخش سازه و تاسیسات آنها به جرائت می توان گفت که اکثریت مزارع موجود از استانداردهای مورد نظر فاصله‌های بسیاری داشته و بدیهی است که ارتقا در راندمان و میزان برداشت از این پس کار بسیار سخت و شاید نشدنی باشد.

در این جا یادآوری این نکته خالی از لطف نیست که مزارعی که در دهه های 50 تا 80 و حتی برخی از مزارع ساخته شده در نیمه اول دهه 90 از ابتدا از قواعد و استانداردهای اولیه فاصله داشته، و حال گذشت سالیان از عمر آنها، استهلاک‌های وارده از توانایی ‌های این مزارع کاسته، هنوز هم با همان وضعیت مشغول به کارند! این موضوع دقیقا همان علت کاهش در روند رو به رشد راندمان تولید و از مشکلات صنعت قارچ است.

لزوم مواجه صحیح با مشکلات صنعت قارچ

این واقعیت های ذکر شده در حقیقت حکم زنگ خطر را برای صنف آسیب پذیر تولید قارچ است و توجه به آنها سبب نجات از بحران ها و معضلات بزرگ آینده خواهد بود. مدیران و مزارعی که به سادگی از کنار این حقایق عبور نکرده و با درایت و تفکر اقدامات مناسبی را در دستور کار خود قرار دهند، بی شک آینده تضمین شده و با آرامشی را تجربه خواهند کرد و بعکس در صورت عدم توجه به این نکات، ضررهای سنگینی در انتظار خواهد بود.

افزایش و ارتقاء سطح کیفی کمپوست تولیدی در ابتدا توانست رشد قابل ملاحظه ای را حتی در مزارع قدیمی و سنتی با امکانات و ادوات نامناسب ایجاد کند ولی از این پس موضوع بسیار جدی و تخصصی است و نباید ساده انگاشته شود.

همانطور که اشاره شد مدیران و مزارعی که به سادگی از کنار این موضوعات نگذشته و به اصلاحات و اقدامات بایسته و صرف هزینه های سنگین خود را مکلف کردند توانسته اند در کنار افزایش هزینه های تولید به میزان تولید خود افزوده و فشار ناشی از افزایش هزینه ها را آسوده تر تحمل و انعطاف لازم را در حل مشکلات از خود نشان دهند.

همین مدیران و برخی از متقاضیان جدید فعالیت در عرصه تولید قارچ با توجه به حقایق و تجارب مزارع موفق با تیز بینی به ساخت و مزارع پرورش بر اساس اطلاعات روز جهان پرداخته و به نوعی خود را تا مدت ها با افزایش در میزان بهره برداری و راندمان تولید در مقابل افزایش هزینه ها بیمه کرده اند.

نباید فراموش کرد که به دلیل مشکلات ساختاری در اقتصاد کشور همواره و همه ساله شاهد افزایش هزینه های تولید و به تبع آن افزایش قیمت تمام شده محصول ( کمپوست، بذر، خاک و  قیمت قارچ) خواهیم بود و باید پذیرفت دیگر با راندمان های تولید 20-22% نمی توان هزینه های تولید را جوابگو بود. این موضوع به تدریج سبب کاهش توان مالی مزرعه و مدیر آن یعنی فاصله گرفتن از ایده ال های صنعت و بروز معضلات و چالش های مالی عدیده و کاهش توان انعطاف در تحمل مشکلات خواهد شد.

در این وضعیت شاید تا مدتی هم دریافت تسهیلات از بانک ها و یا افزایش سرمایه و تزریق نقدی سهامداران مزارع بطور موقت آرمشی را به مجموعه هدیده کند و لی این آرامش به دلیل مشکل ریشه ای با دوام نخواهد بود و در صورت ادامه روند و عدم ایجاد تغییرات، سرنوشت واحد کاملا روش و بدیهی خواهد بود.

از آنجا که در حال حاضر هزینه قیمت تمام شده محصول با حدود 20-21 درصد تولید برابری می کند، راهبری مالی و اقتصادی مجموعه و ادامه آن بسیار کار سخت و البته کار بسیار اشتباهی است زیرا که کافی است در این میان به دلایل مختلف یا راندمان تولید کاهش یابد( به دلیل کمپوست نامناسب یا خطای انسانی) و یا به علت مناسبت ها و تعطیلات فراوان در کشور و نبود استراتژی مناسب قیمت قارچ کمتر از میزان مورد انتظار تولید کننده گردد. بنابراین شرایط موجود بسیار شکننده و آسیب پذیر است و مدیر آینده نگر در چنین شرایطی باید فکر عاجلی برای خروج از بحران های پیشرو داشته باشد، پیش از آنکه دیر شود. احیاء مزارع قارچ ، تضمین تولید در آینده است.

