پروتکل و استاندارد بهداشت مزرعه پرورش قارچ
برای رعایت صحیح بهداشت در مزرعه پرورش قارچ، باید پروتکل بهداشتی مدون به همراه تعریف استانداردها و الزامات رعایت آن داشته باشید.
هر مزرعه قارچ باید یک طرح ایمنی-بهداشتی داشته باشد که منابع آلودگی احتمالی، روش‌های نظارت و اقدامات کنترل و اصلاح آلودگی را در آن شناسایی و مستند کند.
پروتکل بهداشتی و استانداردهای بهداشت در مزرعه پرورش قارچ
باید برای مزرعه قارچ یک برنامه نظافت جامع (MCS) تهیه کنید. در این برنامه باید تمامی موارد و مناطقی را که باید تمیز یا ضدعفونی شوند (مانند راهروها، سالن‌های کشت، اتاق‌های سردخانه، واحدهای تهویه، حمام‌ها، توالت‌ها، ایستگاه‌های شستشوی دست، چاقوها و سبدها و دیگر تجهیزات، مناطق جمع‌آوری زباله، محوطه‌های بیرونی، وسایل نقلیه)، در نظر گرفته شوند.
در این پروتکل بهداشتی باید استانداردهای محیطی و عملیاتی تعریف شود. همچنین کلیه موارد بهداشتی و ایمنی مرتبط با مزرعه پرورش قارچ نیز لحاظ گردد. الزامات اجرایی آن نیز باید مشخص شود.
به علاوه باید آموزش‌های لازم جهت انجام صحیح موارد پروتکل، به کارکنان مزرعه قارچ داده شود.
از همه مهم‌تر باید چک‌لیست انجام موارد بصورت روزانه تهیه و توسط بازرس کنترل‌کیفیت، سرکارگر، سرپرست یا مدیر سالن تایید شود.
در ادامه به شرح استانداردها و پروتکل بهداشت مزرعه پرورش قارچ میپردازیم.
بهداشت کارگران
بهداشت کارگران مزرعه قارچ یکی از مهمترین عوامل جلوگیری از آلودگی قارچ‌ها است. زیرا عوامل بیماری‌زا می‌توانند از افراد به قارچ‌ها منتقل شوند. آلودگی می تواند از طریق تماس دست، موهای صورت و بدن، لباس‌های کثیف و سرفه یا عطسه در مزرعه پخش شود.
مدیران مزرعه باید آموزش کافی را در مورد رعایت بهداشت به کارکنان ارائه دهند. همچنین باید بر اجرای صحیح اقدامات بهداشتی، نظارت کنند.
آموزش کارکنان
آموزش صحیح کارکنان و کلیه کارگرانی که در عملیات پرورش قارچ دخیل هستند، برای اطمینان از کیفیت، ایمنی و سالم بودن محصول قارچ، ضروری است. کارکنانی که اصول ایمنی و بهداشتی مرتبط با قارچ را در سطحی متناسب با عملکرد شغلی خود درک کنند، مسلماُ بهتر و دقیق‌تر نسبت به رعایت آنها عمل می‌کنند.
بنابراین کلیه کارکنان مزرعه پرورش قارچ باید در زمینه ایمنی مواد غذایی، نظافت شخصی و بهداشت روند کشت قارچ، متناسب با مسئولیت‌های خود آموزش ببینند.
- هر کارگر را در هنگام استخدام، نسبت به مسئولیت خود در حفاظت از قارچ‌ها در برابر خطرات میکروبی، شیمیایی و فیزیکی و اهمیت رعایت بهداشت شخصی، به خوبی آموزش دهید.
- حداقل یک بار در سال آموزش‌های تکمیلی به کارگران ارائه دهید.
استاندارد لباس کار
تجهیزات زیر برای کارکنان سالن کشت قارچ الزامی است.
- دستکش
- چکمه لاستیکی ساق بلند
- لباس کار یا پیشبند آزمایشگاهی
- ماسک صورت
- کلاه نایلونی یا کلاه بهداشتی
- کلاه ایمنی (بر روی کلاه بهداشتی)
استاندارد بهداشت شخصی
- کارگران را پس از استخدام بصورت کامل در مورد رعایت بهداشت شخصی، آموزش دهید.
- از همه کارکنان سالن‌های کشت و کسانی که با قارچ‌ها در تماس هستند، بخواهید که ظاهری تمیز داشته باشند. همچنین لباس‌های کار آنها باید تمیز باشد.
- دمپایی، صندل (هرگونه کفش باز)، لباس بدون آستین و ناخن‌های بلند را در محوطه مزرعه و مخصوصا سالن‌های کشت قارچ ممنوع کنید. زیرا از آلودگی‌های ناشی از موی بدن، تعریق، لوازم آرایشی و داروهای موضعی جلوگیری خواهد کرد.
