ککینگ (CAC-ing) و عملیات قبل از برداشت قارچ

عبارت CAC-ing یا Compost added Casing به معنای اضافه کردن کمپوست قارچ اسپان ران به خاک است. از محاسن ککینگ در پرورش قارچ می‌توان به کوتاه کردن زمان ریشه دوانی قارچ در خاک و در نتیجه کاهش دوره اشغال سالن در هر دوره به مدت ۳ تا ۵ روز  اشاره کرد.

افزودن کمپوست خاک (ککینگ C.A.C ing) برای اولین بار در سال 1969 توسط cathal mac canna انجام شد. از آن تاریخ به بعد مزارع پرورشی قارچ به صورت جدی از این تکنیک(ککینگ در پرورش قارچ) استفاده می‌کنند.

ککینگ چیست؟

ککینگ خاک پوششی، افزودن کمپوست ریسه دوانیده (Full grown) به خاک پوششی را ککینگ یا Compost Added Casing می نامند.
در زمان خاکدهی بستر  2 تا 1 روز پس از خاکدهی به میزان 500 گرم، کمپوست در هر متر مربع خاک پوششی روی بستر اضافه و با خاک ترکیب می‌‌‌‌‌‌گردد. توصیه می‌شود تا طول الیاف کمپوست مصرفی 1 تا 3 سانتیمتر بیشتر نباشد. در طول دوره رشد میسیلیوم در خاک پوششی دمای بستر باید در دامنه 24-26 سانتیگراد حفظ شود.در این دوره سایر پارامترهای اقلیمی در سالن پرورش باید در حدود استاندارد دوره رشد رویشی حفظ گردد.

با رشد میسلیوم از سطح کمپوست به داخل خاک پوششی از یک سو و از سوی دیگر شروع رشد آنها از سطح الیاف متریال مورد استفاده در CACING (الیاف کمپوست سفید شده با میسیلیوم) به داخل خاک پوششی روی بستر، کاهش دوره رشد میسیلیوم قارچ در خاک پوششی و در مجموع کوتاه شدن دوره اشغال سالن در هر دوره از تولید را شاهد خواهیم بود و با کاسته شدن دوره اشغال سالن ریسک بروز بیماری‌ها و افات در مزرعه کاهش خواهد یافت.

در صورت اجرای عملیات ککینگ در روز 2 تا 3 خاکدهی، در عمل نیاز به رافلینگ در سالن احساس نمی‌شود. علی‌ایحال برخی از سالن داران رافلینگ را در این شرایط در دستور کار خود حفظ می کنند.

مزایای تکنیک ککینگ(CAC-ing) در پرورش قارچ:

مزیت تکنیک ککینگ cac-ing عبارت است از کوتاه کردن طول زمان بین خاک دهی تا هوادهی سالن. علت آن افزایش سرعت رشد میسلیوم در خاک پوششی بستر بدلیل افزودن میسلیوم‌های کمکی به آن است.

بدون cac-ing میسلیوم باید تنها از سطح کمپوست قارچ وارد خاک پوششی شود. استفاده از این تکنیک تسریع، فرآیند رشد میسلیوم در کل خاک پوششی و تمام اجزا کمپوست به خاک را در بر خواهد داشت. در این روش خاک پوششی به سرعت و یکنواخت با میسلیوم پوشیده و دیگر نیاز به عملیات خاک ورزی یا Ruffling احساس نخواهد شد.

نهایتا این تکنیک قادر است تا روز اول برداشت را دو تا هفت روز جلو بیندازد. میزان صرفه جویی در زمان ارتباط مستقیم با میزان کمپوست مصرفی و اضافه شده به خاک دارد. یعنی حداکثر میزان کمپوست مازاد معادل 300- 500 گرم بازای هر متر مربع بستر میتواند 6 تا 7 روز زمان را ذخیره کند. مقادیر بیشتر از این میزان به دلیل اثرات منفی بر تشکیل پین، توصیه نمی شود.

با بکارگیری تکنیک cac-ing دیگر به خاک ورزی یا Ruffling نیازی نخواهد بود. با تکنیک cac-ing خاک پوششی به صورت یکنواخت با میسلیوم تلقیح و بستر متناسب با برداشت دستی اماده خواهد شد.

عملیات قبل از برداشت قارچ

حدود ۱۰-۱۱ روز نیاز است تا میسیلیوم قارچ بدون هیچ عامل کمکی بخواهد از سطح کمپوست تا سطح خاک‌پوششی (به ضخامت چهار سانتیمتر) رشد کند. حال اگر با اضافه کردن الیاف کمپوست پوشیده شده از میسیلیوم با میزان معین، نقاط شروع رشد میسیلومی را در خاک افزایش دهید. مدت زمان کوتاه‌تری برای رشد کامل میسیلیوم در خاک پوششی نیاز خواهید داشت.

