خاک دهی در پرورش قارچ + نکات طلایی

عملیلت خاک دهی در پرورش قارچ یا کیسینگ (Casing) شامل پوشاندن سطح بستر و کمپوست با لایه‌ای از خاک مرطوب(خاک پرورش قارچ) که دارای ساختار ویژه‌ای است. بهترین زمان خاک دهی قارچ بعد از مرحله رویش کامل میسلیوم در کمپوست (Full grown compost) است. ضخامت خاک پوششی در عملیات خاکدهی نیز بسیار مهم است و نباید خیلی زیاد یا خیلی کم باشد.

انجام عملیات خاک دهی برای تشکیل قارچ و تبدیل فاز رویشی به فاز زایشی ضروری است. زیرا بدون عملیات خاکدهی و پوشاندن سطح کمپوست، هیچ قارچی تولید نخواهد شد.

 

عملیات خاک دهی در پرورش قارچ

بعد از عمل بذرزنی، کیسه‌های کمپوست به سالن‌های کشت قارچ انتقال پیدا می‌کنند. حدود 12 تا 15 روز طول می‌کشد تا اسپان (بذر قارچ) در کمپوست ریسه‌دوانی کند و کمپوست را سفید نماید. یعنی کلونی میسلیوم یک پوشش سفید رنگ یکنواخت را در سطح بستر تشکیل دهد.

سپس خاک دهی یا کیسینگ انجام میشود که طی آن سطح کمپوست با خاک‌‌پوششی پوشانده می‌شود. خاک دهی در واحدهای سنتی بصورت دستی و در واحدهای مکانیزه با ماشین‌آلات مخصوص و با قابلیت تنظیم ارتفاع برای طبقات مختلف انجام میشود.

بعد از عملیات خاکدهی، رشته‌های میسلیوم وارد خاک‌ شده و در آن گسترش می‌یابند. سپس پین‌ها شکل میگیرد و محصول قارچ پدید می‌آید.

در گذشته پرورش قارچ عملیات کیسینگ را بلافاصله بعد از اسپانینگ انجام می‌دادند. یعنی خاک را بر روی کمپوستی می‌ریختند که فاقد رشد کامل میسلیوم قارچ بود. این عمل باعث می‌شد که رویش میسلیوم در داخل خاک بطور یکنواخت صورت نگیرد و تا رشد کامل، میسلیوم در درون کمپوست، برای مدتی بدون حفاظ باقی بماند. در این مدت امکان آلوده شدن آن به انواع کپک‌ها بسیار زیاد بود.
اما امروزه عملیات خاک دهی در پرورش قارچ را در زمان مناسب و بعد از رشد کامل میسلیوم انجام می‌دهند.

هدف عملیات خاک دهی

بطور کلی هدف از عملیات خاک دهی قارچ موارد زیر است.

• تغییر فاز رویشی به زایشی و تشکیل قارچ
• فراهم کردن آب کافی برای رشد سریع میسلیوم
• هدایت مواد غذایی از کمپوست به میسلیوم و قارچ خوراکی
• ایجاد رطوبت در هوای اتاق کشت با تبخیر شدن آب از سطح آن
• جلوگیری از تبخیر رطوبت و خشک شدن سطح کمپوست
• تامین باکتری‌های مفید برای میسلیوم قارچ
• تبادل گازهای اکسیژن و گاز کربنیک CO2
• تنظیم دمای کمپوست
• توزیع یکنواخت و آهسته میسلیوم در داخل خاک از تمام نقاط کمپوست
• جلوگیری از سرایت بیماری به کمپوست
• تکیه گاه مناسبی برای استقرار اندام باردهی قارچ
• ایجاد میکرو کلایمت برای تشکیل قارچ با اندازه‌های مختلف
• ایجاد ذخیره آب برای قارچ‌های بالغ

فیلم آموزشی عملیات خاک دهی در پرورش قارچ

در کلیپ زیر خلاصه‌ای از عملیات خاکدهی قارچ یا کیسینگ را مشاهده نمایید.

 

 

---

زمان خاک دهی قارچ

عملیات کیسینگ بعد از سفید شدن کامل کمپوست توسط میسلیوم انجام میشود. بنابراین زمان مناسب خاک دهی در پرورش قارچ معمولاً 14 تا 16 روز بعد از پر کردن سالن است.

خاک دهی باید زمانی انجام شود که کمپوست توسط میسلیوم اشباع شده باشد و فعالیت آن به حالت عادی برگشته باشد. این مورد را از دمای کمپوست می‌توان تشخیص داد. دمای کمپوست بعد از خاکدهی یکی از نکات مهمی است که نباید از آن به راحتی گذشت.

در ویدیوی زیر مهندس عضدی زمان مناسب برای عملیات خاکدهی یا کیسینگ را توضیح می‌دهد.

 

 

 

ضخامت خاک پوششی چقدر باشد؟

عمق خاک پوششی برای پوشاندن کمپوست حداقل 3 و حداکثر 5 سانتیمتر است. باتوجه به کیفیت کمپوست و خاک موجود در ایران، تولیدکنندگان معمولاً از ضخامت 4 سانتیمتر خاک‌ پوششی در خاک دهی استفاده می‌کنند.
یعنی بصورت عرفی برای 80 کیلوگرم کمپوست در متر مربع، 4 سانتیمتر خاک پوششی بر روی بستر پخش می‌نمایند.