- به کارگران دستور دهید تا قبل از ورود به سرویس‌های بهداشتی، قسمت‌های استراحت لباس کار خود را درآورده و در محل مناسب تعبیه‌شده، نگهداری کنند تا آلوده نشود.
- تردد کارگران بدون لباس کار تمیز را به کلیه مناطق مزرعه، مخصوصا مناطقی که مواد اولیه در آنجا است، ممنوع کنید.
- کارگران را قبل از شروع کار، هر بار که از توالت استفاده می‌کنند، بعد از استراحت یا ناهار، یا پس از دست زدن به موادآلوده، ملزم کنید تا دست‌های خود را بشویند.
پروتکل شستن دست ها
کارگرانی که با قارچ‌ها در تماس هستند، باید دست‌های خود را در مجموع حدود 20 ثانیه با استفاده از روش زیر بشویند:
- دست ها را با آب روان تمیز خیس کنید.
- حتما از صابون یا مایع دستشویی دست استفاده کنید.
- سطوح انگشتان، نوک انگشتان، نواحی بین انگشتان، زیر ناخن‌ها، پشت دست‌ها و قسمت‌های بالای مچ را به مدت حداقل 10 تا 15 ثانیه با کف مالش دهید.
- سپس دست‌ها را بطور کامل زیر آب تمیز و جاری بشویید.
- دست‌ها را با استفاده از حوله یکبار مصرف یا خشک‌کن برقی، کاملا خشک کنید.
استاندارد مو
- در نواحی کشت و پرورش قارچ باید از کلاه یا مهار مو (کیسه نایلونی محافظ مو) استفاده شود.
- کارگران، مهندسین تولید، پرسنل حمل و نقل و تمامی افرادی که در سالن‌های کشت، تردد می‌کنند را ملزم کنید تا موهای سر و صورت را با استفاده از توری مو، کلاه، باندانا(دستمال سر) یا سایر وسایل موثر مهار کنند.
استاندارد سلامتی بدن
- کارکنان با هرگونه علائم بیماری یا عفونت که میتواند از هرطریقی منتقل شود، مجاز به کار در سالن کشت قارچ نیستند. همچنین آنها را ملزم کنید تا در صورت بیمار شدن، به سرعت مراتب را اطلاع دهند.
- کارگرانی که علائم اسهال، تب، استفراغ، یرقان، زخم‌های باز، بریدگی‌ها با احتمال خونریزی یا عفونت‌های پوستی دارند را از دست زدن به قارچ‌ها منع کنید.
- از بریدگی‌ها و خراش‌های جزئی روی بازوها، مچ دست و ساعد با بستن بانداژ محکم و غیرقابل‌نفوذ محافظت کنید.
- زخم‌های دست و انگشتان را با چسب و بانداژ و سپس یک دستکش تمیز و یکبارمصرف بپوشانید.
- کارگرانی که زخم‌های عمیق و نشانه‌های عفونت دارند که احتمالاً با بانداژ و دستکش به اندازه کافی محافظت نمیشود، باید به خانه فرستاده شوند. آنها ملزم هستند تا زمان بهبودی کامل زخم به محل کارشان باز نگردند.
پروتکل وسایل شخصی
- استفاده از ساعت، گوشواره، زنجیر، انگشتر و دیگر زیورآلات در مناطق تولید ممنوع باشد. مگر آنکه بصورت کامل توسط لباس محافظ پوشانده شده باشد.
- خودکار، سکه، هندزفری، فندک و وسایل شخصی کوچک مشابه را در مناطق تولید ممنوع کنید. مگر اینکه بتوان با لباس محافظ به اندازه کافی از آنها در برابر افتادن در سالن یا بستر، محافظت کرد.
دستورالعمل مواد خوراکی
خوردن یا جویدن مواد غذایی و نوشیدنی، آدامس و تنباکو و موارد مشابه، در مناطق پرورش و نگهداری قارچ مجاز نیست.
استاندارد حضور در اماکن
- جابجایی کارکنان بین سالن‌های کشت قارچ و مناطق آماده‌سازی یا انبار بستر و مواد اولیه باید کنترل شود، تا از آلودگی متقاطع جلوگیری شود.
- از کارگران بخواهید که در طول شیفت کاری خود، در محل کار خود بمانند و به سایر مناطق مزرعه نروند. مگر اینکه مجوزی از سرپرست دریافت کنند.
پروتکل بهداشت اماکن مزرعه قارچ
علاوه بر کارکنان، قسمت‌های مختلف مزرعه پرورش قارچ نیز باید استاندارد و پروتکل‌های بهداشتی مخصوص داشته باشند.
باید هر روز از امکانات بهداشتی بازدید کنید. چک‌لیستی از موارد لازم تهیه شود تا سرپرست بصورت روزانه، مطابقت امکانات با استاندارد مدون را پایش و تایید کند.
