قارچ زرد كيجا (Chanterelle)

قارچ زرد كيجا یا “زرد کیجاک / زرد پیچاک” نام محلی نوعی قارچ خوراکی وحشی با نام علمی Cantharellus cibarius می باشد که در ایران در برخی از قسمت‌های جنگل‌های مازندران یافت می‌شود.

این قارچ از خانواده قارچ های چانترلا یا چنترل (Chanterelle) بوده که به آن قارچ قیفی نیز میگویند و از نوع قارچ های میکوریزی هستند و نام عامیانه انگلیسی آن The girolle می باشد.
زرد کیجا نامی در زبان مازندرانی برای این قارچ است که از ترکیب واژگان «کیجا» به معنای دختر و واژهٔ زرد نیز به خاطر رنگ قارچ است، پدید آمده است.

 

آرایه‌شناسی

• فرمانرو: قارچ
• شاخه: گدوجلگان
• رده: هم گدوجلگان
• راسته: قارچ های کانثارلال
• تیره: قیف قارچان
• سرده: Chanterelle
• نام علمی: Cantharellus
• مترادف: The girolle – قارچ قیفی

شکل ظاهری

قطر کلاهک این‌ گونه 3 الی 15 سانتیمتر، رنگ آن زرد تا نارنجی است(در برخی مواقع سفید هم دیده شده است) و شکل کلاهک تقریباً حالت قیفی شکل دارد که ابتدا به‌ صورت محدب بوده و بعد تخت می‌گردد.

لبه ها با افزایش سن قارچ پیچ خورده (چین‌خورده) و موج دار می شوند؛ سطح زیرین (لایه هایمنیوم) از تیغه‌های برجسته تشکیل‌شده است. جسم قارچ دارای بافت گوشتی است.

طول ساقه متفاوت بوده و می‌تواند باریک و بلند و یا کوتاه و کلفت باشد. در قسمت فوقانی ساقه به دلیل اینکه تیغه‌ها از سطح زیرین کلاهک تا بخشی از ساقه ادامه دارد بنابراین مرز مشخص بین کلاهک و ساقه وجود ندارد.

ساقه فاقد ضمایم است. اسپور (هاگ) به شکل بیضی، بی‌رنگ و دارای سطح صافی بوده و اسپور پرینت(چاپ اسپور) به رنگ کرم کمرنگ است.

بافت آن سفت و محکم است و وقتی آن را برش دهید داخل آن سفید رنگ می باشد و بوی زردآلو یا کدو تنبل تازه می دهد.

محل رشد

چنترل ها قارچ های جنگلی هستند که روابط قوی میکوریزی با درختان دارند. آنها بیشتر در نزدیکی درختان چوب سخت، مانند: راش، بلوط، افرا، توس و صنوبر رشد می کنند. این قارچ بومی اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا و همچنین سرزمین طبرستان است.

قارچ زرد کیجا نیز از گونه قارچ های میکوریزی است یعنی فقط در ارتباط و همزیستی با یک گیاه خاص رشد می کند (در همزیستی هم قارچ و هم میزبان هر دو سود می‌برند)؛ از این رو کشت اینگونه قارچ ها بسیار دشوار است و در مواقعی به دلیل طولانی بودن و سخت بودن فراهم کردن شرایط رشد، توجیه اقتصادی ندارد.

این قارچ عاشق جنگل های قدیمی با کف جنگلی مرطوب است و اغلب پس از باران های شدید ظاهر می شود. این نمونه از قارچ در ایران بیشتر پای درختان ممرز که بومی جنگل‌های هیرکانی است، مشاهده می‌شود.

زمان رویش و رشد این قارچ در طبیعت معمولاً اواخر تابستان و اوایل پاییز است. این قارچ از مرغوب‌ترین انواع قارچ‌های خوراکی وحشی است، از مزایای آن این است که هرگز آلوده به حشره‌ای نمی‌شود و در حمل‌ و نقل هم کمتر صدمه می‌بیند.

*** اگر یک قارچ چنترل پیدا کردید، احتمال زیادی وجود دارد که تعدای از آن در این منطقه وجود داشته باشد، بنابراین به جستجو ادامه دهید.

