قارچ عسلی چیست و انواع قارچ عسل کدامند؟

با قارچ عسلی و انواع قارچ عسل آشنا شوید. آشنایی با قارچ آرمیلاریا تابی‌سنس وحشی اما خوراکی.

آرایه شناسی

• فرمانروا: قارچ
• رده: کلاه‌قارچان
• زیررده: Agaricomycetidae
• راسته: قارچ گذاری تیغک‌دار
• تیره:Physalacriaceae

پراکنش در ایران

قارچ عسلی دارای دامنه‌ی پراکنش جغرافیایی وسیعی بوده و از مناطق مختلفی از استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، زنجان، قزوین، تهران، مازندران، گیلان، گلستان، سمنان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و اصفهان گزارش‌شده است. قارچ عسلی در تمام فصول سال قابل رویش است. این قارچ در سیکل زیستی خود اندام‌های خاص و مقاومی با عنوان ریزومورف تولید می‌نماید. ریزومورف ها درواقع تجمعی از رشته‌های میسلیومی قارچ هستند که تشکیل ساختار ویژه و تمیز یافته‌ای می‌دهند.

محافظت از بقای قارچ در برابر عوامل زیان‌بار خارجی، انتقال مواد غذایی از مبدأ تغذیه‌ای قارچ سایر بخش‌ها، امکان رشد قارچ از یک منبع غذایی مناسب به سمت محیط‌هایی که قبل از تولید ریزومورف بقای قارچ در آنها ممکن نبودو افزایش قابلیت بیماری‌زایی، بخشی از نقش‌هایی است که برای این اندام‌ها تصور می‌شود. قارچ A. mellea به‌عنوان یک قارچ بیماری‌زای گیاهی از اهمیت خاصی به‌ویژه در مورد ایجاد پوسیدگی در درختان میوه و جنگلی برخوردار است.

شاید در میان قارچ‌های کلاهک دار، این‌گونه ازنظر بیماری شناسی گیاهی به‌عنوان مهم‌ترین گونه به شمار می‌رود که سالانه خسارات هنگفت و چشمگیری به پوشش‌های جنگلی و باغات میوه در مناطق مختلف دنیا ازجمله ایران وارد می‌کند.

کلاهک

کلاهک به قطر ۱۵-۵ سانتی‌متر و در ابتدا نیم کروی با برآمدگی مرکزی به شکل محدب رویت می‌شود. ساختار ظاهری کلیتوسیبوئید (Clitocyboid) و رنگ سطح کلاهک اغلب قهوه‌ای تیره تا زرد زیتونی به‌ندرت زرد نخودی با زرد کم‌رنگ، فیبریلوز با فلس‌هایی کم‌ و بیش مشخص که در مواردی به مرکز کلاهک محدود می‌شوند.

پایه

پایه‌ی مرکزی، به طول ۱۴-۸ سانتی‌متر و به قطر ۲/ ۵ -۱ سانتی‌متر بوده و بر روی پایه و در قسمت فوقانی حلقه (Annulus) قابل‌رؤیت است. پایه در قسمت بالای حلقه به رنگ سفید تا پایه در قسمت بالای حلقه به رنگ سفید تا کرمی و در قسمت پایین حلقه قهوه‌ای روشن که به‌تدریج به سمت انتهای پایه تیره‌تر می‌شود.

اسپورها

اسپورها بیضوی، غیر آمیلوئیدی، به رنگ روشن تا کرمی زرد با دیوارهای نازک تا کمی ضخیم و اندازه‌ی آنها ۷-۶ * ۱۰-۷ میکرومتر بوده و نقش اسپوری سفید رنگ است.

خاصیت‌ها و مزیت‌ها

این قارچ روی بستر رشدی، اندام‌های خاصی با عنوان ریزومورف تولید می‌کند که به‌عنوان اندام‌های تغذیه‌ای و تهاجمی قارچ عمل می‌کنند. در ایران ۴ گونه‌ی بیولوژیکی از جنس Armillaria شناسایی‌شده و دراین‌بین، گونه‌ی A.mellea دارای پراکنش و رویش وسیع‌تری در مقایسه با سایر گونه‌ها بوده و از اهمیت بیشتری برخوردار است. نگارنده یک مورد مسمومیت خفیف شامل اختلال در سیستم گوارشی، شکم‌درد، اسهال و استفراغ ناشی از تغذیه از گونه‌ی A.mellea را مشاهده کرده است.