استاندارد امکانات بهداشتی
وجود امکانات بهداشتی کافی برای دستیابی به اهداف پیشگیری از آلودگی، ضروری است. بنابراین باید امکانات لازم در نقاط مختلف مزرعه پیش‌بینی و تعبیه شود. بنابراین، تجهیزات بهداشتی نقش مهمی در تضمین عدم تبدیل کارگران به منبع آلودگی دارند.
- دستشویی (توالت)، محل شستشوی دست، مایع ضدعفونی‌کننده دستان و دیگر وسایل نظافت به تعداد کافی باشند و به درستی نگهداری شوند.
- تأسیسات توالت و ایستگاه‌های شستشوی دست باید با استانداردهای بهداشت محیطی اداره ایمنی و بهداشت شغلی وزارت کار برای تأسیسات کشاورزی مطابقت داشته باشد.
- نسبت حداقل یک سرویس بهداشتی به ازای هر 20 کارمند، در فاصله حداکثر 400 متری از محل کار، رعایت شود.
- توالت‌ها و دیگر مناطق بهداشتی باید دارای تهویه مناسب و درب با قابلیت بسته شدن خودکار(فنر در) باشند.
- توالت و دستشویی‌ها باید مرتبا با دستمال و مایع شوینده تجهیز شوند.
- در تمامی اماکن بهداشتی و همچنین محوطه مزرعه سطل‌زباله دردار تعبیه شود.
- در هر سرویس بهداشتی علامتی یا تابلویی نصب کنید که به کارکنان یادآوری کند قبل از بازگشت به محل کار، دست‌های خود را بشویند.
- در مراکز شستشوی دست، راهنمای نحوه صحیح شستن دست‌ها را نصب کنید.
- توالت‌ها باید بصورت روزانه تمیز و ضدعفونی شود و زباله‌ها را طبق برنامه زمان‌بندی‌شده خارج شود.
بهداشت محوطه مزرعه
بهداشت مزرعه شامل وضعیت محوطه و تأسیسات آن است. استانداردهای بهداشت مزرعه باید در مورد ساختمان‌ها، زمین‌ها، کلیه تجهیزات و حتی ظروف رعایت شود.
مزارع تمیز و منظم به کارکنان نشان می‌دهد که بهداشت محصول قارچ اولویت شماره یک مجموعه است. بنابراین مناطق بحرانی که در آن خطر بالقوه آلودگی وجود دارد باید شناسایی شوند و اقدامات کنترلی برای جلوگیری از آلودگی محصول انجام شود.
محوطه مزرعه و سالن‌های پرورش باید بصورت منظم تمیز و نگهداری شوند تا به منبع آلودگی تبدیل نشوند.
پروتکل نظافت محیط
- زمین‌های محوطه مزرعه، خصوصا اطراف سالن‌های کشت را تا حد توان، عاری از علف‌های هرز، زباله، آب راکد و وسایل غیرضروری نگه دارید.
- چاله ها و محل‌هایی که امکان جمع شدن آب در آنها وجود دارد را پر کنید.
- زباله‌ها را در محفظه سرپوشیده با زهکشی و عایق مناسب نگهداری کنید. همچنین بطور مرتب آنها را تخلیه کنید.
- مخزن‌های زباله و تجهیزات اضافی در فاصله کافی و تا جای ممکن دور از سالن‌های پرورش باشد. تا محل تجمع آلودگی، حشرات و آفات در نزدیک سالن‌ها نباشد.
- جابجایی وسایل نقلیه و تجهیزات را بین محوطه آماده‌سازی بستر، انبار و سالن‌های پرورش قارچ کنترل کنید. تا از انتقال آلودگی متقاطع جلوگیری شود.
استاندارد بهداشت سالن‌ها
- کلیه ساختمان‌ها و مخصوصا سالن‌های کشت باید برای جلوگیری از ورود آفات یا آب، تجهیز شوند. بنابراین دیوارها، سقف‌ها و ناودان‌ها را به‌خوبی تعمیر کنید تا محل ورود آفات یا آب نباشند.
- درب و پنجره‌ها را تعمیر و آب‌بندی کنید تا هیچ شکاف، فاصله و درزی بیشتر از ¼ اینچ (6 میلیمتر) در آنها وجود نداشته باشد.
- ورودی‌های ساختمان را در صورت عدم استفاده بسته نگه دارید. (همچنین می‌توانید از نوار لاستیکی برای بستن درزهای آن استفاده نمایید)
- پنجره‌ها و دریچه‌های هوا را با طوری مناسب بپوشانید.
- دریچه‌های هوا، راه آب و کف سالن‌های کشت قارچ باید تمیز نگهداشته شوند.
