قارچ زرد كيجا یا “زرد کیجاک / زرد پیچاک” نام محلی نوعی قارچ خوراکی وحشی با نام علمی Cantharellus cibarius می‌باشد. این قارچ(خواص زرد کیجا قارچ مازندران) در ایران در برخی از قسمت‌های جنگل‌های مازندران یافت میشود. حالا چطور قارچ زرد کیجای سمی را از نوع خوراکی تشخیص دهیم؟ تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
قارچ زرد کیجا چیست؟
قارچ زرد کیجا از خانواده قارچ چانترلا یا چنترل (Chanterelle) بوده که به آن قارچ قیفی نیز می‌گویند. چنترل‌ها از نوع قارچ‌های میکوریزی هستند و نام عامیانه انگلیسی آن The girolle می‌باشد.
قارچ زرد کیجا نامی در زبان مازندرانی برای این قارچ است. از ترکیب واژگان «کیجا» به معنای دختر و واژهٔ زرد نیز به خاطر رنگ این قارچ است، پدید آمده است. در ذیل با آرایه شناسی و معرفی قارچ زرد کیجا با ما همراه باشید.
آرایه‌شناسی قارچ زرد کیجا
- فرمانرو: قارچ
- شاخه: گدوجلگان
- رده: هم گدوجلگان
- راسته: قارچ های کانثارلال
- تیره: قیف قارچان
- سرده: Chanterelle
- نام علمی: Cantharellus
- مترادف: The girolle – قارچ قیفی
شکل ظاهری قارچ دختر زرد مازندرانی
قطر کلاهک قارچ زرد کیجا 3 الی 15 سانتیمتر، رنگ آن زرد تا نارنجی است (در برخی مواقع سفید هم دیده شده است) و شکل کلاهک تقریباً حالت قیفی شکل دارد که ابتدا به صورت محدب بوده و بعد تخت می‌گردد.
لبه ها با افزایش سن قارچ پیچ خورده (چین خورده) و موج دار می شوند؛ سطح زیرین (لایه هایمنیوم) از تیغه‌های برجسته تشکیل‌شده است. جسم قارچ دارای بافت گوشتی است.
طول ساقه متفاوت بوده و می‌تواند باریک و بلند و یا کوتاه و کلفت باشد. در قسمت فوقانی ساقه به دلیل اینکه تیغه‌ها از سطح زیرین کلاهک تا بخشی از ساقه ادامه دارد بنابراین مرز مشخص بین کلاهک و ساقه وجود ندارد.
ساقه فاقد ضمایم است. اسپور (هاگ) به شکل بیضی، بی‌رنگ و دارای سطح صافی بوده و اسپور پرینت (چاپ اسپور) به رنگ کرم کمرنگ است.
بافت آن سفت و محکم است و وقتی آن را برش دهید داخل آن سفید رنگ می‌باشد و بوی زردآلو یا کدو تنبل تازه می‌دهد.
محل رشد قارچ زرد کیجا
چنترل ها قارچ های جنگلی هستند که روابط قوی میکوریزی با درختان دارند. آنها بیشتر در نزدیکی درختان چوب سخت، مانند: راش، بلوط، افرا، توس و صنوبر رشد می‌کنند. این قارچ بومی اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا و همچنین سرزمین طبرستان است.
قارچ زرد کیجا نیز از گونه قارچ های میکوریزی است یعنی فقط در ارتباط و همزیستی با یک گیاه خاص رشد میکند (در همزیستی هم قارچ و هم میزبان هر دو سود می‌برند)؛ از این رو کشت اینگونه قارچ‌ها بسیار دشوار است و در مواقعی به دلیل طولانی بودن و سخت بودن فراهم کردن شرایط رشد، توجیه اقتصادی ندارد.
این قارچ عاشق جنگل‌های قدیمی با کف جنگلی مرطوب است و اغلب پس از باران‌های شدید ظاهر میشود. این نمونه از قارچ در ایران بیشتر پای درختان ممرز که بومی جنگل‌های هیرکانی است، مشاهده میشود.
زمان رویش و رشد این قارچ در طبیعت معمولاً اواخر تابستان و اوایل پاییز است. این قارچ از مرغوب‌ترین انواع قارچ‌های خوراکی وحشی است. از مزایای آن این است که هرگز آلوده به حشره‌ای نمی‌شود و در حمل و نقل هم کمتر صدمه می‌بیند.
*** اگر یک قارچ چنترل پیدا کردید، احتمال زیادی وجود دارد که تعدای از آن در این منطقه وجود داشته باشد، بنابراین به جستجو ادامه دهید.
چگونگی تشخیص قارچ چنترل از مشابه سمی
برای چیدن قارچ زرد کیجا (چنترل) باید بسیار احتیاط کرد. زیرا ممکن است آن را با قارچ Omphalotus olearius (Jack O’Lantern قارچ فانوس هالوین) که سمی است اشتباه بگیرید! خوردن این قارچ باعث ناراحتی شدید گوارشی خواهد شد.