راهکارهای حل مشکلات صنعت قارچ

بدیهی است اولین گام و البته مهم ترین ان در خروج و برون رفت از آسیب های برشمرده شده، افزایش راندمان تولید است. شواهد حاکی از آن است که مزارعی که دارای متوسط تولید سالیانه 24 تا 26% در حال فعالیت هستند، آرامش بیشتری را در حل مشکلات دارند.

افزایش راندمان تولید قارچ از طریق روشهای ذیل امکان پذیر است:

استفاده از مواد اولیه مرغوب و با کیفیت:

در این ارتباط باید اذعان داشت شرایط مواد اولیه مصرفی در صنعت به جزء مقوله خاک پوششی و در شرایط و مقاطع خاص، قابل قبول است. در خصوص بذر مصرفی نیز در صورت هوشیاری تولید کنندگان بذر ، معضل جدی را برای تولید کنندگان قارچ ایجاد نخواهد کرد.

 استفاده از دانش و علم روز تولید و ارتقاء سطح اطلاعات فنی تخصصی مجموعه:

در این خصوص نیز به خدمت گرفتن مشاورین و کارشناسان مجرب و کاربلد تا حدود قابل توجهی مشکل گشا و موثر خواهد بود.

ارتقاء سطوح کیفی تاسیسات و سازه های مزارع پرورش قارچ

موضوع سوم که در حقیقت هدف اصلی مقاله پیش رو است، ارتقاء سطوح کیفی تاسیسات و سازه های مزارع پرورش قارچ و رعایت و توجه به استانداردهای فنی در سالنهای قدیمی و سنتی و در ادامه در زمان ساخت مزارع جدید است.

در این ارتباط توصیه می شود تا به نکات زیر توجه شود:

1. ترمیم و اصلاح سازه سالنهای پرورش با هدف جلوگیری از اتلاف انرژی، امکان اجرای عملیات Cook- out در پایان دوره برداشت و درز بندی مناسب.
2. اصلاح و ارتقاء سطح کیفی هواساز سالن ها به لحاظ تامین میزان هوای لازم سالن، افزایش و کاهش دمای هوای ورودی به سالن با توجه به کویل های مناسب انتخابی، تنظیم میزان هوای ورودی سالن با استفاده از اینورتور، تجهیز هواساز به دریچه های مستقل هوای آزاد و سیرکوله و وجود اطاقک اختلاط مناسب در هواساز. در این راستا تجهیز دریچه هوای ازاد و دریچه های اگزوز به فیلتر و توری مناسب تاکید می گردد.
3.  تامین و نصب چیلر، دیگ آبگرم و دیگ بخار متناسب با ظرفیت مورد نیاز سالن های تولید.
4.  اصلاح و به روز رسانی طبقات در سالن های پرورش.
5. نصب و راه اندازی سردخانه های متناسب با ظرفیت تولید مزرعه.
6. به خدمت گرفتن کامیون یخچالدار مناسب برای انتقال محصول از مزرعه به بازار.
7. در صورت امکان با هدف حذف خطای انسانی در مدیریت اقلیم سالن، نصب سیستم های کنترلینگ اتوماتیک در دستور کار قرار گیرد.

شاید ساخت سالن های جدید بر اساس استانداردهای روز جهان، با تجهیزات بروز از ابتدای کشت تا بسته بندی و عرضه به بازار، علیرغم هزینه‌های اولیه بالای آن، برای مواجه با مشکلات صنعت قارچ منطقی‌تر به نظر برسد.

در خاتمه تاکید بر این موضوع ضروری به نظر میرسد که در آینده نزدیک به دلیل افزایش هزینه های تولید و عدم امکان افزایش بی حد و مرز قیمت قارچ برای تامین هزینه های تولید، تنها وتنها راه پیش روی فعالان صنعت افزایش تولید و راندمان تا مرزه ای 27 تا 30 درصد با افزایش میزان بهره وری از امکانات و تاسیسات مزارع است به شرطی که این تاسیسات پتانسیل این افزایش راندمان را داشته باشد.بنابراین مدیران باید از همین امروز و تا دیر نشده با تامین منابع مالی مورد نیاز از طروق مختلف نظیر پس انداز و دریافت تسهیلات مناسب از سیستم بانکی کشور با عنوان به روز رسانی مزارع به فکر تجهیز و ارتقاء ابزار و ادوات برای تولید حداکثری را در مجموعه های خود مهیا کنند.

سردبیر: مجید نادری