تأثیر عصاره‌ی این قارچ در مکانیزم‌های کنترل تومورهای مختلف از طریق بهبود و ارتقای سیستم ایمنی بدن ثابت‌شده است. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، عصاره‌ی قارچ AME ) A.mellea ) از طریق تحریک تولید (NO Nitric Oxide) در ماکروفاژها، همچنین افزایش فعالیت سلول‌های NK و تنظیم بیان ژن‌ها در اسپلنوسیت ها موجب تنظیم و تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر انواع سرطان‌ها می‌گرددگردد (2004,.Park et al).

ترکیبات

عصاره‌ی قارچ عسلی A.mellea دارای ترکیبات پلی ساکاریدی مختلف با عنوان AMP یا Armillaria Mellea Polysacca و با عملکردهای متفاوت است. بر اساس تحقیقات محققان، AMP به‌عنوان عامل تقویت سیستم ایمنی (Immunopotentiating Agent) شناسایی شده‌است این عملکرد از طریق تحریک تکثیر لنفوسیتها در موش‌های آزمایشگاهی به اثبات رسیده‌است. همچنین این قارچ موجب تحریک بلوغ و بهبود عملکرد سلول‌های دندریتیک (Dendritic Cells) در انسان می‌گردد.

براساس تحقیقات انجام‌شده، قارچ عسلی A.mellea قادر به تولید آنزیم فیبرینولیتیک (Fibrinolytic) تحت عنوان متالوپروتئاز یا AMMP) Ammillaria Mellea Metalloprothease) است. با توجه به ماهیت فیبرینولیتیک این آنزیم، امکان استفاده از این قارچ در درمان دسته‌ای از بیماری‌ها از جمله ترومبوزیس محتمل است (2005,Lee et al).

همچنین قارچ A. mellea قادر به تولید دسته‌ای از ترکیبات آنتی‌بیوتیک ازجمله اسید آرمیلاریک (Armillaric Acid) است و خواص بازدارندگی این قارچ در برابر رشد دسته‌ای از باکتری‌های مهم و بیماری‌زا به اثبات رسیده‌است (1990.Ahmned and Lee 2007, Obuchi et al).

قارچ عسل (فاقد حلقه)

برای آشنایی بیشتر با قارچ وحشی خوراکی آرمیلاریا تابی‌سنس، قارچ عسل (فاقد حلقه) Ringless Honey Mushroom با ما همراه باشید.

• فرمانرو: قارچ
• بخش: Basidiomycota
• دسته: Agaricomycetes
• رده: Agaricales
• تیره: Physalacriaceae
• جنس: Armillaria
• گونه: A. tabescens
• نام علمی: Armillaria tabescens

مشخصات ظاهری قارچ عسل (فاقد حلقه)

کلاهک به قطر ۴ تا ۸ سانتیمتر به رنگ اخری- قهوه‌ای تا قرمز قهوه‌ای معمولاً در مرکز کلاهک تیره‌تر در گوشت کلاهک به رنگ سفید و سفت است با لبه‌های پیچیده به‌طرف ساقه می‌باشد، که با افزایش سن پهن و مسطح گردیده و وسط آن کمی موج‌دار، و در حاشیه‌ها خط‌دار می‌شود.

پوست‌های نازک و تیره قارچ عسلی کلاهک را تا منطقه مرکزی پوشش می‌دهد. تیغک‌های به هم چسبیده متراکم در ابتدا به رنگ روشن گوشت و سپس با افزایش سن به رنگ قهوه‌ای متمایل به‌صورتی درمی‌آیند. ساقه‌های قارچ عسلی در جوانی به رنگ سفید است و با رشد و رسیدن قارچ به رنگ زرد یا قهوه‌ای متمایل به زرد تبدیل می‌گردد. ساقه به  طول ۵ تا ۱۴ سانتیمتر و قطر ۵ تا ۱۴ میلی‌متر و در اجتماع ساقه‌های مجاور هم به‌تدریج در قسمت تحتانی باریک می‌شوند. گوشت ساقه متمایل به سفید و فاقد حلقه است اسپورپرینت سفید یا کرمی بسیار کمرنگ می‌باشد.

سایر گونه‌های مشابه شامل: Armillaria mellea موسوم به قارچ عسل دارای کلاهک بزرگ‌تر و ساقه آن دارای حلقه است. گونه  A. gallica دارای ساقه پیازی و گونه A.squarrosa معمولاً در رنگ مشابه و پوشیده از پوست است. تیغک‌ها به رنگ قهوه‌ای متمایل به رنگ و بو و طعم تربچه است.