- فقط باید از دماسنج های غیر جیوه‌ای استفاده شود. تا درصورت شکستن مواد سمی وارد سالن و محصول نشود.
- زهکشی‌های کف و آبراهه‌ها را تمیز نگهدارید. مراقب باشید تا جریان آب در آنها مسدود نشود.
بهداشت انبار، راهروها و محوطه داخلی ساختمان
- مقدار مواد ذخیره شده و تجهیزات را در کریدور و انبارها به حداقل برسانید. تا فضای کافی برای جابجایی کارکنان، تجهیزات و نظافت وجود داشته باشد.
- فضای کافی بین دیوارها و مواد ذخیره شده را حفظ کنید تا امکان بازرسی آفات و آلودگی و همچنین نظافت فراهم شود.
- زباله‌ها و مواد زائد را در مخزن‌های سرپوشیده قرار دهید و حدالامکان در فضای ساختمان نگهداری نکنید. باید آنها را در اسرع وقت و بصورت منظم از ساختمان‌ها خارج کنید.
- فضای داخلی ساختمان‌ها نیز برای جلوگیری از تجمع آلودگی، تمیز نگهداری شود.
پروتکل بهداشتی نگهداری مواد اولیه و انبار کردن
در این بخش به رویه استاندارد خرید و نگهداری کلیه مواد اولیه و تجهیزات مصرفی مزرعه پرورش قارچ میپردازیم.
*** در این بخش برخی از موارد مربوط به مزارع پرورش قارچ دارای واحد تولیدکننده کمپوست است.
دستورالعمل خرید و نگهداری مواد اولیه
مواد مورد استفاده برای کشت و برداشت قارچ شامل بستر (کمپوست قارچ)، خاک پوششی، بذر (اسپان)، پیت ماس، مواد ضدعفونی‌کننده، سموم و مکمل‌ها و تجهیزات بسته‌بندی می‌باشد.
اگرچه اکثر مواد اولیه کشت قارچ (کمپوست و خاک پوششی)، پاستوریزه شده‌اند و سطح میکروارگانیسم‌های مضر در آنها محدود شده‌است، اما پتانسیل آلودگی بالایی دارند. بابراین نگهداری و انبار کرد آنها ملزوم رعایت نکات بهداشتی خواهد بود.
- مواد اولیه استاندارد و از تامین‌کنندگان معتبر خریداری کنید.
- فاکتور و اسنادی مبنی بر مبدا و برند تولیدکننده، گواهی استاندارد، مناسب بودن نوع مواد برای کشت قارچ و تاریخ خرید، دریافت کنید.
- تجهیزات بسته‌بندی (ظروف و سلفون) نیز باید کاملا استاندارد، بهداشتی و مورد تایید وزارت بهداشت و سازمان‌های مربوطه باشند.
استاندارد بهداشتی تولید و انبار کمپوست
- محل آماده‌سازی و ذخیره‌سازی کمپوست فاز I، باید به اندازه کافی از مکان تولید و انبار بستر فاز II و همچنین مناطق انبار کردن کمپوست فاصله داشته باشند و جداسازی شوند. تا از انتقال آلودگی متقابل پیشگیری شود.
- مواد اولیه خام و بستر غیر پاستوریزه را تا جایی که ممکن است دور از مکان سالن‌های کشت قارچ، تجهیزات کشت و بسته‌بندی و محل آماده‌سازی و نگهداری محصول، نگهداری کنید.
- کانال‌های آب مناطق آماده سازی بستر را بپوشانید و از دیگر کانال‌های آب مزرعه قارچ جداسازی کنید. همچنین با حفر کانال یا زهکشی و موانعی مانند بلوک‌های بتنی، مانع جاری شدن آب از محل کمپوست‌سازی به طرف سالن‌های کشت شوید.
- از مواد اولیه در برابر آلودگی، آفات و حشرات و آب باران و سایر آلاینده ها، محافظت نمایید. آنها را در مکانی خشک و سرپوشیده و دور از مناطق آماده‌سازی بستر فاز I، نگهداری کنید.
- در انتخاب مکان تولید کمپوست شرایط محیطی مزرعه (جهت باد، شیب زمین، محل عبور و …) را نسبت به سالن‌های کشت درنظر بگیرید.
- کلیه مراحل تولید کمپوست، بر اساس اصول علمی و با رعایت مواد بهداشتی انجام گیرد.
- مرحله پاستوریزاسیون کمپوست به دقت و با نظارت کامل صورت پذیرد.
- گزارشی از خرید و نگهداری مواد اولیه، روند تهیه بستر و پاستوریزاسیون کمپوست، تهیه و نگهداری نمایید.
استاندارد آب
آب این پتانسیل را دارد که در طول مراحل کشت قارچ و پس از آن، منبع آلودگی باشد! زیرا طی تمامی دوره پرورش قارچ، در ابعاد گوناگون (آبیاری، نظافت پرسنل و محیط، سمپاشی، تولید بخار، آماده‌سازی شرایط محیطی و …) استفاده میشود.