در این حالت خاک پوششی، از سطح کمپوست و نقاط پراکنده در داخل و سطح خاک پوششی توسط میسیلیوم مورد تعرض قرار خواهد گرفت. نتیجه آن، کاهش طول دوره کلونیزه شدن خاک توسط میسیلیوم قارچ خواهد بود. این عمل با جلو انداختن زمان رافلینگ و هوادهی، سبب شروع زود هنگام برداشت قارچ و در نتیجه کاهش طول دوره اشغال هر دوره خواهد شد.

چگونگی اجرای ککینگ

هنگام خاک‌دهی به‌ازای هر متر مربع سطح زیر کشت قارچ به میزان ۳۰۰-۵۰۰ گرم کمپوست کامل کلونیزه شده توسط میسیلیوم قارچ (۱۴ تا ۱۵ روزه) به خاک پوششی اضافه و با خاک مخلوط می‌کنیم.

کمپوست مورد استفاده برای ککینگ باید عاری از هر گونه آلودگی باشد. در حال حاضر تولید‌کنندگان اسپان مایه‌ی ککینگ را به صورت آماده در بازار عرضه می‌کنند. ۳ تا ۴ روز قبل از ککینگ، باید الیاف کمپوستی مورد نظر خرد و به‌طول 2 سانتیمتر برسد.

طول مدت کاهش دوره با میزان کمپوست مصرفی در هر متر مربع ارتباط مستقیم دارد. یعنی با حداکثر میزان مصرف کمپوست در متر مربع ( ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرم) حداکثر ۵ تا ۶ روز و با کاهش این مقدار با توجه به اثر کمتر بر کاهش دوره رشد میسیلیوم در خاک، مدت اشغال سالن تنها ۳ تا ۴ روز کاهش خواهد یافت.

عملیات ککینگ ضمن شروع برداشت در سالن به مدت ۵-۷ روز، موجب یک نواختی ظهور محصول بر روی بستر و  کاهش خطر هجوم آفات و بیماری‌ها در سالن با توجه به کاهش دوره اشغال سالن خواهد شد.

بعضا از اسپان نیز می‌توان برای ککینگ بستر استفاده کرد. اما عیب این روش در این است که، دانه‌های گندمی که در سطح خاک قرار می‌گیرند باعث جذب باکتری‌ها و قارچ‌های مضر و آلودگی بستر خواهند شد.

رافلینگ و ککینگ

عمل ککینگ زمان برداشت را جلو می‌انداز.د ولی رافلینگ نحوه‌ی رشد میسلیوم و کیفیت باردهی را تغییر می‌دهد. رافلینگ به گونه‌ای عمیق‌تر می‌تواند مقدار میسلیوم را در خاک پوششی زیاد کند. در هر دو روش هنگام برهم زدن سطح خاک پوششی، نباید سطح بستر خیلی صاف و هموار شود.

زیرا اگر سطح خاک به فشار زیاد مسطح شود موجب فعالیت باکتری‌های بی‌هوازی در خاک می‌شود. میسیلیوم سعی می‌کند درون حفره‌های خاک پوششی رشد کند و گره‌ها و پین‌ها در این نواحی تشکیل می‌شوند، پس با فشار روی خاک و تسطیح بستر این میکروکلیماها را از بین خواهیم برد.

در صورت سفت شدن سطح بستر در اثر آبیاری متعدد ممکن است نیاز به انجام Ruffling بستر احساس شود. در سالنهای مدرن، عملیات رافل مکانیزه قابل اجراست.

این سیستم های مدرن پرورش، مزایای به کارگیری cac-ing  را بیشتر قابل لمس می کند. زیرا این طبقات تنها فرصتی است که یکنواختی مناسب سطح بستر را در کنار به کارگیری عملیات رافل امکان پذیر می نماید و بالعکس در سیستم های پرورش بستری سنتی، عملیات رافل درکنار تکنیک cac-ing  کمتر مورد توجه قرار دارد.

کمپوست مورد استفاده در cac-ing باید کاملاً سفید و توسط میسلیوم پوشیده شده و (حداقل 15 – 14 روزه) و کاملاً عاری از هر گونه بیماری و لک سیاه باشد. به دلیل اسیب پذیری میسیلیوم های مصرفی در بستر در روزهای اولیه ورود به خاک آلودگی ها به راحتی می تواند وارد سالن پرورش و انتشار یابد.

نوع خاک پوششی

نوع و جنس خاک پوششی، چگونگی پخش آن روی سطح کمپوست، روی کیفیت و کمیت باردهی اثرگذار است. در طول دوره ریشه دوانی در خاک، همواره باید میزان رطوبت خاک، دمای کمپوست، دمای هوا و پیش روی میسلیوم را در خاک به شدت تحت نظر بگیریم. از خاکی برای سطح بستر باید استفاده شود که رطوبت آن در حد کافی و اشباع باشد. تا میسلیوم در طول دوره‌ی کیس ران دچار بی‌آبی و خشکی نشود.