چگونگی تشخیص قارچ زرد کیجا از مشابه سمی

برای چیدن قارچ زرد کیجا (چنترل) باید بسیار احتیاط کرد زیرا ممکن است آن را با قارچ Omphalotus olearius ( Jack O’Lantern قارچ فانوس هالوین ) که سمی است اشتباه بگیرید! خوردن این قارچ باعث ناراحتی شدید گوارشی خواهد شد.
نحوه تشخیص قارچ فانوس این است که آبشش های آن واقعی است و عمیقتر از قارچ زرد کیجا می باشد و همچنین وقتی آن را برش بزنید داخل آن نارنجی یا زرد است (داخل قارچ زردکیجا سفید است).
لبه های کلاهک این قارچ برخلاف زرد کیجا صاف است و چین خوردگی ندارد. همچنین این قارچ اغلب بر روی چوب و کنده درختان میروید، در صورتیکه قارچ زرد کیجا بر روی زمین رشد میکند.

 

همچنین قارچ Hygrophoropsis aurantiaca (که به چنترل دروغین مشهور است) نیز که سمی می باشد نیز شباهت زیادی با قارچ زرد کیجا(چنترل) دارد. البته سمیت این قارچ خفیف است و خوردن این قارچ باعث دلدرد و ناراحتی گوارشی خواهد شد.
این قارچ نیز آبشش های واقعی و عمیق دارد و بافت کلی قارچ نازک و شکننده است ( برخلاف قارچ زرد کیجا که بافتی سفت و محکم دارد). همچنین بوی زردآلو هم نمی دهد.

ارزش غذایی قارچ زرد کیجا

قارچ زرد کیجا (قارچ چنترلا) از 90% آب، 7% کربوهیدرات، 4% فیبر غذایی، 1.5% پروتئین و مقدار کمی چربی تشکیل شده است.

100 گرم از این قارچ در حالت خام، حاوی 38 کیلو کالری انرژی و ویتامین های B (2-3-5-6)، ویتامین D (در صورت رشد در زیر نور خورشید)، آهن و همچنین نیاسین، اسید پانتوتنیک، ریبوفلاوین، منگنز و پتاسیم می باشد.

قارچ قیفی مانند اغلب قارچ های خوراکی داری خاصیت آنتی اکسیدانی است که برای کاهش رادیکال های آزاد و پیشگیری از سرطان مفید می باشد. همچنین علاوه بر طعم و مزه فوق العاده، برای بیماری‌های قلبی عروقی و بیماری‌های عصبی مفید است و دارای مزایای ضد باکتریایی و ضد التهابی نیز می باشد. (خوردن آن برای درمان زخم ها مفید است)

 

اطلاعات تکمیلی

سوابق تاریخی نشان می دهد که قارچ چانترل (زرد کیجا) از اوایل قرن شانزدهم  شناخته و خورده می شدند. این قارچ در میان اشراف به دلیل گسترش نفوذ غذاهای فرانسوی محبوب بود و در برخی مناطق اروپا به نمادی از ثروت تبدیل شده بود.

حتی امروزه نیز این قارچ می توانند بسیار گران باشد زیرا فقط در طبیعت در دسترس هستند و نمی توان آنها را به صورت تجاری پرورش داد.

در ایران در سال های اخیر به دلیل برداشت بی رویه و غیراصولی این قارچ توسط افراد محلی به قصد فروش در بازار ها و همچنین مخاطرات زیست‌محیطی، رویش این قارچ بسیار کمتر شده است.

اخیراً بذرهای این قارچ در خدمات جهاد کشاورزی در دسترس قرارگرفته است، که می‌توان این بذرها را در پای درختان ممرز افشاند و قارچ‌های بیشتری برداشت کرد.

*** نکته ای که باید در مورد چیدن قارچ بدانید این است که باید قارچ را از انتهای پایه (نزدیک زمین) ببرید تا میسلیوم (ریشه قارچ) در زمین باقی بماند و دوره ها و سال های بعد نیز میوه دهد؛ هرگز قارچ را از خاک بیرون نکشید زیرا این کار باعث از بین رفتن ساختمان ریشه ای آن می شود و با این کار نسل قارچ در آن منطقه به مرور زمان از بین خواهد رفت.

 

مستند زردکیجا
در انتها می توانید مستندی که درباره قارچ زرد کیجا ساخته شده را ملاحظه بفرمایید.

 

 

گردآوری، ترجمه و تحریر از تیم رسانه هاگ
کپی فقط با ذکر منبع مجاز می باشد.