بنابراین، آگاهی از منبع و کیفیت آب مورد استفاده در مزرعه پرورش قارچ اهمیت زیادی دارد. حداقل هر 6 ماه یکبار، آب را از نظر بهداشت منبع و کیفیت آن آزمایش کنید.
گزارشی از وضعیت و کیفیت آب مصرفی تهیه و نگهداری نمایید.
پروتکل نگهداری سموم و مواد شیمیایی خطرناک
مواد شیمیایی خطرناک مورد استفاده در مزارع پرورش قارچ شامل: سم و آفت‌کش، پاک‌کننده و شوینده‌ها، مواد ضدعفونی‌کننده، سوخت، مواد خنک‌کننده، رنگ‌ها و حلال‌ها هستند.
- همه مواد شیمیایی موجود در مزرعه باید برچسب‌گذاری شوند. لیستی از انواع و مقدار آنها نیز تهیه و نگهداری شود.
- فقط مواد شیمیایی و سموم تایید شده و مجاز، از نظر سازمان بهداشت و جهاد کشاورزی خریداری و در مزرعه استفاده شود.
- تمامی مواد شیمیایی باید دارای استاندارد باشند و از تولیدکنندگان معتبر تهیه شود.
- لیستی از مواد شیمیایی خریداری‌شده و مقدار آنها، تهیه و نگهداری شود.
- تمامی مواد شیمیایی باید طبق دستورالعمل سازنده با روشی ایمن نگهداری شوند.
- مواد شیمیایی که بصورت غیربسته‌بندی (باز یا فله) هستند، باید در ظروف مناسب، استاندارد، ایمن و برچسب‌گذاری شده، انبار شوند. شرایط نگهداری نیز باید به دقت رعایت شود.
- ظروف ثانویه که برای نگهداری مواد شیمیایی یا محلول‌های شیمیایی آماده‌شده استفاده میشوند را نیز باید برچسب‌گذاری کنید. به اینصورت که نام ماده شیمیایی و دستورالعمل استفاده بر روی آن درج شود.
- مکان انبار کردن مواد شیمیایی، باید دور از سالن‌های کشت و اتاق‌های آماده‌سازی و بسته‌بندی محصول باشد. تا از آلودگی شیمیایی قارچ‌ها جلوگیری شود.
- تمام مقررات تعیین‌شده کشوری مربوط به کاربرد و میزان استفاده یا نگهداری از محصولات شیمیایی، باید به دقت رعایت شود.
- از سموم و مواد شیمیایی باید به میزان مجاز استفاده شود.
- مکان انبار مواد شیمیایی باید مجهز به سیستم تهویه مناسب و سامانه اطفای حریق باشد.
- مکان انبار مواد شیمیایی باید تمیز و خشک و خنک باشد.
- وضعیت انبار و مواد شیمیایی درون آن باید مرتبا بازرسی شود و نتایج در گزارشی ثبت شود.
بهداشت روند کشت قارچ
برای تولید محصول قارچ مطابق با استانداردهای بهداشتی، باید بهداشت مزرعه پرورش قارچ طی دوره کشت، تامین شود.
دستورالعمل کنترل آفات، حشرات و حیوانات
حشرات و حیوانات موذی قادرند عوامل بیماری‌زا را به وسیله پاها، بزاق و فضولات خود به قارچ منتقل کنند. امکان انتقال پاتوژن‌های مختلفی از جمله سالمونلا و لیستریا را نیز توسط آنها وجود دارد.
حتی اگر این موجودات باعث بیماری نشوند، وجود حشرات و آثارشان، موهای جوندگان یا مدفوع آنها میتواند نظافت مزرعه و بهداشت محصول قارچ را زیر سوال ببرد.
مبارزه با حیوانات
راهکارهای حذف حیوانات موذی و مخرب با استفاده از روش‌های ایمن و موثر به شرح زیر است.
- از طعمه‌های سمی فقط در قسمت بیرونی ساختمان‌ها (محوطه باز) استفاده کنید.
- از تله‌های ایمن و موثر و به تعداد کافی در محوطه بیرونی سالن‌ها استفاده نمایید.
- تله‌ها و طعمه‌ها را بصورت مرتب چک کنید و در صورت لزوم پاکسازی و تمیز کنید. سپس دوباره راه‌اندازی کنید.
- تله‌ها نباید در امتداد دیوار داخلی ساختمان‌ها و در هر دو طرف ورودی، بیش از 9 متر فاصله داشته باشند.
- نتایج بازرسی از تله‌ها و روند تاثیرات آن را در گزارشی مکتوب نمایید.