یکی از تکنیک‌های مورد استفاده در ترغیب ورود سریع میسیلیوم از کمپوست به درون خاک پوششی خشک کردن سطح بستر کمپوست قبل از خاک‌دهی است. برای این کار کافی است نایلون روی بستر را ۱۸ تا ۲۴ قبل از روی بستر برداشت و با استفاده از هوای سیرکوله خالص و دور فن متوسط سطح کمپوست را کمی خشک کنیم.

شرایط محیطی در مرحله‌ عمل آوری

در ابتدای مرحله‌ی زایشی، واریته‌های متفاوت قارچ شرایط متفاوتی نیز برای رشد طلب می‌کنند. اما به طور کلی یک سری ویژگی‌ها و تغییرات محیطی در بین همه قارچ‌ها ثابت است.

غلظت دی اکسید کربن:

میزان غلظت مناسب دی‌اکسید کربن را باید به حدود ۱۲۰۰ تا ۸۰۰ppm رساند. غلظت بیشتر آن برای باردهی مناسب نیست. برای رسیدن به این غلظت باید از تهویه‌ مناسب و شدید در مدت زمان کوتاه استفاده کنید.

درجه حرارت:

اکثر واریته‌های قارچ‌های خوراکی در درجه حرارتی کم‌تر از چیزی که برای رشد رویشی آن‌ها لازم است تولید اندام باردهی می‌کنند. بعد از اینکه اندام‌های اولیه باردهی شکل گرفت، درجه حرارت باید در حد ۱۷-۱۸ درجه سانتی‌گراد نگه داشته شود.

رطوبت نسبی:

در حین عمل‌آوری رطوبت مطلوب باید ۸۰-۸۵% باشد. اگر هنگام باروری قارچ رطوبت در سالن بالاتر از حد معمول باشد باعث کاهش تبخیر و تعریق از سطح قارچ‌ها می‌شود. از آن جایی که تبخیر و تعرق عامل اصلی انتقال مواد غذایی از کمپوست به کلاهک از طریق میسلیوم‌ها است. باید رطوبت در حدی باشد که هم تبخیر و تعرق صورت بگیرد و هم سطح کلاهک کاملا قارچ خشک و فلسی نشود.

نکته:

با بالا بردن رطوبت سالن کشت، جلوی تبخیر و تعریق از سطح قارچ را نگیرید. از طرفی رطوبت نسبی بالا در این مرحله باعث شیوع آلودگی‌های باکتریایی خواهد شد.

آبیاری:

با توجه به این مسئله که رطوبت سالن‌ها بعد از تشکیل پین ها به ۸۵% کاهش پیدا می‌کند. به طور کلی برای برداشت هر کیلو قارچ دو لیتر آب لازم است. این آب باید توسط آبیاری به محیط کشت بازگردد.

زمانی که پین‌ها کوچک هستند باید از آبیاری چشم‌پوشی کرد. چرا که در صورت آبیاری به سرعت آسیب می‌بینند و باعث تخریب هیف‌ها می‌شوند و پین‌مردگی را به دنبال خواهد داشت. بعد از آبیاری باید تهویه‌ شدیدی به میزان ۲ تا ۴ ساعت و با سرعت فن ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از حالت عادی انجام بگیرد. تا قطرات آب روی کلاهک قارچ خشک شود. در غیر این صورت بیماری باکتریایی سودوموناس قارچ‌ها را آلوده می‌کند. آگاهی بر زمان و مقدار آبیاری در اثر تجربه کم‌کم به دست می‌آید.

مشخصات کمپوست مورد استفاده در ککینک

کمپوست مورد استفاده در تکنیک ککینگ cacing باید دارای مشخصات خاصی باشد.

• کمپوست سفید شده مورد استفاده برای cac-ing باید دقیقاً از حیث واریته و نژاد میسلیوم با کمپوست بستری یکسان باشد.
• طول الیاف کمپوست مصرفی نباید خیلی بلند باشد زیرا در زمان پخش آن به روی بستر خاک مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.

در گذشته ابتدا الیاف کمپوست به ابعاد 2 سانتی‌متر خرد و سپس با خاک پوششی مخلوط و در آخر، بستر با نایلون مستور میگشت. در مقابل روش سنتی، بستر و خاک ابتدا با کمپوست به صورت یکنواخت پوشیده خواهد شد. سپس توسط ماشین رافلینگ با خاک پوششی مخلوط می‌شود.

جایگزین تکنیک cac-ing را می توان رافل عمیق خاک پوششی بهمراه بخشی از کمپوست از لایه سطحی بستر نامید. مزیت این روش قدیمی، کاهش معنی دار ریسک آلودگی در زمان اجرای عملیات رافل عمیق با cacing در سالن های پرورش غیر مدرن است.

 تهیه و تنظیم : مهندس بهروز پیرایش

 ملقب به پدر قارچ ایران