طمع بومیان برای قارچ ترافل بلای جان جنگل هیرکانی

متاسفانه طمع بومیان برای قارچ ترافل حیات جنگل هیرکانی را به چالش کشیده است. قارچ ترافل که به قارچ دنبلان نیز مشهور است، یکی از گنجینه‌های مدفون در جنگل‌ های هیرکانی است. نام دیگر آن الماس سیاه هیرکانی است. اما روش پیدا کردن قارچ دنبلان و برداشت بی‌رویه قارچ ترافل برای جنگل و حیوانات آن تهدید بزرگی است. روش پیدا کردن قارچ دنبلان در گلستان غیر استاندارد نیست.

جنگل های هیرکانی اسیر طمع بومیان برای قارچ دنبلان

جنگل‌های هیرکانی با عمر تخمینی بین 25 تا 50 میلیون سال یکی از ارزشمند‌ترین جنگل‌ها و منابع طبیعی جهان به حساب می‌آید. جنگل هیرکانی در میراث یونسکو ثبت شده‌است. علاوه بر زیبایی‌های بصری و تاثیرات مهم زیست محیطی، این جنگل‌ها فرصت بی‌بدیل از لحاظ اقتصادی و مخصوصا در حوزه گردشگری و طبیعت‌گردی برای استان گلستان و کشورمون فراهم آورده است.

انسان بلای جان جنگل هیرکانی

ما هنگامی می‌توانیم از ظرفیت‌های جنگل‌های هیرکانی استفاده کنیم که فعالیت‌های بشری در چرخه طبیعی آن خللی ایجاد نکند. یعنی فعالیت‌های انسان همسو با طبیعت و در راستای توالی اکوسیستم باشد. تا باعث ضربه زدن به چرخه طبیعت نشود.

اما متاسفانه در سال‌های اخیر خسارت‌های متعددی از سوی انسان‌‌ها (بومیان و گردشگران) به جنگل‌ هیرکانی وارد شده‌است.
عمده خسارات وارده به جنگ ناشی از موارد زیر است.

• چرای غیرمجاز دام‌ها در جنگل و مراتع اطراف
• قطع درختان برای قاچاق چوب
• تغییر کاربری جنگل به  اراضی کشاورزی
• خراب کردن نمای جنگل‌ها با ساخت ویلا و مهمانسرا
• آتش سوزی‌های عمدی و سهوی

ولی در سال‌های اخیر یک پدیده مخرب جدید نیز به موارد بالا اضافه شده‌است. طمع بومیان برای قارچ ترافل عامل نابودی جنگل های هیرکانی است! چیدن یا برداشت قارچ ترافل یا به زبان محلی‌های منطقه دنبلان کوهی، خسارات زیادی را برای جنگل‌های هیرکانی مخصوصا قسمت‌های واقع شده در استان گلستان به همراه داشته است.

قارچ ترافل را الماس سیاه هیرکانی می‌نامند اما گویا نفرین این الماس سیاه دامن خود جنگل های هیرکانی را گرفته است!

چیدن قارچ ترافل از جنگل توسط بومیان

متاسفانه افزایش مشکلات معیشتی بومیان و طمع آنها با سودای کسب درآمد بیشتر از برداشت غیرمجاز قارچ ترافل یا دنبلان کوهی از جنگل‌های استان گلستان (جنگل های هیرکانی) به چالش جدی و خطر بالقوه برای طبیعت استان گلستان تبدیل شدهاست. بطوریکه میراث چند میلیون ساله جنگل هیرکانی را به مخاطره انداخته است.

قارچ دنبلان به طور معمول در بهار و تابستان پای ریشه برخی از درختان جنگل رشد می‌کند. جنگل‌ های استان گلستان به ویژه در شرق استان از جمله شهرستان های گالیکش و لوه از جمله رویشگاه‌های این گونه قارچ زیرخاکی است. هر چند که این قارچ در مناطقی از مینودشت، علی‌آباد کتول و گرگان هم رؤیت شده‌است.