کنترل آفات و حشرات
یک برنامه کنترل آفات باید وجود داشته باشد که کنترل ایمن و مؤثر همه آفات را مستند کند.
- تهیه چک لیست از اقدامات، کنترل و بازرسی آنها بصورت روزانه و در دوره‌های زمانی مشخص
- تهیه نقشه از محل دستگاه‌ها و تجهیزات کنترل آفات برای سهولت در کنترل و تعیین استراتژی در مواقع لازم
- برای پیشگیری از ورود آفت‌ها مدت زمان باز ماندن درها را محدود کنید.
- می‌توانید در کنار درها از دمنده‌های قوی (پرده هوایی) یا رطوبت‌زن برای جلوگیری از ورود حشرات و آفات استفاده نمایید.
- استفاده از توری‌های محافظ فلزی stainless steel (استیل ضدزنگ) روی دهانه‌های تهویه و اگزوزها (توری باید ۱۶ حفره یا بیشتر در یک سانتیمتر مربع داشته باشد تا مگس‌ها نتوانند از آن وارد شوند)
- درزگیری و آب‌بندی تمامی درب‌ها، پنجره‌ها، کانال‌ها، دریچه‌ها و … ساختمان و سالن‌های کشت قارچ
- استفاده از چسب حشره‌کش در نزدیکی درب و پنجره‌ها و نقاط مختلف سالن پرورش
- نصب حشره‌کش برقی در سالن‌ها و راهروها
- چراغ های کنترل آفات در محوطه بیرونی نصب کنید تا آفات را از ساختمان دور نگهدارند.
- سمپاشی مرتب ساختمان‌ها و سالن‌ها با سموم استاندارد و مورد تایید وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو
- انجام cookout (بخار دهی سالن) در پایان هر دوره پرورش قارچ
- بصورت مرتب گزارش کنترل آفات که شامل اقدامات صورت‌گرفته، تاریخ انجام، تاریخ های بازرسی، گزارش بازرسی، روند و نتیجه حاصل شده، تهیه و نگهداری کنید.
کنترل بیماری‌ها
- فیلتریزاسیون هوای ورودی به سالن‌های کشت
- تعبیه پادری‌ها یا تشتک‌های حاوی محلول ضدعفونی‌کننده، در مورودی سالن‌های کشت قارچ
- بازرسی روزانه یا طبق زمانبندی محصولات برای شناسایی بیماری و علائم مشکوک
- کنترل شرایط محیطی داخل سالن در محدوده استاندارد برای رشد قارچ
- استفاده کلیه کارگران از ماسک و لباس کار تمیز، طی دوره کشت و زمان برداشت
- استفاده صحیح از قارچ‌کش و سموم
- قرنطینه قارچهای بیمار با سرپوش و نمک.
- قرنطینه سالن آلوده در صورت گستردگی بیماری
- قارچهای بیمار را به هیچ عنوان آبیاری نکنید. زیرا هرگونه تحرک باعث پخش شدن عوامل بیماری‌زا خواهد شد. همچنین آب اضافی خارج شده نیز انتقال دهنده آلودگی خواهد بود.
- خارج کردن بلوک کمپوست حاوی قارچ بیمار یا مشکوک از سالن پرورش در اسرع وقت
- تهویه سالن‌های آلوده قطع گردد، تا از انتشار بیماری جلوگیری شود.
- تخلیه زودهنگام سالن در مواقعی که بیماری گسترش یافته است.
- حرارت دادن به سالن‌های آلوده به مدت 10 ساعت با دمای 70 درجه، برای از بین بردن آلودگی‌ها (COOK-OUT)
- سمپاشی و ضدعفونی کردن سالن‌ها بعد از تخلیه در هر مرحله
پروتکل استفاده از سموم و مواد شیمیایی
- آموزش کارگران در مورد روش آماده‌سازی سموم، مقدار و چگونگی استفاده و اقدامات احتیاطی برای کار با مواد شیمیایی خطرناک، بصورت کامل انجام شود.
- فقط از ضدعفونی‌کننده‌های تاییدشده برای استفاده در مزارع قارچ، استفاده شود.
- استفاده از مواد شیمیایی طبق دستورالعمل مندرج بر روی بسته‌بندی از سوی تولیدکننده صورت گیرد.
- مصرف مواد شیمیایی به میزان استاندارد تعیین شدهاز سوی سازمان‌های نظارتی، انجام شود.
- برای ترکیب و ساخت محلول‌ها به درصد مواد بسیار دقت شود.
بهداشت تجهیزات مزرعه پرورش قارچ
رعایت بهداشت تجهیزات کشت و بسته‌بندی در یک مزرعه پرورش قارچ از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا این ادوات بصورت مستقیم با محصول قارچ در تماس هستند و هرگونه آلودگی منجر به از بین رفتن یا افت کیفیت محصول و در نتیجه کاهش راندمان تولید و درآمد مزرعه خواهد شد.