عمق خاک‌ پوششی و عملکرد و برداشت محصول با یکدیگر ارتباط مستقیمی دارند. اگر مقدار خاک‌ کم باشد، علاوه بر اینکه بستر با کمبود رطوبت مواجه می‌شود، در تشکیل پین‌ها، سرعت رشد و استقرار قارچ‌‌ها نیز مشکلاتی ایجاد می‌گردد.

خاکدهی باید به‌ گونه‌‌ای یکنواخت بر روی سطح بستر انجام شود و خاک در همه‌‌جا دارای عمق یکسانی باشد. بنابراین قبل از مرحله خاک‌ دهی، حتماً باید سطح بستر صاف شود. در غیر اینصورت باعث تفاوت و اختلاف قطر خاک در نقاط مختلف بستر کشت می‌گردد.

می‌توان برای عملیات کیسینگ از پیمانه مدرج برای انتقال خاک و از قالب‌های فلزی یا چوبی با ضخامت 4 سانتیمتر برای پخش یکنواخت خاک پوششی روی بستر استفاده کرد.

باید توجه داشت که مقداری از خاک‌ پوششی در برداشت‌‌های اول و دوم، همراه با ریشه قارچ از بستر کاشت جدا می‌شود و ممکن است صدمه جزئی به سطح بستر وارد شود.

 

 

ناهمواری های سطح خاک پوششی

هرچند خاک‌ دهی باید یکنواخت و هم‌‌سطح باشد اما سطح آن باید ناصاف و دارای خلل و فرج کافی برای تبادل هوایی باشد و پشته‌‌های کوچک ایجاد شود. ناهمواری در سطح خاک پوششی، پس از عملیات خاک دهی سالن پرورش قارچ، برای رشد پین ها لازم است. سطح خاک بعد از عملیات کیسینگ، باید مطابق تصویر زیر باشد.

 

در ویدیوی زیر مهندس عضدی به تشریح این مبحث می‌پردازد.

 

 

مشکلات پخش غیر یکنواخت خاک

چگونگی خاکدهی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. پهن و مسطح کردن خاک بر روی بست باید بصورت کاملاً یکنواخت انجام شود.

اگر در عملیات کیسینگ پخش خاک‌ پوششی غیریکنواخت صورت گیرد، مشکلاتی پیش خواهد آمد.

• ایجاد میکرو کلایمت (Microclimate) یا پستی و بلندی باعث می‌شود تا قارچ‌ها با فاصله زمانی و اختلاف سایز و اندازه در سطح خاک تشکیل شوند. زیرا در رسیدن میسلیوم به سطح خاک‌ پوششی اختلاف‌ زمانی وجود دارد. درنتیجه پین‌ها بطور نامنظم ظهور می‌یابند.
• در جایی که قطر خاک کمتر است، میوه قارچ زودتر سر از بستر بیرون می‌آورد. در نتیجه یکنواختی محصول در سطح بستر وجود نخواهد داشت.
• همچنین در قسمت‌هایی که خاک دارای عمق کمتر است، آب بیشتری جمع می‌شود و درنهایت موجب مرگ میسلیوم در آن نواحی خواهد شد.
• اگر لایه خاک‌ پوششی نازک باشد توانایی نگهداری رطوبت کافی برای دست‌یابی به راندمان مطلوب کشت را ندارد.
• لایه ضخیم وسنگین خاک هم سبب میشود تا پین‌های ضعیف نتوانند سر از خاک بیرون آورند و مقدار محصول کم خواهد شد.

---

نکات مهم قبل از خاک دهی

24 ساعت قبل از عملیات کیسینگ، باید خاک را آماده‌سازی و شرایط را برای خاکدهی محیا نمایید.

 

طریقه آماده‌سازی خاک پوششی:

قبل از عملیات خاک دهی قارچ، خاک‌ باید آماده‌سازی شود. برای آماده‌سازی باید میزان رطوبت و PH خاک تنظیم شود. سپس آن را پاستوریزاسیون یا ضدعفونی نمایید و به سالن انتقال دهید.

تنظیم رطوبت

یک روز قبل از خاک دهی قارچ باید کیسه‌های خاک را باز، به آرامی و بسیار آهسته به آن آب اضافه نمود. خاک را می‌توان به صورت دستی و یا با دستگاه به هم زد تا کاملاً یکنواخت مرطوب گردد.

پس از پاره کردن کیسه‌های حاوی خاک و تخلیه آنها بصورت دسته‌های محدود (مثلا 10 یا 15تائی)، ضمن افزودن آب به مقدار لازم با آب پاش مناسب، توده خاک را با کمک یک کارگر و استفاده از بیل مخلوط کنید. این عمل را برای تمام کیسه‌های مورد نیاز انجام دهید.
همچنین برای سهولت می‌توان عملیات اختلاط را با دستگاه میکسر ساخت ملات ساختمانی انجام داد.