ساکنان بومی روستای لوه و روستاهای اطراف از شهرستان‌های گالیکش و کلاله هر روز صبح به تعداد بسیار زیاد با استفاده از وسایل نقلیه شخصی وارد جنگل‌های منطقه میشوند. انها با استفاده از ابزار فلزی ابتکاری (یک طرف بیلچه و طرف دیگر چنگک) به کندن زمین‌های جنگلی منطقه برای پیدا کردن قارچ مشغول می‌گردند.

شدت و تراکم حضور اهالی در سطح جنگل‌های منطقه به‌ حدی است که خاک کف جنگل در اکثر مناطق به‌ صورت شخم‌‌خورده مشاهده می‌شود. زیرا تردد اهالی در جاده‌های خاکی و جنگلی منطقه بسیار زیاد است.

آشنایی با قارچ دنبلان

قارچ ترافل و درخت همزیستی مسالمت‌آمیز دارند. قارچ با چسبیدن به ریشه درخت، مواد مغذی و املاح مورد نیاز درخت را تامین می‌کند. ریشه هم جان‌ پناهی می‌شود برای رشد و تولید مثل قارچ و نبود هر کدامشان حکم نابودی آن دیگری است.

برداشت قارچ ترافل یا دنبلان کوهی به صورت جدی به درختان و اکوسیستم جنگل‌ها و مراتع صدمه می‌زند زیرا این نوع قارچ فقط در پای ریشه درختان رشد می‌کند. پس با بیل زدن و برداشت آن ریشه درختان آسیب می‌بیند. همچنین ریشه در تماس مستقیم با هوا قرار میگیرد که در نهایت سبب خشک شدن درخت می‌شود!!!

برداشت قارچ دنبلان کوهی از اواسط اسفند ماه شروع می‌شود و تا اواخر شهریور ادامه می‌یابد. قارچ دنبلان کوهی یا ترافل سیاه که در عمق تقریباً ۳۰ سانتیمتری و در مجاورت ریشهٔ درختان و برخی گیاهان رشد می‌کند.
این قارچ شکلی غده‌ای شبیه به سیب‌زمینی دارد و اندازهٔ آن از یک فندق تا اندازهٔ یک پرتقال متغیر است. قیمت این قارچ کمیاب در خارج از ایران گاهی فراتر از چند هزار دلار برای هر کیلوگرم بوده است!!!

طمع بومیان و دلالان جهت قیمت بالای قارچ ترافل

هرچند قبل از قارچ ترافل برداشت برخی گونه‌های دیگر قارچ مانند قارچ افرا یا قارچ زرد کیجا هم توسط بومیان رایج بود، اما هجوم بومیان یا گردشگران آن چنان نبود که خسارت زیادی به عرصه‌های جنگلی وارد کند. اما در مورد قارچ ترافل موضوع متفاوت است!!!

قیمت بالای قارچ دنبلان سبب شده تا سودجویان تمام جنگل را به امید یافتن آن شخم بزنند. آنها با این رویه علاوه بر تخریب گیاهان کف جنگل، آسیب به نهال‌ها و صدمه زدن به ریشه‌ها با تیشه و بیل، زادآوری و رشد طبیعی درختان اکوسیستم جنگلی را دچار آسیب جدی میکنند.

برداشت این قارچ به‌ نوعی اشتغال جدید برای ساکنان شرق استان گلستان تبدیل شده‌است. بطوریکه این روزها تلاش بیشتر مردم منطقه برای برداشت آن مشاهده می‌شود.

در سال های اخیر و مخصوصا از سال 1397 به بعد، جمع‌آوری قارچ ترافل یا دنبلان کوهی در شرق استان گلستان رواج زیادی پیدا کرده است. همچنین طمع این قارچ، پای دلالان زیادی را از شهرهای مختلف به‌‌ ویژه از تهران به استان گلستان باز کرده است. بطوریکه می توان بازار سیاه خرید فروش آن را در کنار جاده‌های محلی مشاهده نمود.

ارزش واقعی قارچ دنبلان

انقراض قارچ ترافل در جنگ هیرکانی

روش پیدا کردن قارچ دنبلان در گلستان غیر از تخریب خاک جنگل و خشکاندن درختان، منجر به انقراض قارچ ترافل خواهد شد. برداشت غیراصولی این قارچ با چنگک و بیلچه توسط سودجویان، سبب می‌شود تا به مرور زمان نسل این قارچ زیرخاکی از بین برود.