باید گزارشی از کلیه مراحل تمیز کردن و ضدعفونی تجهیزات مزرعه، تدوین و مستند شود. همچنین باید چک لیستی از موارد تهیه شود و بصورت منظم بازرسی صورت گیرد.
ظروف برداشت محصول
- ظروف برداشت قابل استفاده مجدد، باید در محیطی پاکیزه و خشک نگهداری شوند. قبل و بعد از هر بار استفاده نیز تمیز و ضدعفونی شوند.
- ظروف برداشت را طوری نگهداری کنید که عاری از شیار، خردگی، ترک و سوراخ باشند. در صورت عدم امکان تعمیر، آنها را دور بریزید و جایگزین کنید.
- فقط از ظروف ساخته‌شده با متریالی که برای تماس با مواد غذایی تایید شده‌اند، استفاده کنید.
- از این ظروف به هیچ عنوان استفاده دیگری غیر از نگهداری قارچ، نکنید.
- ظروفی که استفاده نمیشود را بطور مرتب تمیز کنید تا تجمع گرد و غبار، حشرات و آلودگی در آنها جلوگیری شود.
دستورالعمل ظروف پلاستیکی و شیشه‌ای شکننده
- استفاده از ظروف شیشه‌ای و پلاستیکی شکننده در مناطق تولید قارچ ممنوع است. مگر در مواردی که کاملاً ضروری باشد (مثلاً: آزمایشگاه، اتاق های استراحت، مناطق نگهداری محصول)
- نوع شیشه و پلاستیک مصرفی، باید برای استفاده در مزرعه پرورش قارچ، از نظر فنی و بهداشتی تایید شود.
- کلیه اقدامات لازم برای جلوگیری از شکستن تجهیزات شیشه‌ای و پلاستیکی شکننده، صورت گیرد.
- دستورالعملی برای تمیز کردن و دفع شیشه و پلاستیک‌های شکسته، تدوین و به پرسنل آموزش داده شود.
- مراحل جداسازی و دور انداختن قارچ‌ها در مناطقی که شکستگی رخ داده است، مشخص شود.
پروتکل سایر تجهیزات مزرعه
- چاقوها و سایر تجهیزات برداشت که با قارچ‌ها تماس دارند، باید قبل و بعد از استفاده، تمیز و ضدعفونی شوند.
- در دست نگارش
پروتکل تعمیر و نگهداری تجهیزات
یک برنامه تعمیر و نگهداری پیشگیرانه با زمانبندی منظم برای تجهیزات مزرعه قارچ تهیه نمایید. تجهیزات تاثیر زیادی بر بهداشت و ایمنی واحدهای تولیدکننده قارچ دارند.
هرگونه نقص در تجهیزات میتواند باعث کاهش ایمنی، افت راندمان تولید یا انتشار آلودگی در مزرعه و محصول شود.
- تجهیزات سالن‌های کشت نظیر: دماسنج‌ها، سیستم تهویه، سیستم کنترل دمای سالن، زطوبت‌ساز و مهپاش، سخت‌افزار و نرم‌افزار پشتیبانی، سیستم آبیاری و سایر، باید بصورت منظم چک و کالیبراسیون (تنظیم) شوند.
- مطمئن شوید که همه تجهیزات تهویه بصورت درست کار می‌کنند و سبب تجمع یا انتشار آلودگی نخواهند شد.
- از کارکرد دقیق و کالیبراسیون سیستم‌های پایشی سالن مطمئن شوید تا همیشه شرایط محیطی کشت قارچ در بهترین وضعیت باشد. هرگونه نقص یا عدم تنظیم، منجر به کاهش راندمان تولید یا وجود شرایط مساعد برای بیماری‌ها و کپک‌ها خواهد شد.
- سلامت قفسه‌های پرورش قارچ، قبل از هر دوره کشت کاملا بررسی شود. درگونه نقص ممکن است منجر به آلودگی محصول یا بروز حوادث شود.
- در صورت نیاز به سرویس، تعمیرات یا تعویض تجهیزات، باید در اسرع وقت اقدامات لازم صورت گیرد.
- تجهیزات، ابزار و قطعات مستعمل را پس از سرویس یا تعمیر، سریعا از منطقه خارج کنید.
بهداشت محصول هنگام برداشت و بسته‌بندی
قارچ‌ها در حین برداشت و پس از آن نیز در معرض خطر آلودگی هستند. پرورش دهندگان باید در هنگام برداشت قارچ‌ها، بسته‌بندی، بارگیری و حمل‌و‌نقل نیز از خطر آلودگی حفظ نمایند.
دستورالعمل بهداشتی برداشت قارچ
- آموزش‌های لازم را برای چیدن صحیح قارچ از نظر فنی و بهداشتی، به کارگران بدهبد.