برای تنظیم رطوبت آب و خاک را آنقدر مخلوط کنید تا ترکیب همگن و سنگینی بدست آید. بعد‌ از اینکه خاک به یک ترکیب همگن تبدیل شد، آب را به‌ آرامی به آن اضافه می‌کنیم تا رطوبت خاک به میزان اشباع آن نزدیک شود.

یک روش ساده تنظیم نسبت رطوبت خاک‌ پوششی اینگونه است که در ابتدا 10 تا 20% از خاک خشک را جدا کرده و کنار بگذارید. سپس 80-90% خاک باقیمانده را مرطوب کنید تا به سطح اشباع برسد.
حال با اضافه کردن کم‌کم خاک خشک، به رطوبت مطلوب خواهید رسید.

تنظیم PH

به دلیل اسیدی بودن خاک پیت باید سطح PH خاک در محدوده خنثی (7 تا 7.5) تنظیم شود. برای این کار از مواد قلیایی حاوی کربنات کلسیم استفاده می‌گردد.

ابتدا باید میزان اسیدیته خاک را با دستگاه PH سنج دیجیتالی اندازه‌گیری نمایید. سپس مقدار لازم از مواد قلیایی را بطور یکنواخت در تمام قسمت‌‌های خاک‌ پوششی پخش کنید.

حالا دوباره PH را اندازه‌گیری کنید. اینقدر با میزان خاک و مواد قلیایی بازی کنید تا به مقدار مناسب PH دست یابید.

نکته: اگر PH کمی از محدوده خنثی بالاتر بود (فاز قلیایی) اشکالی ندارد. زیرا رشد میسلیوم ترشحات اسیدی دارد و مشکلی پیش نخواهد آمد.

پاستوریزاسیون

خاک را در دمای 60 درجه سانتی‌گراد به مدت 8 ساعت پاستوریزه کرد و بعد از خنک شدن تا دمای 25 درجه، آن را به سالن پرورش قارچ منتقل کرد و سطح کمپوست را با لایه‌ای از خاک پوششی با ضخامت 4 سانتیمتر پوشاند.

نکات تکمیلی خاکدهی قارچ

• ابتدا کف زمین و محیطی را که می‌خواهید خاک را در آن فراوری کنید، با آب به خوبی بشویید. سپس با مواد ضدعفونی‌کننده محل را پاکسازی کنید.
• قبل از آوردن کیسه‌های خاک و بازکردن آنها در محل، تمام ابزار مورد استفاده را بشویید و ضدعفونی نمایید. سپس کیسه‌ها را به محل اختلاط بیاورید و خالی کنید.
• پس از تنظیم رطوبت، در انتها خاک آماده را بصورت توده یا تل درآورید. روی آن محلول فرمالین 2% اسپری نمایید. سپس توده را با نایلون تمیز بپوشانید.
• در روز خاک دهی پس از برداشتن نایلون از روی تل خاک، مجددا محلول ضدعفونی‌کننده (فرمالین 2%) را روی آن اسپری کنید.
• تمامی مسیر انتقال خاک و ابزار مورد استفاده در خاک دهی شامل فرقون، بیل، قالب خاکدهی، پیمانه خاک را شستشو و ضدعفونی نمایید. انتقال خاک از محل تا سطح بستر باید با رعایت مسائل بهداشتی همراه باشد.

---

۱۰ اشتباه رایج در خاک دهی

• استفاده از خاک با کیفیت نامناسب از حیث بافت، ساختمان (خاک خیلی سبک یا خیلی سنگین) و ظرفیت نگهداری پایین آب.
• استفاده از خاک غیربهداشتی که عملیات پاستوریزاسیون خاک پوششی را نگذرانده باشد.
• عدم رعایت نکات بهداشتی در زمان مصرف و انبار کردن کیسه‌های خاک
• استفاده از خاک با رطوبت کم در زمان خاک دهی (عدم تنظیم رطوبت مناسب)
• ضخامت خاک پوششی در خاکدهی بستر، خیلی کمتر و یا خیلی بیشتر از حد استاندارد(4 سانتیمتر) باشد.
• عدم آبیاری بستر در زمان‌های حیاتی و تعیین‌کننده
• عدم انجام خاک دهی در روز مناسب (14 تا 16 روز پس از پر کردن سالن)
• عدم اجرای Ruffling در روز مناسب (6-7 روز پس از خاکدهی) یا کیفیت نامناسب این عملیات
• عدم کنترل پارامترهای اقلیمی سالن قبل و پس از Ruffling (در طول مرحله احیاء) تا شروع هوادهی.
• عدم شروع دوره هوادهی در زمان مناسب با توجه به سن سالن و آمادگی بستر برای هوادهی (10 تا 11 روز پس از کیسینگ )

---

مولف:

گردآوری و تحریر از تیم رسانه هاگ
با تشکر از مهندس فرهنگ عضدی برای ضبط ویدیوها
کپی تنها با ذکر منبع مجاز است.
منبع: کتاب دکتر ریاحی، صفحات 87 الی 92