قارچ ترافل با اسپور تکثیر میشود. بنابراین اگر قارچ نرسیده باشد و برداشت انجام شود، فاقد اسپور است. این عمل باعث می‌شود که منبع آن در آن نقطه از بین برود.
وقتی قارچ نرسیده برداشت می‌شود از کیفیت، ارزش ریالی و همچنین ارزش غذایی و دارویی پایین‌‌تری نیز برخوردار است.

پس برداشت غیراصولی، بی‌رویه و خارج از زمان، سبب می‌شود که ترشحات اسپور (هاگ) این قارچ انجام نشود. در نتیجه تولید مثل آن انجام نشود. با ادامه این روند تا 2 یا 3 سال آینده، نسل این قارچ در منطقه نابود خواهد شد.

راهکار مسولین استان برای حفظ قارچ دنبلان

این مساله باعث شده تا مسئولین منطقه نیز به فکر افتاده و عزم خود را به صورت جدی برای برخورد با این قضیه، جزم کنند. در همین راستا چندی پیش طبق اطلاعیه‌ای از سوی منابع طبیعی استان و دادگستری، ممنوعیت برداشت قارچ دنبلان از اراضی استان گلستان اعلام شد!!!
اما مسئولین به این بسنده نکردند. آنها طرح‌های دیگری از جمله کاشت نهال بلوط آغشته به هاگ قارچ ترافل به وسعت ۱۰ هکتار در شهرستان گالیکش را نیز اجرا کردند. طی اجرای این طرح بیش از 3000 اصله نهال کاشته شد. در سال آینده نیز این طرح ادامه خواهد داشت.

اما شرط ادامه دار بودن رشد این قارچ در استان گلستان این است که مردم این منبع را یک ثروت ملی بدانند و از خاک، منابع طبیعی و گیاهان جنگل و منطقه حفاظت کنند. این امر با فرهنگ سازی درست و همچنین ایجاد اشتغال و بهبود شرایط اقتصادی مردم منطقه و حاشیه نشینان جنگل، محقق خواهد شد.

 

همچنین در همین مورد طی ماه‌های اخیر برخوردهای قانونی و بازداشت‌های زیادی نیز با متخلفین و سودجویان صورت گرفته‌است. که از جمله آنها می توان دستگیری و بازداشت 103 قاچاقچی قاچاق ترافل را بیان نمود.

همچنین تاکنون برخوردهای متعددی با متخلفان در شهرستان‌های رامیان، کلاله، مراوه تپه، مینودشت و گالیکش انجام گرفته و تجهیزات آن‌ها ضبط شده است. اوایل سال گذشته نیز باند قاچاق ترافل وابسته به خارج از کشور که در استان گلستان فعالیت می‌کرد کشف و همه تجهیزات، وسایل و قارچ‌های آنها ضبط شد.

قیمت قارچ ترافل

البته تا چند سال پیش قیمت این قارچ به حتی کیلویی 20 میلیون تومان هم میرسید! اما از انتهای سال 1400 که برداشت آن ممنوع شد و کالای قاچاق محسوب میشود، خوشبختانه قیمت آن افت کرد. قیمت قارچ دنبلان حالا در بازار سیاه در محدوده 1 الی 2 میلیون تومان می‌باشد.

البته سود اصلی را این وسط نه مردم محلی و جویندگان قارچ، بلکه دلال‌ها و قاچاقچیانی میبرند که بدون زحمت و دردسر این قارچ را با قیمت نازل از بومیان می‌خرند.
آنها قارچ ترافل را از مرزهای غربی خارج کرده و از طریق کردستان عراق به کشورهای اروپایی قاچاق می کنند. در اروپا این قارچ‌ها را با قیمتی چند هزار دلاری به فروش می‌رسانند و از این راه درامدی میلیاردی دارند!!!

آتش زدن جنگل برای قارچ

متاسفانه در چند سال اخیر آتش‌سوزی‌های عمدی هم به عوامل تخریب این جنگل‌ها اضافه شده‌است. بصورتیکه متخلفین، آتش‌سوزی‌‌های عمدی ایجاد می‌کنند تا حواس جنگلبان‌ها و محیط‌بانان را پرت کنند. تا آنها را مشغول به مهار حریق کنند و راحت‌تر بتوانند به تخریب جنگل‌ها در غالب برداشت ترافل و قطع درختان و سایر موارد بپردازند.