- ظروف برداشت و نگهداری قارچ نباید با کف زمین تماس داشته باشند. با قرار دادن ظروف بر روی چرخ دستی، چهارپایه، پالت یا سایروسایل مشابه، از تماس سطح زیرین ظروف با کف سالن جلوگیری کنید.
- ظروف را بیش از حد پر نکنید تا قارچ‌ها روی زمین نریزد.
- قارچ‌هایی که روی زمین می‌ریزد، آلوده تلقی کنید و دور بریزید. (به کارگران آموزش دهید که محصولی که با زمین تماس هرچند کوتاه پیدا کند، دیگر خوراکی نیست و باید دور انداخته شود. در این موارد شستشو نیز بی‌فایده خواهد بود.)
- ظروف قارچ در نواحی استقرار در سالن هنگام عملیات برداشت، باید از خطرات فیزیکی، ریختن، پاشیده شدن آب و … محافظت شوند. (در صورت لزوم سطح ظروف قارچ را با ورقه نایلونی یا کاغذی بپوشانید تا از آلودگی جلوگیری شود.)
- به خدمه دستور دهید تا تمام ابزارها، ظروف و … را پس از اتمام کار از سالن خارج کنند و چیزی جا نگذارند.
دستورالعمل پاکسازی سطوح
سطوح تماس مستقیم با قارچ، شامل ظروف‌برداشت، چاقوها و غیره، سطوح بحرانی نام دارند.
سطوحی که بصورت غیرمستقیم با قارچ‌ها در تماس هستند، شامل دیوارها، کف، سقف و سایر مناطق مجاور، سطوح حساس نامیده میشوند.
- تهیه چک‌لیست و برنامه زمانی برای نظافت سطوح بحرانی و سطوح حساس
- نظافت و ضدعفونی سطوح با مواد پاک‌کننده مجاز، طبق دستورالعمل روی برچسب محصول (فقط از پاک‌کننده‌های تاییدشده برای استفاده در مزارع قارچ استفاده شود)
- در هنگام نظافت سالن کشت و قفسه‌ها، مراقب باشید تا مواد پاک‌کننده با قارچ‌ها و بستر تماس پیدا نکنند.
دستورالعمل بارگیری و حمل قارچ
- قارچ ها باید در کامیون و ماشین‌های تمیز و ایمن بارگیری شوند. قبل از بارگیری محفظه بار، از نظر وجود زباله، بو و آلودگی بررسی کنید.
- قارچ را در کامیون و وسایل نقلیه‌ای که قبلاً برای حمل حیوانات، محصولات حیوانی یا سایر مواد آلوده استفاده میشده بارگیری و حمل نکنید. مگر اینکه قبل از بارگیری آنها را تمیز و ضدعفونی کنید.
- کارگرانی که در بارگیری و حمل‌و‌نقل قارچ دخیل هستند، باید همان شیوه‌های بهداشتی زمان برداشت را رعایت کنند. انجام دهند.
- چک لیستی از موارد ملزم به رعایت در روند بارگیری و حمل قارچ‌ها تهیه نمایید. در پایان نیز گزارشی از روند انجام ثبت و نگهداری شود.
چک لیست‌ها
چندین لیست از موارد لازم‌الاجرا و مطابقت با پروتکل بهداشتی و ایمنی مزرعه پرورش قارچ تهیه نمایید.
چک لیست روزانه
در هر قسمت از مزرعه لیستی از کارها و موارد الزامی بصورت روزانه در هنگام کشت، برداشت، بسته‌بندی و حمل، توسط سرپرست یا سرکارگر تهیه شود.
نتایج بازرسی و چک کردن تمامی موارد (کارگران، تجهیزات، انجام عملیات) از نظر بهداشتی، ثبت و نگهداری شود.
چک لیست تایید
وضعیت بهداشتی و امنیت محوطه و ساختمان‌های مزرعه پرورش قارچ را حداقل 4 بار در سال توسط بازرس یا نماینده مدیر مزرعه، بررسی کنید.
همچنین چک‌لیست‌های پیش از عملیات و گزارش‌های بازرسی بطور منظم تکمیل شوند. در صورت یافتن نقص، اقدامات اصلاحی لازم در اسرع وقت انجام شود.
چک لیست و گزارش سالانه
یکبار در سال تمامی موارد و تجهیزات بهداشتی و ایمنی بصورت کامل بازرسی و گزارشی توسط تیم بازرسی تهیه شود.
نتایج و گزارشات کاملا بررسی و آنالیز شود و تحلیل‌ها مشتند گردد. سپس بر اساس نتایج گزارش، تغییرات لازم در پروتکل‌های بهداشت مزرعه پرورش قارچ، لحاظ گردد. همچنین نسبت به رفع کمبودها و مشکلات اقدام شود.