فصل رویش: خرداد تا آذرماه

محل رویش قارچ عسل (فاقد حلقه)

به حالت پارازیت و ساپروبیک به‌صورت خوشه‌های برگ بر روی ریشه‌ها و گاهی قسمت پایین‌تنه درختان زنده و مرده برگ‌پهن از قبیل بلوط و نیز در درختان سوزنی‌برگ می‌روید.

کیفیت قارچ عسلی: دارای رایحه و طعم تند و قابض است. قارچ‌های عسل را بایستی به‌صورت کاملاً پخته مصرف نمود زیرا خام آنها تااندازه‌ای سمی است. به‌هرحال اظهارات ضدونقیضی در رابطه با گونه‌های مختلف این جنس در رابطه با مصارف خوراکی آنها بیان گردیده و درنهایت احتیاط در مصرف و در ابتدا حتماً پخته و با مصرف کم قطعاً بدون استفاده از الکل ( ۲۴ ساعت قبل و ۲۴ ساعت بعد از مصرف قارچ فوق) توصیه گردیده است.

قارچ عسل (حلقه‎‌دار)

برای آشنایی بیشتر با قارچ آرمیلاریا تابی‌سنس ملیا، قارچ عسل (حلقه‌دار) Honey fungus با ما همراه باشید.

• فرمانرو: قارچ
• بخش: Basidiomycota
• دسته: Agaricomycetes
• رده: Agaricales
• تیره: Physalacriaceae
• جنس: Armillaria
• گونه: A. mellea
• نام علمی:  Armillaria mella

مشخصات ظاهری قارچ عسل (حلقه‌دار)

مشخصات ظاهری کلاهک(قارچ آرمیلاریا تابی‌سنس) به قطر ۳ تا ۱۵ سانتی متر در ابتدایی رشد محدب و به تدریج و با افزایش سن به صورت پهن می‌شود و سطح برخوردار از یک قبه مرکزی که بعدا مبدل به شکلی بشقابی می گردد. لبه کلاهک غالباً در حالت بلوغ قارچ قوسی شکل و سطح آن در حالت خیسی چسبناک است. رنگ کلاهک بی‌نهایت متغیر، و به طور نمونه زرد عسلی است. کلاهک دارای سطحی نرم هموار و یا صاف، و در نزدیکی مرکز پوشیده از کمی پوسته تیره ظریف است که به صورت مبهمی پرتوی شکل مزین گردیده‌است.

در قارچ عسلی تیغک ها به ساقه متصل یا به طرف آن امتداد یافته‌اند. در رنگهای متمایل به سفید یا کم و بیش تیرهتر می‌باشد ساقه طول ۵ تا ۲۰ سانتیمتر و ضخامت سه و نیم تا ۵ سانتی متر باتوجه به رشد خوشه‌ای هرچه به قسمت تحتانی نزدیک تر می شود باریک تر می شود، سفت و فیبری صاف و در نزدیکی کلاهک کم رنگ، در قسمت تحتانی تیره‌تر و تا اندازه کرکی و یا با یک حلقه در زمان بلوغ و یک پرده ناتمام که در جوانی قارچ تیغک ها را پوشانده است رنگ گوشت متمایل به سفید تا خرمایی کمرنگ است.  اسپورپرینت سفید رنگ است.

فصل رویش: تابستان و پاییز

 محل رویش قارچ آرمیلاریا ملیا

قارچ عسلی به صورت پارازیت بر روی شمار گسترده‌ای از درختان برگ پهن می روید. محصول به صورت خوشه های متراکم در قسمت تحتانی تنه درختان ظاهر می شود، لیکن در اطراف و روی سایر درختان مرده و زنده  یا در روی بستر زمین مشاهده گردیده است.

کیفیت قارچ: قارچ عسل جزء قارچ های خوراکی محسوب می‌شود ولی گزارش‌هایی دال بر راکسیون های آلرژیک که منتج به هم خوردگی معده و تهوع شدید اعلام گردیده‌است.

در برخی از گزارش ها جمع آوری قارچ ها از تنه شماری از درختان از جمله اوکا لیپتوس، شوکران، شاه بلوط هندی، اقاقیا ممنوع اعلام گردیدهاست.

مزه  قارچ آرمیلاریا تابی‌سنس اندازه ای شیرین و کمی تلخ می باشد در صورت نیم پخت و یا پخت کامل تلخی آن زایل می‌شود و تا اندازه‌ای از آثار آلرژیک آن می کاهد.