سخن پایانی

ولی ممنوع کردن برداشت قارچ ترافل به تنهایی نمی تواند از قاچاق آن و تخریب منابع طبیعی جلوگیری کند. به همین علت سازمان منابع طبیعی استان گلستان طرحی برای صدور مجوز به متقاضیان برداشت قانونی و آموزش به بهره برداران و برداشت اصولی قارچ ترافل تهیه کرده است. طرح سازمان مانعی برای جلوگیری و کنترل طمع بومیان قارچ ترافل است.

طرح اداره منابع طبیعی شهرستان گالیکش برای بهره‌برداران محلی دوره‌های آموزشی برداشت قارچ دنبلان کوهی(روش پیدا کردن قارچ دنبلان در گلستان) تدارک و پس از گذراندن این دوره‌ها، برای آنها کارت و مجوز برداشت قارچ صادر می کند تا بتواند این برداشت متراکم را مدیریت کرده و جلوی افراد سودجو را بگیرد.

دارندگان کارت بهره‌‌برداری فقط مجاز به برداشت قارچ ترافل در محدوده‌ و زمان معین هستند. اقدام دیگر اداره منابع طبیعی منطقه تلاش برای استفاده از سگ‌های آموزش‌‌دیده برای پیدا کردن این قارچ در کف جنگل است. تا از بهم‌‌خوردگی و شخم کف جنگل جلوگیری شود.

امیدواریم که با اجرای طرح های قانونی و همچنین فرهنگ سازی و آموزش های لازم طمع بومیان قارچ ترافل کنترل و از همه مهمتر ایجاد اشتغال در منطقه و رسیدگی به وضعیت اقتصادی مردم منطقه دیگر شاهد صدمه دیدن و از بین رفتن جنگل های هیرکانی این میراث گرانبهای چند میلیون ساله نباشیم!!!

---

قارچ های بومی جنگل‌های شمال ایران معروف به جنگل های هیرکانی

جنگل‌های شمال ایران که به جنگل های هیرکانی معروف است یکی از قدیمی ترین اکوسیستم های موجود روی کره زمین به شمار می روند. بخش اعظم این جنگل‌ها جزء میراث طبیعی یونسکو نیز به ثبت رسیده‌اند.

این جنگل‌ها با مساحتی حدود 2 میلیون هکتار با داشتن شرایط اقلیمی مناسب و خاکی متفاوت موجب به‌ وجود آمدن انواع قارچ‌ها در شرایط اکولوژیکی متفاوت شده‌است.

بیش از 1000 گونه قارچ ماکروسکوپی (قابل رویت با چشم) در این جنگل‌ها وجود دارند. این گونه‌ها شامل قارچ های سمی و خوراکی و دارویی می شوند.
البته تشخیص قارچ‌های خوراکی، سمی و دارویی باید در آزمایشگاه قارچ‌شناسی، با تعیین روش گونه به صورت بررسی مرفولوژی و شناسایی مولکولی (استخراج DNA) انجام شود.

برداشت و مصرف قارچ‌ها در جنگل باید احتیاط لازم صورت گیرد. از گونه‌های مختلف ارزشمند قارچ خوراکی “زرده کیجا” نام دارد که معمولا در اواخر تابستان و اوایل پاییز بر روی خاک، در توده های بلوط، انجیلی ممرزستان، بلوط ممرزستان، راشستان، راش ممرزستان در ارتفاعات مختلف می‌روید.

از جمله قارچ‌هایی که در جنگل های هیرکانی یافت می شود، عبارتند از:

• قارچ دنبلان (ترافل)
• قارچ گانودرما (ریشی)
• قارچ زرد کیجا
• قارچ جوجه جنگلی
• قارچ دم بوقلمون
• قارچ آمانیتا (سمی)

گالری تصاویر قارچ‌های جنگل هیرکانی

با تصاویر زیبا از انواع قارچ‌های جنگل هیرکانی همراه ما باشید.