نحوه تشخیص قارچ فانوس جک، آبشش‌های زیر آن است که واقعی است و عمیق‌تر از قارچ زرد کیجا می‌باشد.
همچنین وقتی آن را برش بزنید داخل آن نارنجی یا زرد است اما داخل قارچ زرد کیجا سفید است. قارچ زرد کیجای سمی مرگبار است.
لبه‌های کلاهک این قارچ برخلاف زرد کیجا صاف است و چین خوردگی ندارد. همچنین این قارچ اغلب بر روی چوب و کنده درختان می‌روید، در صورتیکه قارچ زرد کیجا بر روی زمین رشد میکند.
همچنین قارچ Hygrophoropsis aurantiaca (که به چنترل دروغین مشهور است) نیز که سمی می‌باشد نیز شباهت زیادی با قارچ زرد کیجا (چانترل) دارد. البته سمیت این قارچ خفیف است و مصرف این قارچ باعث دلدرد و ناراحتی گوارشی خواهد شد.
این قارچ نیز آبشش‌های واقعی و عمیق دارد و بافت کلی قارچ نازک و شکننده است (برخلاف قارچ دختر زرد مازندرانی که بافتی سفت و محکم دارد). همچنین این قارچ بوی زردآلو هم نمی‌دهد.
ارزش غذایی قارچ چنترلا(خواص زرد کیجا)
قارچ زرد کیجا (قارچ چنترلا) از 90% آب، 7% کربوهیدرات، 4% فیبر غذایی، 1.5% پروتئین و مقدار کمی چربی تشکیل میشود.
100 گرم از این قارچ در حالت خام، حاوی 38 کیلو کالری انرژی و ویتامین های B (2-3-5-6)، ویتامین D (در صورت رشد در زیر نور خورشید)، آهن و همچنین نیاسین، اسید پانتوتنیک، ریبوفلاوین، منگنز و پتاسیم می‌باشد.
قارچ قیفی مانند اغلب قارچ‌های خوراکی داری خاصیت آنتی اکسیدانی است. برای کاهش رادیکال‌های آزاد و پیشگیری از سرطان مفید می‌باشد.
همچنین علاوه بر طعم و مزه فوق العاده، برای بیماری‌های قلبی عروقی و بیماری‌های عصبی مفید است و دارای مزایای ضد باکتریایی و ضد التهابی نیز می‌باشد. (میل و مصرف این قارچ برای درمان زخم‌ها مفید است)
طرز شستن زرد کیجا
در ویدیویی زیر نحوه چیدن، شستن و تمیز کردن قارچ زردکیجا را برای مصرف، مشاهده خواهید نمود.
در ویدیویی دیگر نیز می توانید نحوه تمز کردن قارچ چنترل (زرد کیجا) را مشاهده نمایید. برای این کار شما فقط به یک چاقوی معمولی و مقداری آب احتیاج دارید.
اطلاعات تکمیلی قارچ زرد کیجا
سوابق تاریخی نشان می‌دهد که قارچ زردکیجا (چانترل) از اوایل قرن شانزدهم به عنوان یک قارچ خوراکی کشف شد. این قارچ در میان اشراف به دلیل گسترش نفوذ غذاهای فرانسوی، محبوب بود. در برخی مناطق اروپا نیز به عنوان نمادی از ثروت تلقی میشد.
حتی امروزه نیز این قارچ می‌توانند بسیار گران باشد زیرا فقط در طبیعت در دسترس هستند و نمی‌توان آنها را به صورت تجاری پرورش داد.
در ایران طی سال‌های اخیر رویش این قارچ بسیار کاهش یافته‌است. دلیل عمده آن برداشت بی‌رویه و غیراصولی این قارچ توسط افراد محلی، به قصد فروش در بازارها است. همچنین مخاطرات زیست محیطی و از بین رفتن پوشش جنگلی نیز دلیل دیگر این مشکل است.
اخیراً بذرهای این قارچ در خدمات جهاد کشاورزی در دسترس قرارگرفته است. می‌توان این بذرها را در پای درختان ممرز افشاند و قارچ‌های بیشتری برداشت کرد.
*** نکته‌ای که باید در مورد برداشت بدانید این است که باید قارچ را از انتهای پایه (نزدیک زمین) ببرید تا میسلیوم (ریشه قارچ) در زمین باقی بماند و دوره‌ها و سال‌های بعد نیز میوه دهد.
هرگز قارچ را از خاک بیرون نکشید زیرا این کار باعث از بین رفتن ساختمان ریشه‌ای آن میشود و با این کار نسل قارچ در آن منطقه به مرور زمان از بین خواهد رفت.
مستند زردکیجا
در انتها می‌توانید مستندی که درباره قارچ زرد کیجا را ملاحظه بفرمایید.
مولف:
گردآوری، ترجمه و تحریر از تیم رسانه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز است.
برای آشنایی بیشتر با قارچ های خوراکی، هاگ را دنبال کنید.
